Botohet pas vdekjes libri i Injac Zamputtit, si vazhdim e plotësim i veprave të mëparshme në fushën e historisë së Shqipërisë. Bëhet fjalë për “Dokumente për Historinë e Shqipërisë” (1623-1653). I biri i Zamputtit, Jozefi, të cilit ju la amanet përkujdesja për këtë vëllim, thotë se metoda e punës së autorit është po ajo e vëllimeve të mëparshme: Leximi i qëmtuar i dokumentit, duke e hedhur me shkrimin e tij në fletore të veçantë, një punë që bëhej shpesh me thjerrëz (lente) në dorë.

Botohet pas vdekjes libri i Injac Zamputtit, si vazhdim e plotësim i veprave të mëparshme në fushën e historisë së Shqipërisë. Bëhet fjalë për “Dokumente për Historinë e Shqipërisë” (1623-1653), pasardhës i dy vëllimeve mbi të njëjtin argument për periudhën 1479-1506 (pjesa e parë 1479-1499, Tiranë 1967; pjesa e dytë 1499-1506, Tiranë 1979) dhe tri vëllimet mbi periudhën: 1507-1592; 1593-1602; 1603-1621. Me këtë vepër dokumentare plotësohet gjithë puna studimore e Zamputtit në Shqipëri, në gjithë jetën e tij.

Kjo është një punë e lënë amanet për ta përgatitur i biri, Jozefi – në bazë të dosjes që ka lënë së gjalli historiani, që shoqëron me jetëshkrim këtë libër. Njoftohet se ky botim është përfunduar rreth viteve ’90-’91, duke punuar mbi dokumente, fotokopje që studiuesit ja sillnin nga arkivat e sidomos nga Vatikani, kryesisht nga Propaganda Fide. Atij vetë nuk iu lejua asnjëherë të dilte jashtë Shqipërisë, por duke pasur njohuri se ku gjendeshin ato dokumente, i drejtonte personat që dilnin jashtë Shqipërisë aty ku duhej. Bëhet e ditur se baza për gjetjen dhe leximin e dokumenteve kanë filluar qysh në moshë mjaft të re tek ai, qysh në vitet ’30 të shekullit të kaluar, në Kolegjin Saverian ku ishte mësues, nën drejtimin e albanologut të mirënjohur A. Z. Valentinit.

I biri i Zamputtit, Jozefi, thotë se metoda e punës së autorit është po ajo e vëllimeve të mëparshme: Leximi i qëmtuar i dokumentit, duke e hedhur me shkrimin e tij në fletore të veçantë. Kjo punë bëhej shpesh me thjerrëz (lente) në dorë, për të gjetur edhe pikat më të vogla e shkronjat më të ngatërruara të shkrimeve, nganjëherë pothuaj të palexueshme e shpesh të prishura nga koha. Nga fletorja e shkruar këtë lexim e hidhte në makinën e shkrimit, duke e kryer gjithnjë vetë pa ia dhënë asnjë daktilografisti, sepse, thotë Jozefi, “me këtë mënyrë, kontrollonte edhe një herë saktësinë e transkriptimit” duke kaluar më pas në punën e përkthimit.

Në dosjen e ndërtuar nga Zamputti për këtë vëllim gjenden të shtypura me makinë shkrimi tri lidhje: Njëra me transkriptimet e origjinaleve, e dyta me përkthimet dhe e treta me listat e personave e të vendeve. Jozefi bën të ditur se kësaj here ka shtuar edhe një listë me disa çështje e të dhëna që gjenden në këto dokumente, si p.sh: arsimi, besëtytnitë, dasmat, familja etj.

Vëllimi hapet me një shënim nga vetë studiuesi mbi dosjen e punimit: “Ky vëllim është ndërtuar si plotësim i dy vëllimeve të mia ‘Relacione’ etj. Ka materiale të reja të transkriptuara e të përkthyera prej meje të njëkohshme me ato të Relacioneve. Kam materiale të tjera nga A. Pr. F. të transkriptuara më vonë që mund të futen në këtë vëllim”.

Në ironi nga i ati, Jozefi thotë se pati “luksin”, ndonëse iu desh mjaft kohë, ta hidhte këtë punë në kompjuter në krahasim me mundimin e makinës së shkrimit. Libri mban gjithsej 169 dokumente, ku 61 prej tyre vijnë transkriptuara e të papërkthyera. Në fund është sjellë jetëshkrimi i autorit dhe bibliografia e tij. Kjo e fundit ishte përgatitur nga ai vetë duke filluar nga botimet e paraluftës, ku familja ka shtuar ato punime të botuara pas vdekjes së tij.

Ja fjalët e Zamputtit në parathënie për këtë vëllim: “Periudha e pasqyruar në këtë vëllim, e përfshirë ndërmjet viteve 1623-1653, karakterizohet për Shqipërinë Veriore, duke përfshirë edhe Kosovën dhe për Shqipërinë Qendrore, nga një veprimtari intensive e Kishës Katolike e cila, e mundur në Veriun europian, e ktheu vëmendjen e saj politike, përveçse drejt Amerikës Latine e gjetkë, edhe drejt vendeve të jug-lindjes europiane të pushtuara nga Perandoria Otomane. Kjo veprimtari, që synonte të rivendoste pozicionet e Kishës Katolike në vendin tonë, u udhëhoq nga Kongregacioni i Propaganda Fides, duke përfshirë klerin e vendit e duke themeluar misione me fretërit françeskanë italianë … Këto dokumente të nxjerra nga Arkivi i Propaganda Fides trajtojnë kryesisht çështjet kishtare e misionare, ku pasqyrohen edhe konfliktet midis klerit vendës e atij të huaj”.

Libri sheh dritën e botimit falë Albanisches Institut në St. Gallen, drejtuar nga Albert Ramaj, botuar nga “Faik Konica” ku vlerësimi vjen se “Zamputti ishte shtylla kryesore në Shqipëri, që historiografia e mesjetës shqiptare, në kohën e diktaturës komuniste, të mos jetë vetëm ideologjike”. Qysh në kohën 21-vjeçare Zamputti ligjëron letërsinë shqipe në Kolegjin Saverian në krah të Dom Ndre Mjedës, kurse mësimet që mori nga Giuseppe Valentini ishin mbresëlënëse për tërë jetën e Zamputtit, sidomos si mësues për leximin e dokumentacionit për historinë shqiptare.

Pjesë nga një letër e Frang Bardhit, drejtuar një prelati në Romë më 6 nëntor 1639:

“Vetëm sepse këta (misionarët françeskanë) kishin ndërtuar një uratore pak ndryshe prej zakonit të këtij vendi, në një fshat (të quajtur) Troshan në juridiksionin tim, kaq shumë u tërbuan turqit kryesorë të Shqipërisë, saqë e rrënuan dhe e asgjësuan atë uratore që nga themeli, kurse lëndën drusore të saj e ka marrë për vete një turk i fuqishëm. Nuk u kënaqën me kaq, por menjëherë kapën zëvendësprefektin e misionit me dy etër të tjerë dhe, pasi i kyçën në një shtëpi të një zoti kryesor turk të Shqipërisë, i vunë çdo lloj prangash të rënda në qafë dhe, në këto mundime, kanë qëndruar 4 muaj. Pasi zotërit turq bënë shumë mbledhje për të shoshitur si të na shkaktonin një vdekje mizore, si atyre etërve si neve, më në fund, me mundim shumë të madh tonin e me mjete e marifete të ndryshme, i kemi shpaguar ata etër nga duart shtazore e sakrilege të të pafeve, duke mbledhur te varfëria jonë dhe e besimtarëve rreth 15 mijë aspra, ashtu edhe kemi hyrë ne vetë dorëzanë për ata etër për një vit. O Zot shumë i lartë, nuk mund të shkruhen vuajtjet tona të përditshme, shpifjet dhe kërcënimet që na vijnë prej atyre tiranëve. Në meshimet tuaja lutuni për ne shumë të shkretët”.