Të mësojmë nga Namibia

E zënë ngushtë mes Angolës dhe Afrikës së Jugut, Namibia vuajti keqazi gjatë luftës së gjatë kundër aparteidit. Megjithatë, që kur fitoi pavarësinë nga Afrika e Jugut në 1990, ky vend i 2.4 milionë banorëve ka arritur jashtëzakonisht shumë, veçanërisht në vitet e fundit.

Një arsye e madhe për suksesin e Namibisë ka qenë përqendrimi i qeverisë te arsimi. Ndërsa njerëzit në vendet e përparuara e marrin për të mirëqenë arsimin fillor dhe 9-vjeçar falas, në shumë vende të varfra arsimi 9-vjeçar dhe madje edhe shkollat fillore, kërkojnë tarifa hyrëse. Qeveritë shpesh këshillohen të imponojnë tarifa si një formë e “rikuperimit të kostos”. Në Namibi, megjithatë, arsimi publik fillor është falas; dhe vitin shkollor aktual, kështu është bërë edhe arsimi 9-vjeçar.

Qeveria e Namibisë është gjithashtu proaktive edhe në mënyra të tjera të rëndësishme. Përpjekjet për luftimin e malaries kanë pakësuar rastet me 97 për qind në rreth një dekadë. Përndryshe trendit global të rritjes së pabarazisë, koeficienti Gini i Namibisë (matja standarde e pabarazisë në një shpërndarje të të ardhurave) ka rënë me rreth 15 pikë që nga 1993 (një prej niveleve më larta në botë).

Dhe norma e varfërisë pothuajse është përgjysmuar, nga 69 për qind në 1993 në 30 për qind, ku varfëria ekstreme (numri i njerëzve që jetojnë me më pak se 1.90 dollarë në ditë) ka rënë ngjashmërisht, nga 53 për qind në 23 për qind.

Namibia ka gjithashtu normën më të lartë në Afrikë për lirinë e medias sipas Reporterëve Pa Kufij – shumë më përpara se SHBA dhe ekonomi të tjera të pasura. Vendi gjithashtu ka norma pozitive – mes më të lartave në Afrikë – në Indeksin e Perceptimeve të Korrupsionit të Transparency International.

Edhe teksa çmimet e mallrave po bien, Namibia ia ka dalë të ruajë rritjen e fortë të PBB – prej 4.5 për qind në 2015, duke pasuar një rritje mesatare rreth 4.2 për qind nga 1991-2014. Njëkohësisht, norma e saj borxh-PBB, rreth 25 për qind është më pak se një e treta e normës së borxhit në Europë apo SHBA.

Sigurisht, Namibia ka problemet e saj. Norma e papunësisë, të paktën sipas matjeve të fundit, mbetet ende e lartë, rreth 28 për qind. Dhe ashtu si vendet e tjera të rajonit, ajo përballet me një nivel të lartë të HIV/AIDS – rreth 17 për qind e popullatës janë HIV-pozitiv.

Banka Botërore e klasifikon Namibinë si me të ardhura të mesme të larta, por autoritetet këmbëngulin se vendi i tyre është një vend në zhvillim. Namibia sigurisht ka disa vështirësi që hasen te ekonomitë pak të zhvilluara. Ajo duhet të zhvillojë një vend shumë të madh dhe të thatë me një popullatë të vogël. Kjo përfshin komunitete të izoluara në shkretëtirë si gjahtarë nomadë, të cilët në një farë mënyre duhet të integrohen në një shoqëri moderne pa humbur identitetin e tyre.

Integrimi i njerëzve që një çerek shekulli më parë ishin në skaj të ekonomisë globale është një detyrë e jashtëzakonshme për çdo vend. Për Namibinë, është edhe më e vështirë: ashtu sikurse çdo vend tjetër në botë, ka hasur pasojat e ndryshimit klimatik.

Për më tepër, Namibia i ka përballuar mirë këto probleme teksa krijon një ekonomi të diversifikuar dhe kohezive. Është për t’u lavdëruar se fraksionet politike rivale të vendit luftës së vendit për liri kanë punuar së bashku për të mirën e përbashkët.

Namibia ofron kujdes shëndetësor të kostos s ulët jo vetëm për shtetasit e vet, por edhe për fqinjët. Rreth 15-20 për qind e vizitave të kujdesit shëndetësor në Namibinë e veriut janë shtetas angolan. Menaxheri i hotelit ku ne qëndruam, përtej kufirit, çon rregullisht një varkë të vogël përtej lumit të populluar nga krokodilët për të sjellë angolianë që duan të blejnë ushqime në hotel apo të vizitojnë punonjësit e shëndetit në Namibi.

Askush në Namibi nuk flet rreth ndërtimit të një muri mes vendit të tyre apo fqinjëve të varfër dhe të korruptuar. Në fakt, namibianët që takuam e kuptojnë se nuk mund t’i zgjedhin fqinjët, ndaj është më mirë për ta nëse ndajnë burimet e pakta ujore, bashkëpunojnë në përpjekje rajonale të shëndetit, inkurajojnë investimet dhe shkëmbejnë studentët.

Për më tepër, qeveria e Namibisë ka kuptuar me mençuri se burimet e pakta natyrore mund të bëhen një mallkim, duke pasuruar disa në kurriz të shumë të tjerëve. Autoritetet e dinë se nëse pasuria natyrore e Namibisë investohet në infrastrukturë dhe në kapacitetet produktive të njerëzve të saj, shterrimi i burimeve natyrore do ta lërë vendin më të varfër dhe jo më të pasur. Ata gjithashtu e dinë se do të ishte e papërgjegjshme nëse nuk i shpërndajnë burimet natyrore të vendit me popullin dhe po rishqyrtojnë ligjet e investimit dhe minierave për t’u siguruar se kjo do të ndodhë.

Transparenca është thelbësore për këtë proces, që është arsyeja përse mbështetja e fortë e qeverisë për lirinë e shtypit është kaq e rëndësishme. Siç na tha presidenti Hage Geingob, shtypi shpesh thotë gjëra që atij nuk i pëlqejnë. Por, pasi ka luftuar për liri nga aparteidi i Afrikës së Jugut, sipas Geingob, Namibia duhet ta mbrojë lirinë që ka fituar. Përveç kësaj, Geingob pranon se transparenca e mbron atë nga kërkesat për ndere të korporatave dhe grupeve të tjera të interesit.

Jo të gjitha burimet kyçe të Namibisë janë të fundme. Disa – si peshkimi – janë të rinovueshme dhe qeveria po punon fort ta ruajtur dhe shtuar atë. Më e rëndësishmja, ndryshe nga ekonomitë e tjera të varura nga burimet, ajo ia ka dalë me sukses në diversifikimin e ekonomisë – në atë pikë që shërbimet përbëjnë më shumë se 60 për qind e PBB, ku turizmi kryeson. Çdo vit, më shumë se një milionë turistë të huaj vizitojnë vendin.

Kjo nuk është befasi. Nabimia është një nga vendet më të bukura në botë dhe njerëzit e saj kultivojnë mjedisin dhe mbrojnë kafshët. Rreth 100 vite më parë, kolonialistët – 1% i kohës – shijoi gjuetinë për sport dhe asgjësoi rinocerontët dhe elefantët. Tani shkencëtarët vendas po i kthejnë kafshët në Gjirin Skeleton dhe pjesë të tjera të vendit. Për ironi, disa financime për këtë vijnë nga 1% i sotëm.

Namibia tregon se edhe vendet që fillojnë me disavantazhe të rënda – racizëm ekstrem, kolonializim, pabarazi dhe zhvillim të ulët – mund të krijojnë një rrugë drejt begatisë së përbashkët. Arritja e saj meriton njohje ndërkombëtare – dhe rivalitet.