“Arbërorët një popull i padukshëm”- Ç`thotë At Antonio Belushi ?

Kjo gjuhë arbërishte/
Është gjuhë trimërishte./
E fliste Admiral Miaulli,/
Boçari dhe gjithë Suli/
Antonio Belushi thotë se ndër arvanitasit e Greqisë – arbërorët, siç ata e quajnë veten – ka hasur në 900 katunde me origjinë shqiptare. “Nga Kozenca ime, unë kam shkruar vazhdimisht te vëllezërit e mi arvanitas, historinë e të cilëve e kam studiuar. “Arbërorët një popull i padukshëm” është libri me të cilin edhe kam magjistruar dhe është temë për të cilën edhe jam thelluar në studimet e doktoratës. I kam quajtur si të padukshëm, pasi që shteti grek nuk i njeh as si pakicë më vete, në dallim prej neve, arbëreshëve, që shteti italian na njeh të drejtat e plota si pakicë historike”, thotë Belushi, duke shpjeguar paskëtaj origjinën e arbëreshëve që prej shekullit XV, kur pas Kongresit të Lezhës ndodhi emigrimi i parë në Kalabri, ku u themeluan katundet e para arbëreshe atje.
“Mu në këtë periudhë shquhet edhe zanafilla e mitit të Skënderbeut tek arbëreshët, që përmes rapsodit dhe kulturës mbajtën gjallë kujtimin për kryekomandantin e tyre”, thotë Belushi, duke dhënë një porosi për brezin e ri shqiptar: “Studentët tanë, kudo qofshin, duhet ta shikojnë se sa djersë, sa gjak, sa mund e sa lot është derdhur që sot, kudo qofshim, të mësojmë dhe studiojmë në gjuhën shqipe”. Më tej, ai foli për profesorët arbëreshë të Italisë që më 1980 kanë themeluar një gazetë në shqip, se si ritet dhe besimi fetar ortodoks i arbëreshëve që ikën nga Toskëria ka qenë amalgama, ka qenë shpirti i mbijetesës karshi asimilimit e shkrirjes me italianët katolikë. Historinë e arbëreshëve, arvanitasve por edhe shqiptarëve të trojeve etnike Belushi e quajti një orakull, një tempull i madh dhe shpirt të Arbrit. (1)
Me botimin e këtij vëllimi, Andon Bellushi ka vënë në duar të lexuesve një vepër që ndriçon jo vetëm gjendjen e shqiptarëve të Greqisë, por edhe të arbëreshëve. Vepra e tij ka material të gjerë të mbledhur në terren, nga një kërkues i pasionuar “që ulet gju më gju analfabetët e të papërfillurit”, sikurse thotë prof. Gjovalin Shkurtaj i Universitetit të Tiranës, “duke regjistruar… gjithçka që ata mbajnë mend”. Prof. Shkurtaj e cilëson veprën si “një enciklopedi të tërë të jetës, shpirtit, kulturës, dokeve (traditave), zakoneve, dhe gjuhës që flitet edhe sot në komunitetet e moçme të shqiptarëve në Greqi”.( 2)Në mënyrë shkencore autori vë në dukje botën e shqiptarëve që zbuloi në tokën e Greqisë, që do t’u vlejë dijetarëve dhe studentëve të historisë, gjuhësisë dhe folklorit. Njëkohësisht, duke iu përmbajtur kritereve shkencore që kërkonte puna e tij, ai paraqet edhe ndonjë të metë, dobësi apo konflikt që gjeti midis arbërorëve. Një nga gjërat që ia rritin vlerën librit dhe e bëjnë atë më interesant, janë fotografitë e shumta që ilustrojnë faqet e tekstit. Ato fiksojnë fytyrat e personave që takoi autori gjatë vizitave në Greqi; rrëfejnë, gjithashtu, edhe diçka nga jeta e tyre: veshjet, dhomat e shtëpive, kisha, monumente, peizazhe. Dy tipare të tjera të librit janë hartat, që tregojnë fshatrat arbërore me emër, dhe qindra e qindra shënime “notes” (në italisht), që e bëjnë tekstin më të qartë për lexuesin.(3)Me gjithë gjendjen e rëndë të arbërorëve që gjeti autori në Greqi, për shkak të shtypjes së gjuhës dhe kulturës së tyre, ai nuk u dekurajua, nuk u dorëzua. I mbrujtur me ndjenja të thella atdhedashurie dhe i nxitur nga një mall përvëlues historik (që buron nga thellësia e shekujve), papa Bellushi, më se fundi, del fitues si etnograf, si shërbëtor i urtë i Zotit dhe si burrë i Besës shqiptare. Ai e afirmon vetveten si optimist për të ardhmen e shqiptarëve të Greqisë. ( 4)Shpirti i Arbërit rron, thotë Bellushi, “i freskët, i gjallë, i thjeshtë”. Rron në këngët arbërore rron dhe do të rrojë, se “ajo ka rrënjë të thella”, dhe “flitet nga të mëdhenjtë e nga të vegjlit”.
Përmblodhi:Fahri Xharra,15.05.16
Gjakovë