Alizot Emiri, njeriu, librári e gázet fisnike (12)

Detaje të tjera nga jeta e Alizot Emirit

 

Rroga e kokoshit

 

Ibrahimin, kur ishte nxënës, e kishin aktivizuar në një numër në estradën e Gjirokastrës. Pasi u dhanë shfaqjet e njoftuan Zoten të merrte honorarin përkates në teatër. Duke firmosur në list-pagesë vuri re se pagesa për Ibrahimin, djalin e madh të Zotes, ishte e njejtë me pagesën e kokoshit të Izet Matos. Në atë numur estrade ishte dhe një pjesë, ku aktori i shquar i humorit i ndukte dy pëndë kaposhit të tij, që e sillte nga shtëpia në çdo shfaqje. Zotia u ndje i fyer.

– Të mbeti qejfi, mo Zote? – e pyeti njëri nga të estradës.

-Jo mo, pse të më mbetet! – ju përgjigj Zotia. – Kokosh për kokosh qe kjo punë, njëlloj janë! Kokoshit të Izetit ja hoqën pendët në skenë, kokoshit të Zotes ja hoqën në bordero!

 

 

Gomarët e Sardenjës

 

Sa herë qëllonte që të fitonte, kur luante domino me shokun e tij nga lagjia “Teqe” (Partizani), i thoshte: Loja nuk është zanat për ty. S’ke faj, që humbet gjithnjë. Fajin e kanë Selfatët (Selfatet kishin firmë të madhe e serioze ndërtimi. Për nevojat e transportit të brendshëm kanë përdorur gomarë të sjellë nga Sardenja. Kanë ndërtuar godinën e gjimnazit “Asim Zeneli”, një kryevepër ndërtimore, urën e Dragotit, si nën kontraktorë, etj., etj. – Shiko: Bajo Topulli “Të tregosh për Gjirokastrën e gjirokastritët” – fq.169-173), që vanë e blenë gomarë në Sardenjë, kur i kishin në lagje!

 

Dreka në hotel “Dajti”

 

– Do të të jap një drekë që ta mbash mënd! – i tha Zotia mikut të tij, Naso Kabili, kur ishin bashkë të dy në Tiranë. Dhe e çoi në Hotel “Dajti”, (hotel – turizmi kryesor i Shqipërisë, ku shkonin kryesisht të huajt). Po ngjisnin me ngadalë shkallët e hyrjes. Xha Nasua ishte i moshuar. Zotia e mbante për krahu. Tek dera kryesore u doli një punonjës me uniformë i hotelit, që krijoi përshtypjen se këta të dy kishin ngatërruar adresë dhe u tha:

-Ore shok, më falni, po këtu nuk është spital!

– Nga sëmundja që vuan ky miku im, mund të shërohet vetëm këtu! – i tha Zotia që e dinte se sa të uritur ishin.

 

Alizoti “hovardar”

 

Ishin disa shoferë të autobuzave të linjës Tiranë – Gjirokastër, si Stilian Jani, Muhamet Mezini, Rahmi Gjoleka, Arsen Faniko, Rushit Shtino, Pëllumb Kamberi, Bedriu, si dhe Eqeremi – shoferi i auto – frigoriferit, që e donin dhe e respektonin vazhdimisht Zoten. U pëlqente hoka e tij e mprehtë, e këndshme dhe me vend. Sa linin autobuzat vinin në librari dhe mezi prisnin të shkonin për kafe. Nuk e linin Zoten të paguante asnjëherë. Zotia nuk fyhej nga kjo, sepse e dinte që ata ishin ndër më të privilegjuarit në atë kohë, sidomos për të ardhurat ekonomike. Merrnin pasagjerë pa bileta rrugës dhe… brenda këtij fondi Zotia kishte “pjesëzën”! E vërteta është se Zotia nga natyra ishte shumë xhymert. Nuk turpërohej kurrë, por kur nuk ishte e nevojshme të bënte kavaljerin, mjaftohej vetëm me “shitjen” e humorit të tij në tavolinë.

Një natë, kur po përfundonin, sapo erdhi kamerjeri, Zotia futi dorën në xhep. Stiliani, shoferi i autobuzit, miku i Zotes, e pa. I kapi dorën dhe nuk ja linte ta nxirrte nga xhepi.

–Në asnjë mënyrë! – i tha. – Alizot, mos guxo ta bësh atë gabim, ndryshe nuk ka kuptim.

Zotia përpiqej të nxirrte dorën nga xhepi, Stiliani nuk e linte, kur ja plasi Zotia, që nuk ju durua më: – Do më lini të nxjerr shaminë, apo t’i fshij hundët me mëngën e xhaketës?!

 

“Kontributi” i Alizotit

 

Në një rast tjetër të ngjashëm Zotia hodhi një dylekshe në tavolinë duke thënë:

– Do kontriboj dhe unë, se nuk vete kjo punë, që të paguani gjithmonë ju. Lemeni! Do ta bëj si breshka!

– Pse ç’bëri breshka? – e pyetën.

– Urinoi në det dhe tha: “Kam edhe unë pjesë në këtë det”!

 

I kthyeri nga emigracioni

 

Na e tregoi Viktor Zhusti në një darkë me disa artistë në Tiranë.

Kishte shkuar emigrant në Australi një pogonit. Punoi nja njëzet vjet në karjerat e prodhimit të gurit dhe qe kthyer në Gjirokastër. Solli me vete dhe veglat e tij të punës, qysqi, leva e një vare të madhe. S’kishte bërë vaki! Emigrantët kur ktheheshin nga kurbeti sillnin ato që mungonin në Shqipëri. Në Gjirokastër nuk mungonin varetë. Ishin vegla pune tradicionale në këtë qytet të gurtë. Ndaj gjithë Gjirokastra e mbante në gojë! U ndodha tek Klubi i Gjuetarëve, – tha Viktori -, kur Zotia iu drejtua pogonitit:

– Të nisëm të zbathur nga poshtë, u ktheve i zbathur nga lart! Aludimi ishte: Të nisem fukara, pa këpucë në këmbë, u ktheve pa tru në kokë!

 

Fakiri

 

– ”A – li – zot E – mi – ri, A – li – zot E – mi – ri”, – bërtisnin fëmijët e ndodhur jo rastësisht tek rruga e kalasë në Gjirokastër, kur Zotia, së bashku me të burgosur të tjerë, doli nga burgu me duar lidhur, i shoqëruar nga policët e armatosur, për të shkuar në punë të detyruar.

– Ç’të bëjë fakiri, koçani i hiri! – u ktheu përgjigjen aty për aty Alizoti, për të dëgjuar të rriturit, që kishin vënë fëmijët të godisnin moralisht të porsa dënuarit nga gjyqi ushtarak.

Sapo u kthyen nga puna në kala, Alizotin e thirri komandanti i burgut dhe e pyeti me arrogancë:

– Ç’ishte ajo përgjigje që u ke dhënë fëmijëve në rrugë sot në mëngjes? U ofendove ti nga thirrjet e tyre? Ç’e di veten se kush je ti?!

– Unë e dhashë atë përgjigje për të mbrojtur nderin tuaj, zoti komandant, që të mos e marrin nëpër këmbë edhe fëmijët, – iu përgjigj Alizoti.

– Nderin tonë the, mor armik…? – vazhdoi i egërsuar – Pa na i sqaro një herë ta marrëm vesh!

Dhe Alizoti e sqaroi:

– Zoti komandant, ne të burgosurit jemi të mbrojtur nga policët tuaj të armatosur. Fëmijët nuk tallen me ne duarlidhurit, por tallen me ju, që keni për detyrë të na ruani nga çdo gjë, që nuk është e përfshirë në vendimin e dënimit tonë.

Atë natë u bë mbledhje në komandën e burgut. Të nesërmen nuk dolën më fëmijët në rrugë me thirrjet e mësuara nga të rriturit. Çudi, ç’lidhje kishin fëmijët me komandën e burgut?!

Këtë histori e kam dëgjuar në disa raste ta tregojë Zotia, duke përmendur dhe emrat e shokëve të burgosur, të komandantit etj.

 

Keqkuptimi

 

Një shok i Zotes, quhej Vesel Cfaka. Punonte në administratën shtetërore.

– Mos u dhentë ndonjë urdhër, që në çdo derë të zyrave të vendosen inicialet e emrave të zyrtarëve, siç e ka gjithë bota, – i tha një ditë Alizoti, kur kishin ardhur grumbull në librari -, se Veseli do gjejë belanë, do t’i futen njerëzit në zyre, duke zbërthyer pandallonat!

– Pse, mo Alizot? – e pyetën.

– Po, do lexojnë V.C. tek dera dhe do ta marrin për nevojtore.

 

 

Ku ta kem menden…

 

E merrnin gjithmonë në vend të parë në autobuzat e linjës Gjirokastër – Tiranë. Gjithë rrugës këmbente biseda të ndryshme me shoferin, sigurisht me humor, por pa u bërë i bezdisshëm. Nuk ishte llafazan! Në rrugën gjithë kthesa të Mallakastrës shoferi, në një moment, u ndje në siklet të madh, sepse një nga makinat me rimorkio, ngarkuar me qymyr, iu afrua shumë autobuzit. Pasagjerët e autobuzit reaguan të revoltuar ndaj makinës tjetër.

– E pe ç’gomar që ishte ai shoferi, mo Zote?! – e pyeti shoferi i autobuzit Zoten, që, duke qenë në vendin e parë, e pa skenën të plotë, si dhe manovrimin e vështirë të këtij.

– Pse, ç’ pandeh, se je vetem ti?! – ju përgjigj për ta ngacmuar Zotia.

Shoferi nuk e ndjeu menjëherë humorin. E mblodhi kur dëgjoi të qeshura nga ata qe ishin afër me Zoten.

Hapi rrugën, ndaloi autobuzin dhe iu lëshua Zotes:

– Dil përjashta, zbrit, do të të lë në mes të rrugës! S’ke faj ti, kam faj unë që të marr pa lekë, të vë në vend të parë e të jap dhe drekë. Uaa, po njëlloj më atë më bëre mua, mo Alizot? Pa shi, pa shi! Edhe këtë kisha mangut unë. Hajde dëgjo dhe birbot e Gjirokastrës tani, apo s’o ta marrin vesh. Rrezik, kur të mbrijmë ne, të na dalin përpara te Sheshi i Çerçizit e të na pyesin: Si qe ajo punë, mo?!

Të gjithë po qeshnin me reagimin e vonuar të shoferit dhe ndalesën e pa pritur të autobuzit.

U nisën.

– Po tani ku ta kem mënden unë, – e pyeti me zë të lartë shoferi Zoten -, te timoni, apo tek budallallëqet e tua?!

 

 

U qau “hallin”

 

Kishin ardhur në shtëpinë time në Fier, për vizitë, një çift, gjitonë në pallat, për të uruar mirseardhjen e prindërve të mi nga Gjirokastra. Zotes ju bë qejfi, që unë isha në një shoqëri, e cila më respektonte. Pasi u këmbyen shprehjet e para të përshëndetjes, Zotia i pyeti:

-Ç’fëmijë keni?

-Tre djem – ju përgjigjen duke psherëtirë e me ton të mërzitur gjitonet.

–T’ju rrojnë, ç’moshë kanë? – vazhdoi Zotia, që u çudit nga shprehja e dëshpëruar e tyre.

–Dhjetë vjeç i pari, tetë i dyti e dy muajsh i treti, – tha e shoqja, si e kapur në faj.

– Shumë mirë, mashalla, ju ka ndihmuar Zoti dhe me këtë të tretin.

 -Ky i fundit na ka mërzitur shumë! – i tha Resuli.

 -Pse? – pyeti i habitur Zotia, që i shkoi nëpër mend ndonjë problem shëndetësor i fëmijës.

– Po ne donim të bënim një vajzë, dy djem i kishim, ndaj dhe lindja erdhi tetë vjet pas të dytit. Dhe kaq na ka mërzitur, sa s’dimë çfarë të themi, o prindërit e Shpëtimit. – s’pushonte Resuli.

– Thashë se ç’hall ju kish zënë, pa ky është problem që zgjidhet kollaj fare, – ua ktheu Zotia, që u nevrikos me këtë dëshpërim të pa justifikuar dhe, pa i lënë të vazhdonin këtë bisedë, u tha:

– As mos u mëzitni fare! Ju jeni të rinj, zanatin e dini, veglat i keni dhe mot, ishalla, me një vajzë, hajde gëzuar tani!

Kur u ktheva nga puna më thanë se si u a kish qarë “hallin” Zotia gjitonëve, ndërsa mua më pyeti: – Gjithë shokët si pun’e këtij i ke zënë këtu në Fier, mo djalë?

 

 

Lypësi në vagon

 

Në vagonin e trenit të linjës Tiranë-Ballsh, ku kish zënë vend Zotia me Bashkimin, djalin e vogël, kaloi një lypës, që kërkonte me dorë të nderur para pasagjerëve të ulur në sedile. Kur arriti tek Alizoti me pamjen e gjynaqarit, Zotia i tha:

– Shkoji vagonit deri në fund, mblidh ç’të mbledhësh dhe hajde këtu, t’i ndajmë bashkë!

Pasagjerët e tjerë qeshën. Lypësi e drejtoi fytyrën e deformuar, që e bënte për të imponuar mëshirë, e pa Zoten me inat dhe iku në vagonin tjetër, ku nuk kishin dijeni për “propozimin” e fundit të Alizotit. Në vagon u ngjall diskutimi për simulantët, që ushqenin dembelizmin me lypje.

– Që të më hidhni mua ndonjë gjë, helbete, do t’ua fal, po t’i japësh lëmoshë atij djali në moshë të re, pa asnjë sakatllëk, por vetëm se shtrëmbëron surratin, jo, s’jam dakord, – u tha Alizoti të pranishmëve të rastit në sedilet e mëdha të vagonit dhe vazhdoi:

-Po më duket se edhe unë u harxhova kot me këto që thashë, se me sa shikoj u, ju s’keni në mënde të më jepni gjë as mua, pa le atij!

Qeshën të gjithë dhe mezi prisnin të dëgjonin Zoten gjithë rrugës me tren, që zgjaste pesë orë nga Tirana në Ballsh.

 

 

“Thjeshtësia” e Alizotit

 

Ishin duke pirë nga një gotë tek bar “Moska”, karshi hotel “Sopoti”- doktori, Vasil Laboviti, juristi Vasil Cico dhe Rustem Çelo, përgjegjës i zyrës së punës së qytetit. Të gjithë njerëzit që kalonin i përshëndesnin. Ishin të gjithë shumë të respektuar në Gjirokastër, por ndërsa ata të tre ishin me pozicione e funksione të rëndësishme, Alizoti ishte një punonjës i zakonshëm, shitës librash.

Doktori, për ta ngacmuar Alizotin, i thotë:

– More Zote, këta njerëzit që na shikojnë, ç’thonë për ti, në shoqërinë tonë?

– Bravo, thonë, sa i thjeshtë është Alizot Emiri, që rri me Vasilin, Vason e Rustemin!

(Këtë ndodhi na e bëri të ditur miku i Zotes, Zoti Vasil Cico, nëpërmjet z. Andon Lula, kur morën vesh se po mblidhnim materiale për Zoten).

 

 

ME FËMIJËT DHE FAMILJEN

(Humor dhe halle)

 

MAJMUNI NË DYQAN

 

Na linte vetëm në dyqanin privat, “Kinkaleri – kartoleri Alizot Emiri”, që kur ishim mjaft të vegjël – shtatë, tetë vjeç. Na porosiste të kishim kujdes dhe kur kthehej, ne i tregonim çfarë kishim shitur, çmimin, si dhe ç’ishte biseduar me klientët.

Në fillim na kish treguar një histori:

I zoti mbante një majmun në dyqanin e tij. Qëllonte që largohej dhe linte majmunin, i cili ruante dyqanin nga vjedhjet e mundshme. Majmuni ishte mjaft i zgjuar dhe i bënte sytë katër kur nuk ishte i zoti. Kështu dyqanxhiu kishte gjetur derman me të.

Një ditë, kur u kthye, e gjeti dyqanin të grabitur dhe majmunin të çoroditur, që hidhej sa andej këndej. Sa pa të zotin, majmuni mbulonte sytë me të dy duart, duke i mbajtur krejtësisht të mbyllur. Pas pak hiqte duart, hapte sytë dhe hidhej si i tërbuar, duke nxjerrë klithma. I zoti e kuptoi. Hajduti kishte hyrë në dyqan, pa që nuk ishte i zoti dhe filloi të loste me majmunin, i cili e imitonte. Në një moment hajduti mbuloi fytyrën me duar dhe majmuni bëri të njëjtën gjë. Kaq mjaftoi, që hajduti të marrë ç’të mundëte dhe të ikte, duke e lënë majmunin me sy mbyllur

I zoti i dha një dru të mirë majmunit.

Pas ca kohe hajduti erdhi përsëri në dyqan, kur nuk ndodhej i zoti. Luajti me majmunin, i cili e imitonte klientin në çdo veprim. Në fund hajduti mbuloi fytyrën e tij me të dy duart dhe përmes gishtave kontrollonte veprimet e majmunit. Për çudinë e tij, majmuni, jo vetëm që nuk i kish mbuluar sytë, por përkundrazi, i kishte shqyer ato me gishtat e dorës, ja kish ngulur hajdutit dhe filloi të klithë. Hajduti e kuptoi se nuk mund të vidhte më prapë dhe u largua.

Zotia na e tregonte këtë histori dhe mbas tregimit na vroj-tonte, se, siç duket, mendonte që ne ishim në moshën e majmu-nit. Dhe vetëm kur ne, fëmijë të vegjël, qeshnim me majmunin, sepse kishim kuptuar domethnien e fabulës, atëhere Zotia e besonte se ne nuk kishim nevojë për dru si majmuni dhe na jepte “liçensën” të zinim vend pas banakut e të tregëtonim.

 

ZOTIA U BË MBRET

 

Kishin ardhur nga Tirana vajzat e Gjirokastrës, motrat Zana dhe Teuta, lexuese të rregullta të librit, vajza të emancipuara të kohës, shoqe të mira të bisedave, diskutimeve e, sidomos, të shakave të vazhdueshme me Zoten. U takuan, u përqafuan, u çmallën me Zoten dhe vazhdonin bisedën tek qoshja e banakut të rëndë e të lartë të librarisë së asaj kohe, pranë vetrinës, aty ku qëndronte zakonisht ai.

Unë po punoja poshtë banakut, përballë, pastroja dhe çvendosja me kujdes librat. Në një moment u bë zhurmë. Ato kthyen kokën nga krahu i zhurmës dhe pyetën Zoten:

– Ç’ke aty, mo Zote?

Unë dola prej banakut dhe u çova në këmbë. Koka më dilte mbi banak. Isha rreth dymbëdhjetë vjeç. Ato më panë.

– Zote, djali ky mo, Pupi?

-Po, – i tha Zotia.

– Mashalla, sa është rritur. Po të është bërë dhe i bukur! (këtu ja futën kot!) Zote, s’më durohet, do të ta them troç, po të ishte një çikë më i madh djali, do të ta merrja për burrë!

Qeshën ato dhe Zotia, ndërsa unë po rrija si i ngrirë pa lëvizur nga vendi.

– Hë mo, ç’më rri ashtu, ç’mendon? – më tha Zotia për të më përmendur nga gjendja e hutimit.

– Po mendoj, – i thashë unë -, që po të ishte një çikë më e vogël kjo, nuk do ta lija as unë pa marrë!

– Uaaa, – bërtitën ato – Po s’të ka lënë gjë, mo Zote!

Zotia u bë mbret, qeshte, i ndriçoi fytyra nga kënaqësia. Unë u futa përsëri poshtë banakut, tek vendi i punës. Babait, në vend që t’i mbetej qejfi, u duk i kënaqur, që i biri po kërkonte nuse.

Isha i vonuar, siç dukej!

 

 

MOS KALO NGA QAFA E PAZARIT!

 

E shoqia e Alizotit, Fetia, shkonte në librari për të ndihmuar në punë pastrimi, për dyshemenë, xhamat e vetrinave etj. Por shkonte edhe për të marrë lekë, që të psoniste ushqimet për familjen. Duke qenë se rroga e librashitësit ishte shumë e vogël, tek ne ushqimet merreshin shpesh e nga pak, që të ishte në kontroll konsumi, mbasi në Gjirokastër nuk ishte në moral të merrje borxh. Gjithsekush tiganisej me dhjamin e vet. Këtë cilësi të qytetit të gurtë e kisha dëgjuar nga Zotia, kur bisedonte me shokë miq e, sidomos kur këto biseda hapeshin me persona, që nuk ishin nga Gjirokastra. Dhe thoshte:

– Gjirokastra nuk ka patur kurrë lypësa, ndonëse ka pasë shumë fukarallëk. Në kohët e para, njerëzit që nuk mund të siguronin dot jetesën, vrisnin veten! Mbahen mend plot raste kur thuhej: filani u mbyt në pus… por, ama, nuk lypi, nuk e ndëri dorën!!

Përballimi i atij fukarallëku ishte një heroizëm i përgjithshëm, që nuk mund të vlerësohet dot në përmasat reale. Fukarallëku kish minuar gjithë jetën. Sherri mund të pëlciste në çdo moment. Ishin së pari nënat ato, që e vuanin me shumë peshën e fukarallëkut. Ishin ato që shkelnin mbi minat e sherrit, pa i plasur ato. Ishte dashuria e nënave, dhimsuria e tyre, përkëdheljet e tyre, përkushtimi gjer në vetmohim, që pasuronin jetën tonë, që na bënin ta injoronim fukarallëkun e, pse jo, të ndiheshim të lumtur. Por nënat vetsakrifikoheshin përditë për familjet e tyre.

Si çdo nënë dhe e jona, e stërmunduar, e lodhur, e vuajtur, kishte rënë nga shëndeti, ishte rrudhur para kohe, dukej shumë vjet me e vjetër nga sa ishte. Me veshjet e vjetëruara theksohej edhe më tepër vjetërimi i parakohshëm.

Në një prej ditëve që nëna shkoi, si zakonisht e drojtur, në librari, tek Zotia, për të marrë lekët e ushqimeve, për çudi Zotia ia dha lekët menjëherë, aq sa i kërkoi ajo, pa i bërë asnjë vërejtje dhe i tha me zë të ulët, por që u dëgjua nga të pranishmit e shumtë në librari:

– Merri lekët, tek i ke, psonis e shko drejt e në shtëpi, por me një kusht: Nuk do kalosh nga Qafa e Pazarit! Ashtu është puna! Ta thom në shtëpi.

– Po nga të kaloj? – i tha nëna, që e dinte se për të shkuar në shtëpi do kalonte pa tjetër në Qafën e Pazarit.

– Bjeri nga lagjia Hazmurat, dil në Varosh e pastaj ngjitu në Palorto.

– Ua, po pse, ç’është kjo, – i tha Fetia. – Po ashtu, unë dua tre orë që të arrij në shtëpi. Ç’ka tek Qafa e Pazarit? Unë që andej kalova tani që erdha.

– Ke shpëtuar kot, – i tha Zotia. – Ta dinim të mos kishe dalë fare. Vetëm sot është kjo punë.

– Po ç’është? – i tha me një kuriozitet të veçantë nëna, e befasuar nga gjithë ky merak i Zotes për të, që s’mbahej mend që kur ishin të porsamartuar.

– Ka dalë Lefter Dilua, (drejtori i muzeumeve të Gjirokastrës) dhe mbledh antika për t’i vënë në muzeum. Po të pa, të mori!

– Uuu, më marrtë të keqen, – i tha nëna me qesëndi. – Po Lefteri le të marrë antikën e tij të parën – shtoi, sikur ai të kish dalë vërtet tek Qafa e Pazarit –, pastaj na vjen radha ne të tjerave!

Qeshën të gjithë dhe kjo histori u kujtua shumë kohë në Gjirokastër, ku u përdor si model, në raste të ngjashme. “Më je bënë si antika e Alizot Emirit”!

 

MIKU I LIBRIT

 

I kish futur Zotia “krimbin” e leximit.

– Mos e harxho kohën kot! – i kish thënë njëherë Alizoti, kur Galua, dajkua ynë i mirë, tregonte, se priste me orë të tëra, pa lëvizur, në makinë, daljen e sekretarit të parë nga mbledhjet e shpeshta, nga pleniumet…

Në fillim i dha libra tërheqës, policeskë ose me aksion, e më pas lexonte romane, duke zgjedhur në kryeveprat e letërsisë së botuar në shqip. Fillimisht ja zgjidhte Zotia. I merrte në librari e i kthente pasi i lexonte.

Më pas nuk i mjaftonte libraria! U bë lexues i rregullt në bibliotekën e qytetit.

Njëherë Zotia i kish dhënë të lexonte një libër, që fliste për luftën çlirimtare në Vietnam të titulluar “Betejat e Dien Bien Fu-së”.

– Eshtë shumë i bukur! – i tha Alizoti, që, sigurisht, nuk e kish lexuar.

Të nesërmen Galua u kthye në librari me librin e mbështjellë me gazetë, që të mos kuptohej se kthehej përsëri në librari libri i shitur. Ia vuri Zotes tek banaku pa i thënë asnjë fjalë.

– Kur e lexove kaqë shpejt? – u hoq i çuditur Zotia.

– Nuk e mbarova dot së lexuari! – iu përgjegj Galua, si i bezdisur prej këtij libri.

– Pse?! – e pyeti Zotia, që ia kish dhënë qëllimisht atë libër për të bërë shaka me të.

– Me këtë libër, që më dhe, ma ke bënë kokën daulle. Hyr në një tunel e dil tek tuneli tjetër, m’u mbush koka me cfadhangonje (pëlhura merimangash)! – u përgjegj Galua, që i ishin bërë lëmsh emrat e vendeve e personazheve vietnameze, pozitive e negative, të cilët i dukeshin të gjithë njëlloj.

Qeshën të gjithë me këtë krahasim aq të goditur, që Galua e nxorri, natyrshëm. Mua m’u krijua përfytyrimi i tuneleve të errëta, të mbushura plot me merimanga, që ngecnin në kokat e cilitdo, që kalonte nëpër to, duke i sikletosur e çoroditur, si të kapur në grackë. Më vinte keq për kokën e dajkos të mbushur me cfadhangonje. Më bëhej se dhe koka ime kishte mbledhur merimanga, sidomos në katër qoshet e saj.

Kot nuk më thoshte Zotia: “ma ke kokën me qoshe, si të dajko Galos”!

 

PSE TË NGACMOJNË TË GJITHË

Kur vinte Zotia në Tiranë, rrinte tek motra e vet, Muzejeni. I shoqi i saj, Xhevdeti, ishte gjeometër. Punonte në Ministrinë e Bujqësisë. Ishte puntor i jashtëzakonshëm dhe tepër familjar. Arriti të ndërtojë shtëpi private në Tiranë në vitet ‘60. Në baçen e shtëpisë kultivoi frutikulturë dhe perime të të gjitha llojeve.

Kuptohet, që një njeri i tillë nuk kishte kohë të rrinte jashtë, nëpër klube, ndaj dhe njohjet i kishte të kufizuara. Zotia ishte ndryshe! Kur dilnin bashkë në Tiranë, të dy, Xhevdeti dhe Zotia, rrugës Zoten e përshëndetnin mjaft të njohur, ndërsa Xhevdetin shumë pak. Si qe e mundur, xhanëm? Ai kishte gjithë jetën në Tiranë, ndërsa Zotia vinte vetëm tre, katër ditë në vit dhe e njihnin të gjithë! S’iu durua dhe një ditë e ngacmoi Zoten:

– More Zote, pse të ngacmojnë të gjithë kur kalon në rrugë? Nuk të duket vetja se je bërë si Nonda i Gjinokastrës? (Nonda ishte një djalë me të meta mendore, që, në vitet ‘60, rrinte në pazarin e qytetit, ku e ngacmonin të gjithë).

Aah, do të ta them, Xhevdet! S’ta paskam thënë…! – psherëtiu Zotia si i kapur në faj, nga që nuk i kish treguar diçka të rëndësishme, një sekret, që duhej t’ua kish thënë me kohë. – Me gurë qëllohet mbi pemët që kanë kokra, se çoç do bjerë nga ato. Nuk gjuan njeri me gurë mbi lofata. (Lofata është pemë pa kokra.)

Xhevdeti nuk u mërzit nga përgjigja e kunatit. E njihte mirë tashmë. E dinte para se ta pyeste, se Zotia do t’i kundër-përgjigjej, siç e kish për natyrë. Zaten, Zoten të gjithë e ngacmonin qëllimisht, që të shijonin përgjigjet e tij me kripë. Ata të dy shkonin shumë mirë me njeri tjetrin. I bashkonte jo vetëm krushqia por dhe mendimet, se kishin kaluar vuajtje në rrethana të ngjashme.

 

KOKRRAT E LIMONIT

 

Xhevdeti, kunati i Alizotit, ishte aq i apasionuar mbas kultivimit të pemëve, sa që nuk i mjaftuan gjithë bahçet e mbushura me të gjitha llojet e frutave, por solli në shtëpi një fidan limoni, që prodhonte shtatë herë në vit. E vendosi në një fuçi metalike me volum dyqind litra, të cilën e sistemoi në verandën e vilës së vet në Tiranë. Fidani i limonit ishte i vogël, por filloi të lulëzonte, siç pritej, shumë herë në vit. Kishte një aromë të fortë, që kundërmonte gjithë oborrin para vilës. Xhevdeti e trajtonte atë në mënyrë të veçantë.

Në shtëpinë e Xhevdetit kishte shumë hyrje dalje, nga rrethi familjar, nga shoqëria e ngushtë e Xhevdetit, si dhe shoqëria që vinin për të qepur fustane tek Muzejeni. Ishin shtëpi shumë e pritur! Ta bënin borxh me pritjen e veçantë, që e kanë nën thua vetëm sojllinjtë.

Kushdo që hynte në shtëpinë e tyre befasohej nga pamja e vilës, mbushur me lule, por sidomos nga gjelbërimi i vazhdueshëm i agrumeve, nga fruta të të gjitha llojeve në çdo stinë. Xhevdeti kishte qejf të tregonte për bahçet, të cilat, kryesisht i trajtonte vetë. Përshkruante varietetet e rrushit, portokallet, mandarinat, dardhat, kumbullat, mushmollët, hurmat etj., që ishin në prodhim të vazhdueshëm, por në mënyrë të veçantë, mburrej me limonin, që prodhonte shtatë herë në vit. Të gjithë çuditeshin. Në atë kohë, në vitet 75 – 80, ky lloj varieteti ishte i pa njohur për shumicën në qytet.

Në një rast, kur kishte shkuar Zotia në Tiranë dhe rrinte tek Xhevdeti, erdhi për vizitë me gruan një shok i vjetër i Zotes, Magrip Memeti, sarandiot, nga Navarica. Sapo hynë në oborr, çifti i mysafirëve u mrekullua nga era e fortë e luleve të limonit. Xhevdeti, si zakonisht, takoi “kasetën” dhe përshkroi cilësitë e veçanta të këtij varieteti, që prodhonte limona shtatë herë në vit. Magripi këtë përshkrim e kishte dëgjuar edhe një vit më parë, kur kishte shkuar vizitë të uronte për ardhjen e Zotes. Nuk iu durua:

– More lulet ia kam parë dhe vjet unë, po kokrat ku i ka limoni jot, o Xhevdet!

 Xhevdeti ngeli si në faj. Limoni e kish turpëruar. Vërtet bënte lule, por kokra s’po i lidhte. Edhe disa kokra që lidhi një herë nuk mundi t’i mbajë, i lëshoi pa i rritur dot.

– Me të shkretën e qenit s’i kam lënë gjë pa bërë, – thoshte kur ishim vetëm. S’po i bindej limoni për qamet. Por s’kishte faj. Klima nuk e favorizonte.

Zotia e pa që Xhevdeti u prek nga vërejtja e Magripit dhe ndërhyri për ta nxjerrë nga situata:

– Këtë punë ta sqaroj unë ti, Magrip! Ky limon ngjan të zotin e shtëpisë. Është namusqar i madh. Koqet i ka përposh, të mbuluara, nuk i duken! (Në dialektin e folur gjirokastrit përdorej fjala ‘koqe’ në vend të fjalës ‘kokrra’).

U mbulua me të qeshura difekti i limonit.

 

 

HIDHJU NË QAFË

 

Në janar të vitit 1992 shkova në Romë.

Do njihesha me projektin dhe me teknollogjinë e zbatimit të një ndërtimi social, të lartë, rreth pesëmbëdhjetë-njëzet kate, që donte të ndërtonte një investitor italian në Shqipëri. Ishte hera e parë që dilja në perëndim. Po përgatitesha që të prezantohesha si specialist, që kisha njohuri për atë teknollogji realizimi. M’u desh të përgatitesha gjithashtu për veshjen time, si dhe për ushqimet, që do merrja me vete. Ato ditë, para nisjes, po qëndroja në Tiranë tek Xhevdeti, tek halla.

E ndërsa unë po përfundoja shumë i tensionuar përgatitjet për rrugë, përpara se të nisesha, Xhevdeti më dha një porosi:

– Ki kujdes, – tha –, në rast se shikon ndonjë italian mbi moshën tënde, që të ngjan, hidhju në qafë, përqafoje e puthe, se me siguri është vëllai yt nga babai!

 

PERDET E ODASË

 

Televizorin që u dhuruam prindërve, e vendosëm në Odanë e Madhe. Ishte dhoma me e madhe e shtëpisë tonë. Kishte tre penxhere të vendosura në ballin e shtëpisë. Nga dritaret shihej një pamje fantastike, disa lagje të Gjirokastrës, Teqeja, spitali i madh, lumi Drino, fusha e aeroplanit dhe, përballë, – mali i Lunxhërisë. Ishte odaja e miqve. Ajo rrinte e rregulluar dhe e stolisur gjatë gjithë kohës. Ne fëmijve nuk na linin të rrinim e të loznim në atë oda.

Në tre anë ishte me mindere me mbulesa të bardha me dantelle zbukurimi në fund. Në dy qoshet, në krye, ishin dy shilte me mbulesa të bardha të rrethuara me dantella. Mbi mindere, të mbështetura në faqe të murit, ishin jastëkët e rregullt në tërë gjatësinë e minderëve. Edhe këto me mbulesa të bardha me dantellë. Mbi mbulesat e bardha të minderëve shtroheshin çullet e jetës, me flokë të gjatë, me ngjyrë të kuqe të errët dhe me një shirit të zi, të gjerë sa dora, që e qarkonte secilin çull një pëllëmbë brenda konturit, si një kuadrat i zi në sfondin e kuq.

Në secilën nga të tre dritaret ishin varur nga dy perde të bardha me dantellë, lidhur me fjongo në dy çengelat anësore në secilën dritare. Dyshemeja e drurit, jo vetëm që lahej me sirmë (rrjetë teli të hollë në formën e një topi, që mbahej në dorë nga gratë kur lanin), por dhe ngjyrosej gjatë larjes me një ton të verdhë të çelët. Ndriçimi i odasë bëhej me një llambë elektrike të futur në një glob të madh me ngjyrë qumështi, të mbetur që nga koha e Italisë. Kur hapej dera e Odasë, pamja e saj të befasonte. Kur vinin miq, unë vija re se mezi uleshin. Iu dukej sikur do bënin zarar.

“Odaja e Madhe” ishte simboli i nikoqirllëkut të shtëpisë. Ajo tregonte jo thjeshtë nivelin ekonomik, përkundrazi, kultura e të jetuarit, pastërtia mitike e Gjirokastrës, estetika e çdo elementi të aredimit artizanal të saj, të shoqëruara me sjelljen qytetare, me mikpritjen e veçantë, bëheshin sunduse.

Pamja e Odasë të impononte respekt të veçantë për gratë e shtëpisë, që kishin prodhuar me duart e tyre çdo gjë të bukur e, mbi të gjtha, dantellat e shumllojshme. Edhe ne, fëmijët, ishim pjellë e kësaj tradite të dashur dhe mjaft mbresëlënëse, ndaj ishte e natyrëshme që të kontribonim për këtë Odà. E ruanim atë se mos na hynte ndonjë mace apo qeni i shtëpisë. Nuk e harronim asnjëherë derën hapur. Ishim shumë të përgjegjshëm për mirëmbajtjen e saj. Besoj se këtë kujdes na e impononte pamja e saj me vlerat e veçanta, se sa porosite e vazhdushme të gjyshes, hallës e nënës.

Me ardhjen e televizorit ndryshoi statusi i Odasë së Madhe. U shtuan shumë hyrje daljet nga gjitonet, që vinin për të parë filmat. Nëna jonë ishte e shqetësuar, sepse do humbiste shkëlqimi i kësaj Odaje. Nuk arrinin të gjitha, por Zotia vetë pinte shumë duhan.

Një ditë Fetes nuk iu durua dhe i tha me zë lutës të shoqit:

– Zote, po mundohu të keqen, mos të pish duhan në Oda, se të shohin ti e pinë dhe gjitonët, që shohin televizor. Shiko se si janë zverdhur perdhet. Nuk i dilet dhe me të larë gjithënjë, se grihen të shkretat, janë holluar.

Zotia po e dëgjonte pa e kundërshtuar, por dhe pa e miratuar, ndonëse e fiku duhanin, që kish në përfundim në gojë. Fetia, si e pa që s’po e kundërshtonte, mendoi se ishte hapur drita jeshile për t’i bërë vrejtje Zotes dhe vazhdoi me argumenta të tjera.

– Edhe muret janë zverdhur, u bëmë për të lyer prapë, do ngrëmë shtëpinë në këmbë dhe një herë na e para! Edhe gëlqeria na ka mbaruar dhe hajde të gjeç prapë na ajo e bardha, që na gjete tani në fund.

Zotia vazhdonte ta dëgjonte duke parë televizorin, që po jepte një film. Në këtë moment, në ekranin e televizorit u çfaq një aktor, që po pinte duhan dhe po e nxirrte tymin shtëllungë.

– Po ti, mor mut, – i bërtiti Zotia aktorit në ekran -, nuk e more vesh se është i ndaluar duhani në Odanë e Madhe!!

Fetia u tremb! Mendoi se i bërtiti asaj. Kur e pa cilin tymosës qyrtonte Zotia në televizor, e kuptoi përgjigjen “alla Zote” dhe ia priti:

– More, ç’të të bëjmë ti ne, pa atë të televizorit e ndreqim vetë, s’ka nevojë t’i bërtasësh ti, se trëmbe dhe fëmilën.

– Pse, si do ta ndaloç atë? – i tha Zotia, që s’e kursente Feten me romuze.

– Kollaj fare, – i tha Fetia -, ja, t’i mbyll tani televizorin dhe le të vejë ta pijë ku të dojë ai duhanin, – dhe bëri sikur do ta mbyllte vërtet.

– Uu, vërtet do ta mbillëç mi, të raftë një pikë, të raftë!

Qeshëm të gjithë me Zoten, po na vinte shumë keq për nënën, që nuk do t’i rreshtnin mundimet. Ai nuk e linte dot duhanin.

•