Sipas revistës franceze l’Illustrateur des Dames, 27 shtator 1863

Nga Eugene d’Arnoul

Mirditorët, emri i të cilëve në gjuhën perse do të thotë guximtar, përbëjnë një nga ato fise të shumta të pamposhtura që ndodhen në Shqipërinë e Epërme. Të mbyllur brenda një trualli të padepërtueshëm rrethuar nga male të larta, ku mungojnë plotësisht rrugët e komunikacionit, ata krijojnë një lloj republike, zanafilla e së cilës është e panjohur. Popullsia e përbërë nga rreth njëzet e një mijë banorë njeh për prijës një luftëtar që mban titullin e princit. Të rreptë, tepër fanatikë për lirinë që gëzojnë, ia mbyllin shtigjet ashpërsisht çdo të huaji që do të kuturiste të depërtonte në malet e tyre. Lord Bajroni, në fillim të këtij shekulli, Pukëvili më 1827 dhe Z. Hecquard, ish konsulli i Francës në Skutari të Shqipërisë janë të vetmit europianë që më kanë paraprirë në atë vend të çuditshëm.
Nga vjen ky popull? Sipas një tradite të zonës, ai e ka prejardhjen nga një fis i madh, i quajtur Dukagjinët, që luftuan trimërisht përkrah të shkëlqyerit Skanderbeg në vitet 1439-1463; i shpërndarë pas vdekjes së këtij Njeriu të madh, fisi hodhi rrënjë në troje të tjera për të krijuar fise të tjera, njëra prej së cilave duhet të jetë ajo e Mirëditasve (Mirditorëve). Por pak gjasa ka të ketë ndodhur kështu, sepse Mirditorët duhet të kenë një origjinë më të lashtë, sepse që në kohën e Skënderbeut flitej tashmë për ta.
Sidoqë të ketë ndodhur, pranohet se nga të gjitha popullatat që përbëjnë fisin e madh shqiptar, Mirditorët janë më trimat dhe më fanatikët nga pikëpamja fetare. Të dobët, me shtat të shkurtër, ata kanë zhdërvjelltësinë e maces bashkuar me forcën muskulore të tigrit. Mënyra e tyre për t’u sulur në betejë është e tillë që e përllogarisin hovin përherë sa duhet. Dhe nëse u duhet të tërhiqen, e bëjnë me sprapsje, pa e ndalur një hop zjarrin. Andaj dhe Turqia i sheh me të drejtë si ushtarët më të mirë dhe u jep vazhdimisht poste të nderuara në ushtri.
Në të kundërt, janë plaçkitës, dhe mund të thuhet se janë plaçkitësit e parë në botë nëse malazezët nuk do t’i tejkalonin në artin e zënies pusi dhe të presë kundër turqve. Plaçkitja është pothuaj mjeti i vetëm i të jetuarit të Mirditorëve, duke qenë se malet i kanë të mbuluara me pyje të dendura dhe kanë pak fusha të kultivueshme; për më tepër që atje, ashtu sikurse në tërë racat e krishtera të Orientit, puna e dorës konsiderohet si e turpshme tek burrat, të cilët ia njohin këtë punë tërësisht grave. Burri e shkon kohën duke pirë një raki të keqe nxjerrë nga misri, duke ndjekur rite fetare dhe duke bërë gjueti. Tre-katër herë në vit, Mirditasit mblidhen në grupe të vogla dhe sulen si një tufë shqipesh mbi fushat e gjera të Zadrimës, që ndodhen përtej maleve të tyre, nga ana e Shqipërisë së ulët, duke bërë shkretim të plotë të fshatrave turke [myslimane], për t’u kthyer plot me plaçkë. Por as që janë dënuar ndonjëherë për këto keqbërje, duke qenë se guvernatori i Shqipërisë ka përgjithësisht në dispozicion të tij një numër trupash fort të kufizuar dhe Porta asnjëherë nuk ka dashur të hyjë në luftë me këta malësorë, ndaj të cilëve madje as që mund t’ia dalë dot mbanë. Në kohën e dyndjeve osmane, Mehmeti II, në krye të njëqind mijë turqve nuk arriti për dhjetë vjet me radhë të nënshtrojë Skënderbeun, i cili luftonte atyre maleve vetëm me pesëmbëdhjetë a njëzet mijë luftëtarë.
Arrita në vendin e Mirditëve më 25 gusht 1862, shoqëruar nga udhëheqësi i tyre shpirtëror, të cilit oborri i Romës i ka njohur titullin e abatit të mitruar. Koha ishte e shkëlqyeshme. Mirëditasit që na shërbenin si shpurë, të lumtur që ndodheshin në prani të abatit të tyre, e shfaqnin gëzimin duke qitur pushkë herë pas here, gjithë gjeste e gjallëri, aq sa trembnin fort jo vetëm kuajt.
Mirditasi është i zgjuar, por me çiltërsi fëmijërore, dhe shpesh naiviteti i tij tejkalon çdo kufi. Një ditë, një prej tyre që shkonte në Shkodër për herë të parë, dhe që nuk kishte marrë kurrë minare, ndaloi para një prej këtyre monumenteve, në majë të të së cilës po lutej një hoxhë. I Intriguar, ai rri dhe vështron atë njeri, që ishte ngjitur çuditërisht aq lart, kruan kokën dhe vret e vret mendjen për të kuptuar se ç’po bënte tjetri atje lart, për më tepër se si ishte ngjitur gjer aty. Hoxha vazhdonte lutjen e vet me atë zë të zvarrgur që duket më tepër si një britmë dëshpërimi a qarjeje, se sa një lutje e thjeshtë fetare. Befas, Mirditasi, që e kishte vrarë goxha mendjen, që e kishte shqyrtuar me hollësi krejt minarenë, pa zbuluar kurrkund gjurmë shkalle, arrin në përfundimin se i gjori Turk po qahej që nuk zbret dot që andej dhe se po lëshon klithma dëshpërimi që nuk po arrin të zbresë në tokë nga tërë ajo lartësi.
– O Virgjëreshë e Shenjtë, thotë Mirditasi, ja i gjori djall që do bjerë që andej e do thyej kokën! Më mirë t’i jap një koqe plumb që të vdesë pa vuajtje para se të bjerë kokëzhyt tëposhtë. Vërtet është turk, po ama feja thotë se i duhet ardhur në ndihmë qoftë edhe armikut.
E ahere, tek vuri në zbatim idenë e tij për ta mëshiruar tjetrin, e vuri kësisoj turkun në shënjestër edhe i rrasi një plumb në kokë, pasandaj tek e pa të bjerë në tokë, thotë me kënaqësi:
– I shkreti! Ja ku shpëtoi nga tërë ato vuajtje!
I arrestuar aty-aty dhe i shpënë duarlidhur para kadiut, nisi të shpjegojë veprimin e tij me aq zgjuarsi sa e lanë të lirë.
Po e vërteta është se gjërat nuk janë gjithnjë po kaq të thjeshta sa paraqiten. Ja një histori tjetër, ku minareja luan sërish një rol jo më pak qesharak se sa historia e hoxhës së shkretë.
Një mysliman, i quajtur Tahir nga vendi i Bunës, tek zgjodhi nuse për djalë një vajzë nga Shala, në familjen Bobi, u nis për të marrë nusen, së bashku me të birin dhe një shpurë fisnore.
Sipas zakonit të vendit, gëzimi për ngjarjen shfaqet duke qitur pushkë herë pas herë rrugës që shkonin. Të rinjtë, për të treguar zotësinë e tyre zgjedhin një objekt, për shembull një pemë që u del përpara, për të goditur në shenjë. Mirëpo qëlloi që djelmoshat e shpurës, duke kaluar pranë një varreze të krishterë, vanë e zgjodhën për shenjë këtë radhë kryqin që lartohej mes varreve dhe dfryen si s’ka më mirë duke shtënë mbi të.
Fisi i Shalës, kur mësoi këtë poshtërim që u ishte bërë, vendosi të hakmerrej. Gjithë të rinjtë rrëmbyen armët dhe u vunë në ndjekje të të mallkuarve, të cilët arritën t’u shpëtojnë; atëherë u betuan të hakmerreshin ndaj familjes Bobi në fshatin e tyre.
Kur mësuan se të rinjtë kishin dhënë besën për hakmarrje, pleqtë e Bobit u poqën me njerëzit e fisit Shala duke kërkuar një javë afat para se të shpërthente gjakmarrja. Nëse gjatë kësaj kohe fisi i Bobit nuk do ta kishte shlyer poshtërimin ndaj kryqit, atëherë ata do dorëzoheshin pa armë tek Shalajt. Ranë kështu në marrëveshje për të mos përdorur armët.
Të nesërmen, djelmosha nga fisi Bobi, për të vënë në vend nderin e tyre, u nisën drejt Bunës, ku vranë dy nipollë të Tahir Malës. Pasandaj hynë në xhami, vranë një derr, lyen dyert me gjakun e kafshës dhe, si u ngjitën majë minaresë, vendosën në parmak kokën, me feçkën drejtuar nga Lindja. Kur erdhi ora e lutjes, hoxha u ngjit në minare Dhe sa u përkul drejt Lindjes, pa kokën e përbindshme të derrit që dukej mu si t’i kish ngulur sytë. Kjo pamje i shkaktoi një llahtari të tillë sa humbi baraspeshën dhe ra kokëposhtë në kalldrën të xhamisë, ku u bë copë. Kësisoj, tre vetë humbën jetën, ngaqë të krishterët morën hak për kryqin dhe gjërat arritën gjer aty sa gati do shpërthente lufta; por turqit nuk i shtynë hasmëritë më tej dhe çështja u mbyll me aq.
Ndërkohë që ndiqja këto histori, mes breshërisë të së shtënave që nuk rreshtnin, koha kishte kaluar dhe ja ku arritëm në Araç, ku u pritëm nga prifti, i cili nuk i kurseu përshëndetjet e tij sipas mikpritjes shqiptare që, krahas mirësjelljes, ushtrohet në mënyrë tepër bujare dhe fort të përzemërt. Ai prift i mirë, i quajtur Gjon, ishte një burrë i shkuar në moshë që, veç të thënit të meshës, nuk shkëlqente në fusha të tjera, me përjashtim të faktit që nuk e kishte shokun në sajesa nuskash dhe barërash kundër fatit të keq.

Përktheu nga origjinali: Fotaq Andrea