Për të analizuar poezinë e poetit martir Vilson Blloshmi, duhet të nisemi nga premisa filozofike dhe estetike që motivojnë këndvështrimin artistik të botës dhe në zhvillim e sipër, e çuan njeriun në krijimin e botëve artistike, përkatësisht botëve letrare, të cilat janë botë më vete, “të qeverisura” nga ligje dhe parime unike.

Kjo nuk mund të ndodhte pavarësisht kushteve të kontaktit me të bukurën. Në këtë kuptim, themi se zbulimi  i së bukurës ka qenë një ndër arritjet më të mëdha të njerëzimit, që nuk lidhet thjesht me nevojën e njeriut për kënaqësi e zbavitje. Duke e konsumuar të bukurën fillimisht në natyrë, çka presupozonte njohjen e plotë dhe të thellë të kësaj të fundit, njeriu e ndiente veten të sigurt. Por ende kishte probleme për t’u zgjidhur: Prezenca e së bukurës në natyrë nuk ishte e përhershme dhe e pashmangshme. Nevoja për një siguri të përhershme, të pashmangshme dhe në nivel total e çoi njeriun në zbulimin tjetër të madh, në zbulimin e arteve, përkatësisht zbulimin e botëve letrare, nëpërmjet të cilave njeriu dhe njerëzimi realizuan aspiratën e kahershme të sigurisë totale, kuptuar kjo si një gjendje ku njeriu e ndien, e përjeton thellë dhe e provon mirëfilli qenien e vet.

Realizimi i aspiratës së sigurisë, madje i sigurisë totale, s’mund të ishte atribut veçse i botëve letrare, të cilat si botë tërësisht të vëzhguara, sjellin njohje të plotë dhe për rrjedhim siguri të plotë. Pikërisht për këtë arsye, artet, përkatësisht botët letrare, bëhen strehë e ekzistencës njerëzore. Është e lehtë të kuptohet që këtej se te kjo marrëdhënie sigurie ekzistenciale e ka zanafillën edhe apatia, egërsia deri dhe armiqësia e diktaturave për artin në përgjithësi dhe botët letrare në veçanti.

Kjo marrëdhënie sigurie rezulton në dy drejtime. Fillimisht ajo motivohet nga nevoja e autorit për sigurinë e munguar dhe më pas, kur botët letrare janë fakte artistike, ato shërbejnë si territore ku lexuesi, pasi  ka gjetur, rigjetur, ndier dhe provuar në to ekzistencën e vet, i përdor edhe si strehë të saj.

Në kumtesën tonë do të ndalemi në drejtimin e parë, duke e parë poezinë e Vilson Blloshmit si një botë letrare poetike, të cilën ai me talentin dhe përkushtimin e një Demiurgu, e krijoi atë, në radhë të parë, për të strehuar ekzistencën e vet në aspektin e njohjes, aspektin e statusit dhe në aspektin e dhuntive të tij si poet dhe si përkthyes.

***

Krijimtaria e poetit Vilson Blloshmi, parë si poetikë ekzistence, padyshim që do të karakterizohet nga shenja  e kohës.  Në poezinë me titull  Po ikin vitet, imazhin e saj e gjejmë në një prej formave klasike, si një transportues i madh, (karvan), në udhëtim, të padetajuar, por zotërues. Ky imazh i padetajuar i kohës shoqërohet nga hapësira  po kaq e padetajuar, (Në vendin… s’di se ku), në të cilën subjekti poetik e ndien veten të humbur përkundër imazhit të udhëtarit anonim që,…Kur të kalojë …fytyrën do të shtrembojë/ Ç’ka qenë ky këtu.

Duke ikur, koha e harron të shkuarën, ku ndër të tjera depozitohen edhe vlerat. Cila është mënyra kundërvënëse ndaj kohës harrimtare? Në përpjekje për të gjetur sigurinë e njohjes së vlerave, pavarësisht kohës që ikën, poetika e ekzistencës, më tej karakterizohet nga shenja e kujtimit, i cili në poezinë e cituar vjen në imazhin e vlerave që mbeten virtualisht dhe ushqejnë mendimet, (Mendimit kur venitet, mbi të ju bëni hije). Kështu poetika e ekzistencës konkretizohet nëpërmjet kësaj poezie si poetikë e simbolikave me semantikë  kundërvënëse, në rastin tonë koha harrimtare, skotë pafundësie, përkundër kujtimeve, ditë të pavdekshme, dëlirësi rinie, si simbol i vlerave të mbetura  nëpërmjet të cilave subjekti lirik rigjen veten, pavarësisht kohës harrimtare.

Kur një këndvështrim të tillë të kohës dhe kujtimit, si shenja poetike, pra të ekzistencës së vlerave, të njohjes dhe të rinjohjes së tyre në rrjedhën e humnershme të kohës, e takojmë dy e më shumë herë, aq më tepër në një cikël  vetëm prej 26 poezish të mbetura, kemi arsye që poetikën e ekzistencës ta shënjojmë si tipar thelbësor të poezisë së Vilson Blloshmit, të mishëruar poetikisht nëpërmjet simbolikave me semantika kundërvënëse.

Prova e dytë e pohimit tonë është poezia që mban datën 7 shkurt 1974, frekuentativja e së cilës është fjala emër dhe për këtë arsye, meqë titulli mungon, (si në shumë poezi të VB) për lehtësi identifikimi në procesin e studimit, do ta titullojmë me këtë fjalë, Emër. Me këtë poezi, poeti shkon më tej: ai procedon me poetikën e fjalës si imazh duke nënkuptuar një emër, pra një fjalë, një shënjues që lidhet me imazhin si i shënjuar dhe jo me sendin apo personin konkret. Fjala (shënjuesi) në këtë rast, meqë nuk lidhet me sendin apo personin konkret, është e lirë prej tyre, ndaj ajo mbetet ekuivalent i pacenuar i vlerave, prezenca e të cilave i jep kuptim dhe njohje qenies, ekzistencës së poetit, identitetit të tij, pavarësisht kohës, që …mbi tokë …mote e stinë ndërron,/ (emri) …rron/ dhe bëhet kur rininë nëpër kujtime ndiell/ diell. Që poeti Vilson Blloshmi e kishte bindje një raport të tillë sosyrian të fjalës me imazhin, na bindin edhe dy vargjet sentencë, Jetën e fjalës e justifikon/ mendimi i tiposur në të…

Dueli i poetit me kohën është një prej ndërmarrjeve më tragjike të. Pavarësisht se futet në këtë duel me objektivin për ta anuluar atë (kohën) nëpërmjet shenjës poetike të kujtimit, ai e di se ky objektiv është pengu i tij, i cili që nga subkoshienca e energjizon për t’iu kundërvënë vetëdijes në lidhje me kohën si një realitet i humnershëm pafundësie. Mbase është kjo arsyeja që disa poezi do të vijnë vetëm me simbolikën dominuese të kohës harrimtare. Imazhit heraklitian të kohës që…rrjedh si lumë…në poezinë Kanë ikur shumë vjet (19 qershor  1974), nuk i shoqërohet në sensin kundërvënës asnjë imazh, që do ta ndihmonte poetin të rigjente qenien e tij në humnerën e kohës së shkuar. (Asnjë gjë kujtimet s’prunë ).Madje në mungesë të kësaj kundërvënieje, poeti arrin deri atje, sa të vëjë në dyshim ekzistencën  në kohë të shkuar të vajzës së tij të dashur dhe për pasojë, edhe veten e tij.(Ndofta s’qemë as ti, as unë).

Gjithsesi, kjo poezi, edhe pse përcjell imazhin e betejës së humbur, e nënkupton ekzistencën e qenies humane, që në këtë rast përfaqësohet nga poeti si shenjë poetike kundërvënëse me kohën, për të siguruar dhe njohjen e vlerave. Imazhi tërësor i kësaj poezie si një betejë e humbur me kohën, modifikohet së brendshmi nëpërmjet vargut Diku mbeta, diku mbete, i cili gjithsesi, e luan rolin e kundërvënies ekzistenciale në kuptimin që kemi folur deri tani.

Në një poezi  tjetër, të cilës për arsye të shpjeguara më lart po i vëmë titull vargun e parë A nuk vija unë netëve, kjo kundërvënie e poetit me kohën, në favor të ruajtjes së vlerave,  është më e receptueshme pikërisht me vargun më frekuentativ të saj, të zgjedhur nga ana jonë edhe për titullA nuk vija unë netëve, i cili përsëritet tri herë, duke qenë dhe vargu përmbyllës i tërë poezisë. Sidoqoftë, poetika e ekzistencës në këto poezi tonifikohet me ngjyrat e trishtimit, çka lidhet pa dyshim me mungesën e perspektivës sociale dhe politike të autorit. Si të tilla, këtyre poezive iu mungon përmasa e së ardhmes, mungesë kjo e cila mund të merret në konsideratë deri në nivelin e një shenje tjetër të poetikës  së ekzistencës.

Në aspektin e statusit, poetika e ekzistencës vjen si kërkesë  për dëshminë dhe ruajtjen e statusit të poetit. Pozita social-politike e poetit Vilson Blloshmi në shoqërinë tejet të politizuar, në kushtet e luftës së ashpër të klasave nën diktaturë, ishte një arsye më shumë që poezia e tij në këtë drejtim të spikasë që nga format kundërvënëse,  format sentenciale e deri tek ato ku dominon imazhi i vëzhguesit dhe kritikut moral të botës, nëpërmjet ligjërimit të të cilit, brenda poezisë, rimerren kuptimet dhe format  sentenciale me përmbajtje morale

Poezia që mban datën 1 shtator 1972 dhe që  në përmbledhjen e lëndës shënohet me fjalët e para të vargut të parë, Nëse nuk munda…,  është një poezi tipike, e cila dëshmon poetikën e ekzistencës në aspektin e statusit të poetit. Rrethanat në të cilat është shkruar kjo poezi, poeti i ka shpjeguar në deponimet para hetuesisë,  ku ai thotë se prej kohësh atë, poetin, e kishin llogaritur me të vdekurit, pasi vetëm ai nga të 208 bashkëmaturantët, nuk punonte si mësues. Në këto kushte veçimi dhe vetmie asgjësuese, poeti lufton me armën e vet, poezinë, për të vetëpohuar dhe demonstruar në mënyrë kundërvënëse ekzistencën mes të gjallëve. (Zjarr përsëri unë kam në shpirt të djegur / …m’i gjallë jam se çdo  i vdekur). Imazhi kundërvënës  i poetit ndaj atyre që i mohonin statusin e intelektualit, përkatësisht statusin e  mësuesit , është një vetërehabilitim moral. Data 1 shtator 1972 e bën më të kuptueshme këtë poezi në aspektin e sigurisë së statusit.

Nën diktaturë, statusi moral i individit ishte i rrezikuar . Njeriu nën presion fare lehtë mund të bëhej viktimë e sigurimit famëkeq të shtetit. Kështu, diktatura falimentonte moralisht dhe vinte nën varësi të ashtuquajturit intelektualë. Kundërvënien ndaj këtij imoraliteti Vilson Blloshmi e sjell poetikisht në formë sentenciale, ku ngjyra e zezë dhe ngjyra e bardhë alternohen në struktura idiomatike me kuptim antitetik.  Më mirë një jetë e zezë me faqe të bardhë / se sa një jetë e bardhë me faqe të zezë. Kjo është sentenca morale e poetit, njëherësh edhe deklarim i statusit të tij.

    …E dashurinë për mëshirë…/Me hijen e mirësisë tënde…. Këto janë vargje të poezisë të shënuar nga përgatitësi për botim me titullin …dhe vetëm…, poetika e të cilave motivohet nga ndjesitë apatike të autorit, kundrejt mëshirës dhe hijes së mirësisë, të përdorura këto si mënyra tinzare dhe cinike, të vjetra sa bota, për të nëpërkëmbur statusin njerëzor . Ndërsa në një poezi tjetër që titullohet  Po ç’ke bërë… nëpërmjet  imazhit që veçohet mu në mjetin kundërvënës, lidhëza po(r), e cila vjen pas pohores po  për ta zhvlerësuar atë, poeti sjell imazhin e mbrapshtisë morale, rrethimin e së mirës, vështirësitë e saj. Po, po përgjithësisht e kanë të vështirë/ Njerëzit që në jetë janë të mirë, Dy poezitë e fundit janë imazhe dialogu, që vetëm sa e nënkuptojnë imazhin e një dialoguesi dhe si të tilla, të krijojnë ndjesinë e zërit të brendshëm të poetit, zë me të cilin ai kërkon të mbrojë statusin e tij moral .

Përveçse në raport me kohën astronomike, e cila e tjetërson njeriun deri në pikën e dyshimit për ekzistencën, (Ndofta s’qemë as unë as ti, … Jam apo nuk jam në vete), tema e tjetërsimit me nënkuptim kushtet sociale-politike, vjen nëpërmjet poezisë që titullohet, Sërish dukesh në udhë… .  Imazhi i njeriut në kërkim të vetvetes, që edhe kur e gjen atë nuk e njeh, është ndër më tronditësit. Në këtë rast, poezia e Vilson Blloshmit është edhe vetëdije, por njëkohësisht edhe dëshmi e shqetësimit permanent të poetit për këtë humbje të njeriut, për këtë humbje të tijën. Por nga ana tjetër, poezia, si strehë e ekzistencës së poetit, e nënkupton statusin moral të tij, sepse në këtë rast ajo kthehet në një akt dëshmues, denoncues. (Dhe brodhe prapë rrugëve/ Me bujë e me pohe/Kërkoje ti vetveten/ Që më në fund e gjete/ E s’e njohe.)

Poetika e ekzistencës si poetikë sigurie në aspektin e statusit, vjen në poezinë e Vilson Blloshmit edhe nëpërmjet imazhit të poetit si kritiku moral i botës faqebardhë dhe faqezezë, ku dita dhe nata janë simbolika të asimetrisë morale të botës.( Shih poezinë e identifikuar Gjatë ditëve me diell shoh unë hijen time). Ky imazh asimetrik i moralit të botës motivohet me modelin astronomik të Globit, gjysmë natë dhe gjysmë i ndriçuar. Prej jetës së njëmendët, netëve të pagjumë të poetit, kur ai bashkonte mbrëmjen me mëngjezë, këto simbole vijnë me shenjën e idiomave të poetikës së vargjeve  popullore, ku e zeza (faqezi) dhe e bardha, (faqebardhë), janë në raporte kundërvënieje kuptimore. Për më tepër, poetika e ekzistencës në poezinë e cituar më lart përmasohet edhe me imazhin e poetit si njësues moral i botës. Kështu, imazhi i poetit protagonist, përtej botës (Globit), të cilën ai e vëzhgon nga lart, është përjetuar njësoj si modelet titanike mitologjike dhe heroike humaniste, siç mund të vihet re në vargjet: Ndërsa vërsulet globi në honin e pamatë/ Me njërën faqe ditë faqen tjetër natë/ Dhe zgjuar bashkoj unë mbrëmjen me/ mëngjezë/ Eh botë faqebardhë! Eh botë faqezezë!.. Në këtë kuptim, protagonizmi i Vilsin Blloshmit merr përmasa të kritikës hamletiane të botës, ( O botë, o prapsi, o dreq…), përkatësisht në poezinë e Vilson Blloshmit … Eh botë faqebardhë! Eh botë faqezezë!…) . Në thelb, kundërvënia e gjysmëbotës faqebardhë ndaj gjysmëbotës faqezezë, në optikën metaforike është kundërvënia e poetit ndaj realitetit mohues.

I vetmi moment kur vërshon gëzimi dhe kur brengat më (e)lënë në poezinë e Vilson Blloshmit është ai kur imazhi hamletian i poetit, që s’është gjë tjetër veçse hija e poetit, fshihet, zhduket nga ditët e mvrenjtura dhe netët me hënë. Ky moment vërshimi i gëzimit, ky moment çlirimi prej brengave, është momenti i shpëtimit, momenti i fshehjes, i sigurisë së statusit e më tej i qenies së poetit… Prandaj vërshon gëzimi, prandaj brengat më lënë/ Kur dita është e mvrenjtur, kur nata është me hënë .

Të gjitha poezitë e Vilson Blloshmit dëshmojnë poetikën e ekzistencës edhe në aspektin e dhuntisë. Profesor Sadik Bejko, kur flet për poezinë e Vilson Blloshmit thotë: Të shkruash për vetëshprehje, (siç shkruante VB, shënimi im), pa parë dritë në fund të tunelit se një ditë këto poezi do të botohen, është një akt vetëflijimi. 13). Nga ana tjetër, na duhet të vëmë në dukje se ligjërimi poetik i poetit, edhe pse një akt vetëflijimi,  nuk është projektuar si i tillë. Përkundrazi, akti i ligjërimit poetik është projektuar nga poeti si një akt konfirmimi, pohimi ekzistencial. Me botën që nuk e pranon, jo rastësisht Vilsoni kishte zgjedhur rrugën e komunikimit nëpërmjet ligjërimit poetik. Pra kësaj botë ai i  kundërvihet edhe me talentin e tij poetik. Të shkruash për vetëshprehje, nuk do të thotë që patjetër duhet të shkruash në vargje. Të shkruash për vetëshprehje presupozon vetën e parë. Në raste të tilla vetëshprehja duhet të vijë në trajta të ligjërimit të brendshëm, i cili si ligjërim me veten dhe për veten, përgjithësisht është i çliruar nga forma gramatikore. Ndërsa të shkruash për vetëshprehje në vargje, të dëshmosh përpjekjen e qëllimshme dhe zotësinë për standarde të larta të formave poetike, siç bën poeti te poeziaSaharaja , Jehonë vjeshte, Emër, Nëse brengës s’munda t’i bëj ballë etj., kjo do të thotë se akti i ligjërimit poetik e tejkalon vetëshprehjen si synim, duke u kthyer në qëllim për të dëshmuar talentin. Në rastin e Vilson Blloshmit nuk ka kundërthënie. Edhe pse ai ishte pa dritë në fund të tunelit, se poezia e tij një ditë do të botohej, i projekton poezitë e tij në marrëdhënie me imazhin e një lexuesi apo shumë të tillëve. Pra në kuptimin e imazhit ka edhe Vilson Blloshmi lexuesit e tij, të cilëve u beson jo vetëm revoltën, trishtimin, zhgënjimin e të tjera ide si këto, të cilat ishin të huaja për kohën dhe cilësoheshin si reaksionare, (po të shprehemi me një term ideologjik dhe politik të kohës), por u dëshmon edhe talentin, dhuntinë e tij prej artisti të fjalës. Dhe më në fund, në rastin e poetit Vilson Blloshmi është shprehimisht kuptimplotë sentenca ekzistenciale J’ecris, donc je existe ( Unë shkruaj, pra ekzistoj).