Libri “Bulevardi Stalin nr. 57”, rrëfimi tronditës i çiftit francez në Shqipërinë e viteve ’82-’89, si pedagogët e parë të huaj në Fakultetin e Gjuhëve të Huaja. Udhëtimi i Elisabeth dhe Jean Paul Champseix në Tiranë, kishte impresione tronditëse, ashtu dhe jetën e zymtë, e ironinë me izolimin psikik të shqiptarëve, siç është edhe rrëfimi i mëposhtëm me paranojën e Sigurimit shqiptar, duke kontrolluar e përgjuar gjithçka.

Nën mbikëqyrje

Në mungesë të kontakteve njerëzore, ne mësuam të vlerësojmë edhe fjalën më të pakët, edhe vështrimin më të shpejtë, edhe shprehjen më të vogël në dukje pa rëndësi por që mund të interpretohej me mënyra të ndryshme. Edhe një buzëqeshje e lehtë e çante nganjëherë tymin e zymtë të marrëdhënieve tona të ngurta, duke na afruar me botën e të gjallëve.

Edhe pse në rrugë nuk na “njihnin” as kolegët dhe as studentët, nuk ecnim dot kurrë si të tjerët. Në 1982, të huajt ishin të rrallë dhe shumë syresh qarkullonin vetëm me makinë. Kur ne dilnim në rrugë ishte tamam si shfaqje. Njerëzit ndalonin dhe kthenin kokat për të na parë, sidomos këpucët, të cilat shkaktonin kureshtje dhe zili. Gjatë vizitës sonë të parë në Muzeun Historik Kombëtar, ciceronia e llomotiste tekstin me sytë mbërthyer në këpucët e Elizabetës, të cilat megjithëse me model të thjeshtë, kishin një ngjyrë të bukur të kuqe të errët. Kur bënim fotografi në rrugë, shpesh rrethoheshim një grup kureshtarësh, të cilët komentonin pa të keq zgjedhjet tona dhe këndvështrimin që kishim zgjedhur për fotografitë.

Rrugëve nëpër rrethe, ardhja e një të huaji përbënte ngjarje të veçantë. Kur hynim nëpër dyqane, numri i vizitorëve trefishohej, kurse gratë e moshuara na afroheshin dhe na preknin si për të “shijuar” më mirë si cilësinë e rrobave ashtu edhe vetë qenien tonë reale.

Fëmijët, shumë kureshtarë, kërkonin të komunikonin me ne. Disa syresh na dilnin përpara disa herë, kishte edhe nga ata më të guximshmit që na ndiqnin nga pas, me kujdes që të mos i vinte re ndonjë i rritur se mund t’i qortonte dhe t’i largonte. Nëpër rrugët pranë Hotel Tiranës ku vijnë punonjësit e ambasadave, fëmijët e kishin zakon të kërkonin çamçakëz ose stilolapsa. Nga ana tjetër, shpesh ndodhte të na dhuronin lule, nganjëherë të lëna në një cep të makinës. Në Parkun e Tiranës kishte grupe fëmijësh që na vinin rrotull, deri sa më i guximshmi na afrohej për të pyetur për orën. Gjithë qejfin e kishin të gjenin se nga vinim dhe të bënin shaka me theksin që kishim kur u përgjigjeshim në shqip.

Më kot përpiqeshim të visheshim thjesht, të ecnim me hapin e ngadaltë të turmës orientale, të mos ecnim dorë për dore ashtu siç i ka hije burrit dhe gruas, aha, asgjë nuk ecte, të gjithë kalimtarët e kthenin kokën nga ne. Tirana ishte një kryeqytet i vogël dhe numri i kufizuar i të huajve e bënte të mundur të dalloheshin më “të rinjtë” dhe të kundroheshin për të spikatur modën e fundit.

Që të shëtisnim të qetë, patëm vendosur të dilnim mbrëmjeve për të famshmen xhiro. Vendosëm edhe ne të marrim pjesë në këtë traditë mesdhetare, pra në vajtje-ardhjen në bulevard nga ora 18 deri në 21. Mendonim se në muzg do të kalonim incognito. Në atë kohë, vajzat nuk merrnin pjesë në këtë shëtitje rituale, kështu që u gjendëm të dy kapur dorë më dorë, mes një turme tërësisht mashkullore. Kështu ramë edhe më tepër në sy, aq sa na u desh të largohemi tinëz duke u futur në një rrugicë, e cila na çoi në një lagje të humbur, nga ku me zor e gjetëm rrugën e kthimit…

Vetmia na u shtua edhe më shumë nga ankthi se na përgjonin. Kur patëm mbërritur në pallat, intendenti i Universitetit i pati hequr të gjitha perdet sepse sipas tij ishin të palara. Mirëpo të gjitha dhomat, përveç asaj të gjumit – uf, kishte shpëtuar nderi – binin nga rruga. Pa perde ndiheshim edhe më të ekspozuar ndaj mbikëqyrjes së kureshtarëve dhe agjentëve të Sigurimit. Me gjithë kërkesat tona, “pastrimi” i perdeve zgjati mbi një muaj. Patëm vendosur të bëjmë humor me këtë gjë dhe enkas merrnim poza përpara dritareve. Kur i fiknim dritat e dhomave që shihnin nga rruga, e kishim për racion që të na binte telefoni dhe të dëgjonim nga ana tjetër të njëjtin zë që përsëriste: “Alo! Alo!”. Sigurimi donte të dinte se mos i bënim vizitë ndokujt në pallat.

Atë vit në Francë pati dalë filmi E.T dhe ne na dukej vetja pak si ai personazhi kryesor, që kishte frikë nga të tjerët, ndërkohë që ishte ai që i tmerronte ata dhe që përsëriste vazhdimisht: “Shtëpia”, “shtëpia”…