Ngjarje në qytetin grek

Roman

Botimet Barleti

Kapitujt IX-XIV

 

 

IX.

 

Fundmbrëmje. Sa ka pushuar shiu. Gjithçka është lagur, madje nga kërcejtë lakuriq të hardhive pikojnë monotonshëm pika kokërmëdhaja që lëshojnë tinguj të lehtë sa cikin mbi pllakat e gurta të oborrit. Përreth është errësirë, një terr i rëndë që të përshkëndit sytë, po Tasimi i merr me mend se ku ndodhet çezma me lëfyt kryezogu, katër stolat e holluar nga reshjet, hajati i mbuluar me llamarinë, çdo gjë që e kish parë në takimin e vetëm me vajzën greke. Në të vërtetë, ai s’donte të vinte më këtu. Këtë ia tha vetes në formë të prerë, ia tha edhe shokut të tij Dionisit që nga ana e tij e porositi disa herë.

Megjithatë erdhi. Mbrëmë, sapo të mbyllte sytë për gjumë, dikush e tërhoqi me forcë nga rrobat.

“Çfarë ke”, foli ai përgjumësh.

“Femër e mrekullueshme, një Xhokonda e rrallë”, qe përgjigjur guzhinier Graciani.

“Më ler rehat”.

“Hyra brenda në shtëpi dhe u ktheva majtas, në dhomën e saj. E gjeta duke i rënë violinës. Ajo dhe violina. Askush tjetër. Më fal, edhe tingujt, ca tinguj që të rrëshkisnin së brendshmi. Nejse. Shikova femrën. Oh, ç’fat, thashë me vete dhe fërkova duart. Para meje një pejzazh i këndshëm! Ajo u habit nga qëndrimi im si i çakërdisur dhe uli poshtë harkun e violinës. Më shikoi vëngër si djallushë. Mbeta krejt i shastisur. Qëndrova disi me mëdyshje dhe lëviza drejt saj. Nuk duroja dot më, më kish vajtur aty ku s’mbante. I hodha duart në qafë. Ajo klithi dhe më vendosi në bark fundin e violinës. Në këtë kohë u dëgjua një piskamë më e madhe, ndoshta jehona e zërit të saj, ndoshta një tjetër zë femëror që më përzuri nga shtëpia. Dola huq, me inat në buzë e duke turfulluar si ka parmende. Në oborr u përplasa me nja dy kazanë. Më shpëtoi kuçka, po herë tjetër do ta përgjoj e ta mbërthej si zogu. Më ngriti mendjen, ish aq e hijshme sa të shkrinte në gojë me gjithë pupla. Kur ta shpuplis mirë sa t’i hidhet gjaku pizgë mund të ta lë edhe ty…”.

“Shporru”! kish bërtitur Dionisi dhe atij iu duk se foli edhe vetë.

Graciani qe larguar duke përtypur fjalë nëpër dhëmbë. Tre ushtarë italianë përskaj tyre, u çuan përgjysmë të përgjumur, vështruan pak të çuditur dhe u shtrinë prapë si me komandë.

“Mos shko më, mund të të ndjekin, janë bërë si bisha e do na nxjerrësh ndonjë telash”, i kish thënë Dionisi.

Tasimi kish miratuar me krye.

Nuk e mbajta fjalën, tha ai dhe lëvizi nëpër oborr. Kjo është hera e fundit që do takohem. Edhe Ksanthulla e dëshiron këtë, Nga mesi i natës m’u duk se më thirri. Erdhi çap lehtë m’u tek flija e më shkundi për supesh. Dridhej në krejt trupin e ma bënte me shenjë. U ngrita heshtas, po Dionisi më dëgjoi e më tha: ku vete. I kam dhënë fjalën, thashë unë. Eh, gjumi i mbrëmshëm.

Tasimi vijonte të endej nëpër oborr. Kish një parandjenjë se ajo e priste, e vërente diku prej plasave të derës. Tani ajo ka frikë, shtoi ai. Graciani të shtie krupën sa ta shohësh, pa le të të afrohet si tinzar!

Tasimi lëvizi drejt portës së shtëpisë dhe mbajti vesh. S’pipëtinte asgjë, përbrenda një heshtje e madhe, e shurdhët.

Kapi fort dorezën dhe e uli poshtë. U mat të trokiste po befas dera u çel. Përball tij qëndronte plaku dhe akoma më tej Ksanthulla.

– Hajde, – tha Spiroja dhe i shtrëngoi dorën. – Na ka folur vajza.

Tasimi bëri përpara.

– Sa mirë bëre që erdhe, – u hodh Ksanthulla me sytë e hirtë që i shkëlqenin.

Dy të rinjtë shtrënguan duart miqësisht. Tasimi sikur u çlirua pakëz dhe eci pas plakut.

– Do kisha dërguar barbën të të gjente, – kukurisi prapë Ksanthulla.

– Kjo është Vasilloja, ime shoqe, – tha plaku.

Tasimi e takoi plakën dhe u ul pranë saj duke i hedhur dorën mbi shpinë.

Plakut i erdhi mirë nga ky gjest miqësor i tjetrit dhe vazhdoi:

– Desh na gjeti hataja mbrëmë. Na erdhi një italian dhe u fut në dhomë të vajzës. Unë dëgjova britmë e shkova me vrap. Ai kishte dalë, kurse ajo qe bërë sa një grusht e fytyrëlimoni.

Plaka pyeti greqisht dhe Tasimi kuptoi ca fjalë nëpër të.

– Të pyet se çfarë ke në shtëpi, njerëzit e familjes, – përktheu Ksanthulla.

– Babanë dhe nënën, jam edhe unë.

Ksanthulla ia spjegoi së ëmës dhe ajo u dënes.

Njëherësh edhe pëshpëriti.

Mbase kujton djalin e vetëm luftëtar, tha Tasimi.

Plaka fshiu lotët e foli përsëri greqisht. Këtë herë Ksanthulla nuk dha spjegime; ajo e kish të vështirë të fliste për dhimbjen e së ëmës. Megjithatë djaloshi shqiptar diç kuptoi dhe bëri me mend lidhjen e fjalëve: maraz, djali i ikur, pa takat, vdes, përdhunim, një orë e më parë, të mbyll sytë e të mos shoh më, të harroj gjithçka, oh…

Atij iu rrudhën cepat e syve nga keqardhja për dy pleqtë fillikatë e të pamundur.

– Ta gostitim mikun, – tha Ksanthulla dhe pasi e kapi nga dora e tërhoqi drejt dhomës së saj.

Tasimi u ul në një kolltuk me mbështetëse të lakuara dhe vështroi kalimthi orenditë, një raft i gjerë me libra, krevati i mbuluar përsipër me një rrobë të kuqrremtë e me thekë përanash, disa piktura të vjetra mesjetare varur në anën e djathtë, në tavolinëzën e vogël – violina, harku dhe disa bizhuteri.

– Të kaluarën e kujtoke me nostalgji, – tha Tasimi.

– Përse e thoni këtë? – Ksanthulla i vuri para një gotë me verë.

– Duket vetë, nga pikturat e vjetra kishtare. – Tasimi bëri me dorë në formë përshëndetjeje dhe rrëkëlleu gotën.

Edhe Ksanthulla e piu verën përgjysmë.

– Gjëra të çmuara ka pasur çdo kohë dhe njerëzit, sipas shijeve, zgjedhin kë duan. Kjo pikturë ka si kurorë një grumbull kryqesh (ajo bëri me dorë) po shiko sa të plotë e jep figurën e femrës. Tek ajo ka dritë-vëre sytë e saj plot lëng, ka ngrohtësi – këqyr fytyrën dhe trupin e hijshëm, ka edhe pastërtinë e feminitetit; mbi të gjitha është e natyrshme, e prekshme, e ndijshme sa edhe ëngjëllore. Të duket sikur e ke banore të përhershme e të gjallë, sikur lëviz nga tabloja dhe vjen e ulet përbri teje.

– Ju artistët të ngacmoni ndjenjat, – tha me shaka Tasimi.

Ksanthulla u vrejt në fytyrë dhe u afrua pranë tij.

– Mba vesh, – tha ajo – më tronditi shumë ardhja e atij pisit, italianit. Më trembi, një qënie prehistorike që s’honepset. Atë çast në mendje kërkova dikë. Të lutem, se mos më del nga mendja, thuaj diçka për të mos ardhur më. Gjumi s’më zinte që s’më zinte. Kisha mllef e doja të shfryja me violinën time. S ‘mundesha, s’kisha çfarë të bëja. U vërtita për mjaft kohë si një e pamend. Pastaj rrëmova në raftin e librave dhe e përpiva përgjithnatë jetën e një shkrimtari demokrat. I kalova shpejt e shpejt fletët që flisnin për prindëtit, fëmijninë, shkollimet (këto më duket se ngjajnë nga një monografi në tjetrën). U ndala te privacionet. Romani i fundit i këtij shkrimtari demokrat (historia e mjerë e tre njerëzve të një familjeje), ish bërë shkak për përndjekje maksimale. Libri qe ndaluar rreptësisht disa mijëra kopje qenë grirë në presat e shtypshkronjës në praninë e një komisioni të lartë mbikqyrës, ndërsa kopjet e shpërndara ishin përpirë rrufeshëm në stacione metroje a në tregun e zi me çmime të klipura.

– Shkrimtari nuk u la me kaq?

– Kuptohet, për të nisi denigrimi, me dhjetëra autorë mediokër që s’i mungojnë çdo kohe mbushën revistat, gazetat, emisionet radiotelevizive me shpifje nga më të ndyrat. Në pararojë të sharjeve spikaste një skeçist, domethënë që ka lëvruar gjininë e humorit. Ai krijoi edhe skeçe të posaçme për autorin. Shpërtheu më në fund edhe arti skeçian! Një valë tjetër thashethemesh përkundej në qarqet zyrtare letrare: drama e vajzës së tij të përdhunuar e të lënë fillikat nga i fejuari i saj. Shiko sa të vegjël?

– Të vjen ligsht për artistët? – e ndërpreu Tasimi.

– Sigurisht artistët e vërtetë i dhimben gjithë kombit dhe kombi duhet t’i marr ne mbrojtje. E morën shkrimtarin demokrat dhe e interrnuan në një vend të largët, të humbur sa më s’ka. E lanë atje të vetmuar duke menduar se moskomunikimi do ta vdiste pak nga pak. Pa letër e laps, në një kasolle çmendinë.

– Derisa vdiq…

– Derisa vazhdoi të jetojë për të rifituar gjithçka të mëparshme, aq sa mund të fitohet. Ai e gjeti sërish mënyrën për të shkruar; ndoshta jo kryevepra po me ngjarje të dhimbshme… Oh, unë ju mërzita. Më tromaksi ai italiani, si duket mendonte se mund ta ruaja virgjërinë për të. Pini pak verë, me ftonj sikur shtyhet disi pija. Më trego diçka të këndshme. Si janë vajzat shqiptare?

– Pak të drojtura, po të bukura.

– Ndoshta janë si serbet?

– Ngjajnë edhe me ato.

– A keni të fejuar?

– Edhe po, edhe jo. Si punë të dashur.

– Aq më mirë, dmth nuk jeni harbut,

Ksanthulla, megjithëse e shpenguar, kish filluar të dridhej si pakuptuar.

 

 

X.

– Eja, – tha Ksanthulla, – ti ke dëshirë të rrish pranë meje.

– Mundet.

– Jo për gjë, po ai italiani ma tha haptas se do më merrte shpirtin.

– Ata që flasin, nuk janë shumë trima.

– A dëshironi të luaj diçka?

– Patjetër.

Ksanthulla shkoi në këndin e vet dhe luajti një pjesë nga Shubert. Pothuaj nuk shihte fare nga djaloshi, ndërsa ky vërente më qetësisht tiparet e saj.

Tasimi kundroi duart e zbuluara, trupin e saj, gjunjët dhe duket se ndjeu një farë dëshirë të papërmbajtshme që pluskonte nga krejt shtati.

Në fillim ai ndjeu përlagien e gishtrinjve, pastaj një dridhje që nuk dihej nga vinte, pastaj një shtytje të pakontrollueshme, një ngritje të vërtikshme e një rrotullim trupash në krevatin e rehatshëm. Gjithçka ndodhi rrokopujshëm që nga zhveshja e teshave, nga rrokullimi në qylimin e dyshemesë, nga ngritja dhe ringritja në kolltuqet e rehatshëm e deli te dihatja e të dyve në krahët e njeri-tjetrit.

– Te ne vajzat janë më të guximshme, – tha Ksanthulla e zhytur në një kënaqësi flurore dhe ndezi cigare.

– Ishit një femër e mrekullueshme.

– Efkaristo poli. Më duket sikur ta vodha dashurinë. Këtë natë do ta kalojmë së bashku, – ajo e tërhoqi Tasimin në krevat.

– Ndoshta nuk duhej shkuar deri këtu, kur ende njihemi pak.

– Ashtu është po përjetimet e çastit janë të papërfytyrueshme.

 

 

XI.

 

Mesnatë. Dionisi thith me ëndje çibukun dhe vëren fjollat e tymit që lëmojnë fytyrën e bardhë të Tasimit dhe shkokolepsen lart. Prapë shkoi te ajo, tha ai. Një herë e dy herë brenda një mbrëmjeje. E dija që do ta bënte. Djalë në moshë është. Vajza është botë më vete, Helena e Trojës ngatërroi tërë dynjanë. Kjo Ksanthulla s’ka qejf të shtihet në dorë me zor (përdhunimin s’e pranon as kurva), po ka qejf për dashuri. Dhe dashnori hidhet në flakë, më shumë se edhe për gruan. Po a lejohet një gjë e tillë? Shkon vallë krushqia mes dy shteteve të kundërta. Po fëmija kujt do t’i takojë? E ke ti fajin që i prishe mendjen qytatarit tonë, thotë një shtet. Qytetarja jonë është e ndershme, ia kthen shteti tjetër. Si gjithë femrat, fut shejtanin në shishe; s’thotë kot fracezi: sheni është femra. Na ka poshtëruar, na ka prekur dinjitetin, na pushtuat bashkë me italianët e po na përdhunoni edhe vajzat.

Dionisi mbuslu sërish çibukun. Shikoi orën, tre e dhjetë minuta. Tani duhet të zgjonte Tasimin po nuk i bënte zemra; ai po gërhiste. Edhe gruaja ime gërhet kur lodhet shumë, ka një gërvimë si me fishkëllima.

Dionisi ngiti kryet dhe mbajti vesh. Një hije u përvodh nga çadra e madhe e intendencës dhe u var poshtë.

Ai u çua përgjysmë. asgjë nuk dukej qartë.

Ah, u ngrit qeni, mendoi dhe zgjoi Tasimin.

– Ç’është, – tha tjetri, ende i përgjumur.

– Më duket se është Graciani, – tha dhe e ndihmoi të vishte kapotën ushtarake.

– Ku janë rojet, – tha Tasimi.

– Prit, mos u nxito, – tha Dionisi.

– Sa veta dolën nga çadra?

– Vetëm një.

Rrugën deri te oborri i shtëpisë e bënë me një frymë e duke u zvarritur. Gjunjët u qenë qullosur, të lagur qenë edhe në vithe e në duar; ndjenin ftohtë.

Hynë brenda në oborr, dera e jashtme e të cilit ishte e çelur. Hapur ishte edhe çezma me lëfyt kryezogu dhe uji derdhej zallahishëm mbi pllakat e bardha.

– Hë maskarai, e ka hapur çezmën për të mos u dëgjuar! – tha Dionisi.

– Unë do ta ther me sy hapët, – shau Tasimi.

Dionisi i lëshua i pari drejt derës së shtëpisë.

Lëvizi rrëmbimthi dorezën, po dera nuk luajti nga vendi.

U dëgjua një zë i mbytur.

– Këtej, – foli Tasimi dhe u fut nga dritarja e sapohapur. Pas tij hyri edhe Dionisi.

Asnjë zhurmë, kurrfarë tingulli, veç lëvizja ritmike e sustës së krevatit.

Dionisi ndezi për një çast çakmakun dhe e fiku menjëherë. Pamja përpara i vreroi sytë, tërë ai trup i bëshëm i Gracianit kish përfshirë sa mundej këmbët e vajzës, trupin, mbulesat e krevatit, ndërsa bërrylin e kish mbështetur në gojën e saj.

Dionisi nuk u mendua gjatë, nuk pati kohë të nxirrte edhe biçakun po iu hodh në qafë italianit që fërgëllonte nga epshi. Mos më thirrshin në emër po nuk të trodha si demat, bërtiti ai dhe i nguli gishtrinjtë në fyt. Në krah, anash tij, u hodh edhe Tasimi.

Trupi i Gracianit, i gjendur në befasi, u përpëlit, dihati thellë si të çlirohej dhe më kot u mundua të dilte prej kthetrave të tyre.

– Amani, nëna ime, – u ksinj italiani.

Dionisi e tërhoqi zvarrë dhe e plandosi në shesh; iu lëshua prapë në grykë me gjithë peshën e trupit. Ashtu duke e mbajtur për fyti, ngriti kryet e pyeti:

– Të bëri gjë?

Ksanthulla e zënë në turp dhe që ende nuk e besonte këtë skenë, tërhoqi kofshët nën mbulesa dhe nuk foli.

– Lëshoje, se na mbeti në duar, – tha Tasimi teksa vërente lëvizjen e këmbëve të italianit.

– Qënkish pordhac, gjithë ai trup buhov, ia bëri vrëng, dha shpirt, këmba në majë, – foli Dionisi dhe ndezi sërish çakmakun.

Në duar ndjeu afshin e një lëngu të trashë dhe e kuptoi se Graciani i kish lënë shëndenë kësaj bote. Mbi rrobën e shtuar përdhe u dukën pika gjaku, ndoshta të rrjedhur prej veshëve.

– Erdhëm shpejt ë? – shtoi Dionisi dhe lëvizi me çakmak drejt vajzës. Sakaq dhoma u dritësua. – Unë kam dy vajza dhe më djeg këtu në shpirt. Besoj nuk ke më frikë. Tashti këtë rrobë digjeni se e para shtëpi që do bastiset, do të jetë e juaja.

– Tasim, barba! – u kujtua Ksanthulla dhe rendi e para nga dhoma tjetër.

Ata hynë pas vajzës dhe i gjetën edhe dy pleqtë të lidhur me njeri-tjetrin e të shukosur në gojë me copa çarçafi.

Prenë litarin dhe i liruan dy pleqtë.

– Efkaristo poli, faleminderit shumë, mërmëriti plaku duke u dridhur.

Ai i preku me duar të dy shqiptarët si t’u lutej dhe shkonte sa te e bija e sa te e shoqja. – Ua kam borxh tërë jetën. Më shpëtuat vajzën, më qetësuat edhe gruan që desh plasi nga dhimbja e sëmundja.

– Tani shpëtuat nga murtaja, – e qetësoi Dionisi.

– Na ndihën njerëzit e mirë, – belbëzoi plaka greqisht dhe e puthi vajzën në flokë e në fytyrë.

– Ikim sa s’ është vonë, – tha Tasimi. – Zëre nga këmbët e ta nxjerrim përjashta.

Ata e morën para duarsh trupin e pajetë të ushtarit italian dhe e lanë në oborr. Me ta doli edhe plaku me të bijën.

Tasimi shkoi deri te deriçka për të përgjuar zhurmat dhe u kthye prapë.

– S’ dëgjohet asgjë, po ku do ta shpiem kërmën, – tha ai.

– Hidheni në lumë, ja këtu poshtë gardhit tim. E keni shumë afër. Lëshojeni dhe ai vete në det, gjurmët humbasin nga uji, – tha plaku.

– Në rregull. Mbetshi shëndoshë, – tha Dionisi.

Ata kaluan gjysmëpërkulur oborrin dhe arritën në anë të lumit që gurgullonte me potere; e hodhën kufomën dhe bënë të iknin.

– Ku ikim kaq shpejt? – pyeti Tasimi.

– Po pse dasëm do bëjmë, – Dionisi qe nxehur. – Eshtë vrarë një italian, – tha Tasimi. – Partizanë në fshat nuk ka, atëhere italianët do të mendojnë se e kanë zhdukur banorët e këtushëm. Dhe dyshimi i parë do të bjerë mbi familjen më të afërt; këta do të pushkatohen të parët.

– Mirë se s’kemi shumë kohë. Ti bisedo me familjen greke e unë vete marr mushkat.

– Aman me gjithë mushkat! Ne kemi në rrezik kokën; po afron mëngjezi e ne duhet të jemi shumë larg prej këtej.

– Erdha unë, minutë, – Dionisi u zvarrit barkas. – Takohemi të përroi i Shelegëve te rruga automobilistike.

Tasimi u kthye te shtëpia e Ksanthullës.

– Duhet të largoheni sa më parë, – tha ai.

– Po ju çfarë do të bëni? – Ksanthulla iu avit deli në fytyrë.

– Do arratisemi.

– Merre edhe vajzën. Atë e kemi me shumë merak, – foli Spiroja.

– Do të vi edhe unë, – tha vajza.

– Jo jo.

– Ne askurrë s’mund të takohemi, – vajza e tërhoqi pakëz mënjanë.

– E di e di, po ikja me ne është e pamundur.

– Unë mund të kem ngelur shtatzanë…

Tasimi pothuaj shtangu. Vështroi Ksanthullën, dy pleqtë qe s’dëgjonin asgjë po diç ndjenin.

– Eshtë shumë herët për të marr vesh shtatzaninë, – ai e puthi Ksanthullën. – Mirupafshim. Largohuni sa më parë, ndoshta edhe takohemi.

– Eja nga dhoma matanë, dua të të jap një kujtim, – ajo e tërhoqi pas vetes dhe kur pleqtë kishin mbetur andej, e mbuloi me të puthura.

Tasimi doli prej shtëpisë dhe rendi për te pika e takimit me Dionisin. Ai qeshi me vete nga këmbëngulja e tjetrit për të marrë dy mushkat. Qeshi gjithashtu edhe për ngulmimin e Ksanthullës; në kohë lufte është marrëzi të krijosh familje. Ndoshta vajza greke më ripërmend gjëra të shenjta për kujtesën time.

Qyteti im mund të quhet edhe qyteti i lajmeve: ai prodhon e shpërndan lajme në çdo çast të ditës: Xheka e Sinanajve ka përcëlluar leshtë e këmbëve dhe është djegur deri në vithe, Latifi e Beluli do dalin në gjyq për një pordhë, ka pjerdhur Latifi dhe është rrëzuar nga pela Beluli, i shikoni këta dy langaraqë, ma dogjën shtëpinë, bërtiste Malo Makriu; unë ju fut në kala, ju jap munxat, gërthiste i dehur Dino Marri…

Po Ksanthi, vërtet të ketë mbetur shtatzanë? Edhe lajmi për të do të mbushë krej qytetin. A mund të ngelesh shtatzanë vetëm për një natë? Thonë se dashuritë e para, ngjisin fëmijën e parë. Ajo ndihej mëse e lumtur, e çliruar, e papërmbajtshme, me klithma kënaqësie po edhe me një farë finese që e kanë vetëm femrat e qytetëruara…

Në cep të përroit të Shelegëve u shfaq Dionisi duke gulçuar. Të dy nxituan drejt monopatit të rrugës qarkuar me ullinj.

– Mushkat i zgjidha, tani t’ia mbathim, – foli Dionisi. – Po vjen një makinë ushtarake, t’i hipim nga prapa.

Ata dolën nga e majta e rrugës dhe u shtrinë përtokë nën kupolën e një ulliri degëgjerë. Kur makina ushtarake erdhi afër tyre, ata u turrën drejt spondit të pasëm dhe kërcyen lart. Atje morën pak veten, rregulluan një vend mbi ca thasë të boshatisur dhe u mbuluan me mushamanë e zezë të karrocerisë.

 

 

XII.

 

Lajmi i mirë merret vesh shpejt, ngado që të dalë luginave a prozhmeve, përhapet rrufeshëm, zgjatet, lëmohet e shumohet me ngazëllim në gojët e njerëzve, shoqërohet me habi e thirrma gëzimi, me batare pushkësh e derdhje lotësh derisa zë vend si një realitet i prekshëm.

Italianët u thyen, gjeneralë të saesa betejave në pritje të gradimeve eprore u vranë a mbetën sakatë, dështuan të tjerë kaporalë e ushtarakë të porsadiplomuar, me ambicje për t’u ngjitur më lart në hierarkinë ushtarake, italianë të thjeshtë, të ardhur me hir a me pahir, e mbyllën jetën harcave e zhapëlimave greke për t’u zbuluar në kohëra të paqta si kërcunj të kalbur a si togje hiri. Thyerjen e ushtrisë italiane e dinin më mirë luftëtarë e partizanë grekë që e kishin nis luftën qysh në vjeshtën e dytë, në dimrin e thëllimtë, e që e shihnin zbrapsjen e mbeturinave së toku me vorbujt e erës.

Në radhët e luftëtarëve, për pak kohë, qenë harruar vatrat e ngrohta, peripecitë, ditë-netët e mundimshme e të gjata, dhe tregoheshin heroizmat, të rënët, komandantët e rinj, aleatët. Fitimin e ushtrisë fashiste e kuptonin pak nga pak edhe banorët kufitarë, kur shihnin të kalonin para syve këmbësorë të gjymtuar, të lodhur e të lebetitur; ata dilnin nga pullazet apo bimsat e fshehta, ç’mpiheshin e kuvendonin lirisht, me gjak të shkrirë; disa që merreshin me tregti prisnin e thurnin plane për rifillimin e biznesit në sinoret e tyre brenda e jashtë Greqisë.

Lufta nuk ka mbaruar, ajo do të vazhdojë derisa të mos ketë këmbë italiani mbi dhe, – ishte ky fonogrami i prerë i komandës së përgjithshme greke. Këtë tekst e dinte pënnendësh edhe djaloshi Pandocaqis Parios, ndërsa nxitonte për t’u takuar me njerëzit e familjes. Ashtu duke gufuar kishte merak për nënën që e pati lënë në gjendje kllapie. Shqetësim kish edhe për babanë e plakur dhe të motrën, Ksanthullën. Disa herë gjatë betejave i qenë kujtuar ata, diku më vete diku së toku dhe diçka e shtrëngonte përbrenda deri në përvëlim.

Pandocaqis papritur u habit, po hynte në qytet shumë shpejt. Nga ç’rrugë erdha? Si nuk i njoha dot më parë shtigjet e shkelura me qindra herë? Kaq shpejt është rrënuar ky qytet i mrekullueshëm?

Ai vrapoi nxitimthi dhe mbrëmja sikur po e mbronte për paditurinë e tij. Shtiu deriçkën e oborrit dhe e përfshiu motrën për beli.

– Ksanthi! – thirri i përlotur.

– Uh, Pando, – motra u derdh në krahët e tij.

Vëlla e motër qëndruan disi të pushtuar në krahët e sho-shoqit, të dy kishin shumë gjëra për të thënë, po vetëm pyesnin shkurt e përqafoheshin sërish.

Djali e shtrëngoi edhe një çast motrën dhe hyri në dhomën e ndënjes.

– A prisni luftëtarë o njerëz fisnikë! – tha me ton të lartë dhe përqafoi nënën.

– Eja t’u bëfsha kurban, – Vasilloja e përpiu me të puthura. – Shyqyr që shpëtove gjallë, na lirove edhe ne.

Spiroja lëvizi nga qoshja ku qe ulur dhe erdhi pranë tyre.

– Barba, ç’na thua? Si ia kalove këto muaj? – djali e përqafoi edhe atë.

– Ne e dimë se çfarë kemi hequr.

– Kanë prishur ndonjë gjë në shtëpi?

– Ditët e para na vodhën disa gjëra, pastaj nuk erdhën më.

– Po Ksanthi?

– Ajo ka shpëtuar në çika të kordhëve, – tha plaka. – Iu qep një italian e deshi ta përdhunonte. Erdhi herën e parë e s’bëri dot gjë, erdhi herën e dytë e përfundoi i mbytur.

– E paski bërë një heroizëm! Unë luftova tre muaj dhe nuk di nëse kam vrarë ndonjë fashist.

– Italianin e mbytën dy robër shqiptarë, ata e përgjuan, e morën pas dhe i hodhën thonjtë në grykë. Ai më i riu u bë edhe mik me vajzën, shkoi edhe më tej: na la një kujtim, Ksanthulla është shtatzanë dhe pret një fëmijë.

– Vërtet motrushe, – Pandocaqis e puthi motrën. – Po ju çfarë bëtë?

– U larguam në të aguar të mëngjezit. Ah, ç ‘kemi hequr, na dukej se do të na kapnin nga çasti në minutë. U strehuam për nja dy javë në një fshat. Kur u siguruam se në qytet nuk kish më italianë, erdhëm prapë.

– Ju jeni vërtet kapedanë! – tha me humor djaloshi.

– Lufta ta zgjidh gjuhën, – ndërhyri Ksanthulla. – Një herë një aktori oborrtar i iku zëri dhe u katandis keq, nuk ia varnin as stallierët e kuajve. Shkonte e vinte si duke mjaullirë. E morën aktorin dhe e degdisën në një cep të botës më luftë dhe atij i erdhi zëri, Luftonte e hante shalqi.

– Lufta s’është teatër skene. Vetëm ndonjë menefregiste si puna jote mund t’i shkoj mendja të bëj dashuri e të ketë edhe një fëmijë. Ec e gjej kunatin tashi, – djaloshi vazhdonte humorin.

– Desh na iku vajza kot, – ofshani Vasilloja.

 

XIII.

Djaloshi lëvizi me mundim nga buza e përroit dhe doli sipër saj. Ndërkohë ndjeu një therje të fortë në tërë trupin e gjymtyrët sikur t’i ngulnin një tufë gjilpërash hollake e majëmprehta.

Kaloi dorën në qafën e djersitur. Duhet të kem marrë më shumë se dy plagë, tha ai. Në kofshën e majtë po se po, nga ajo krisma e thatë që më erdhi papandehur. Kam edhe një zgavër në shpatull, këtu më erdhën disa plumba po nuk di sa më hynë në mish. Aq. Tjetër s’kam dhimbje. Gjaku më duket se është mpiksur, është trashur. Po ku jam kështu? Dikush përmendi tokën shqiptare. Atëhere mora edhe plumbin e parë, kisha pranë edhe komandantin tim të batalionit, Thrason. Ai më pa kur u shkapeta përdhe, më dëgjoi edhe klithmën. Atij mund t’i jepja edhe letrën e motrës sime, Ksanthullës për dy shqiptarë nga Argjirokastra. (Sa larg është Argjirokastra prej këtej?). Nuk ia dhashë. Mirë bëra. Ai më duket njeri i keq. Ka një tinëzi të parrëfyer në fytyrë. Mbi sy nuk ka qerpikë, po hala të mprehta vreri. Kish një ngërdheshje cingrisëse kur hymë në tokat shqiptare.

“T’u japim dërmën italianëve, t’i vëmë përpara me gjithë shqiptarët e të mos shkulemi më nga viset e Jugut që janë toka greke”, tha dhe më fërkoi midis krahëve. Këto tha, e mbaj mend mirë. Dhë më fërkoi mes shpatullave si të më zhyste diçka ogurzezë. Oh…

“Unë do të rroj se do të shpie një amanet”, i thashë.

“Amaneti i gjakut grek”, tha ai.

“Po të mbanim këtë amanet, ne do të vdisnim të tërë”.

“Çfarë është amaneti yt”, hingëlliu ai.

“Mëse i thjeshtë. Dy robër shqiptarë kanë shpëtuar motrën time nga përdhunimi. Njëri prej tyre ka lënë si kujtim një foshnjë dy – tri muajshe dhe foshnja përveç se mbarësi nuk sjell gjë tjetër”, i thashë.

“Dergju këtu e mba amanetin” ma ktheu me atë vrerimin kostant e me një ngërdheshje buzësh.

Djaloshi u kthye me vështirësi në krahun tjetër. Ka njerëz te ne që duan t’i shohin shqiptarët me kokëposhtë, si dikur skllevërit të varur në hunj. Pse? Fare kot. Trill çmendurak. Zoti e natyra na kanë dënuar të jemi të përzier me njeri – tjetrin, të jemi fqinj. Ti Thraso erdhe e më pe kur u plandosa në shesh. Unë nuk të fola, isha i pamundur. Po edhe s’doja të të flisja. Nuk të kërkova ndihmë për të më nxjerrë nga buza e përroit. Dola vetë me thonj e me dhëmbë.

Letrën e motrës s’ta jepja, kurrsesi. Në këtë anarki lufte, unë. e di se ti do të hakmerresh me shqiptarët jo se të kanë bërë gjë po për forcë zakoni…

Pandocaqis ndërpreu mendimet nga një dhimbje që i errësoi sytë. Atij iu përhi silueta e komandant Thrasos me tipare paqësore e i penduar. Na merre letrën, shko në Argjirokastër e kërko këta emra, sidomos një1in që quhet Tasim. Bashkë me letrën është dhe fotografia e motrës sime dalë në Bruk të Austrisë pas një koncerti. Nëse ka vdekur, dorëzoja në dorë familjes ta kenë si ngushëllim për qëndrimin e djalit të tyre si rob lufte në Greqi… Mirë more bukurosh, vafsh andej nga ke dalë; kërc-griset letra, kërc, kërc-griset fotografia dhe një qeshje sarkastike ha-ha-ha…!

Djaloshi u përmend, vuri instiktivisht dorën në gjoks ku mbante letrën e motrës dhe e mblodhi veten. Fshiu sytë e njomur, tej po zbardhte.

Para tij u shfaqën dushqe të shkurtër e të lagur. Më tej dukej një shtëpi e ultë.

Pandocaqis u përpoq të shkrydhte gjunjët e u përqëndrua te dritarja e shtëpisë.

Kurrgjë e gjallë, nuk lëviz, tha ai. Mundet ndonjë lëvizje imtësore e gjetheve shpifurake të dimrit.

– Ej, jam unë, gjysmë i vdekur e i pakallur!

Djaloshi picërroi sytë në dritaren e shtëpisë. Me sy të mugulluar e faqerrufitur si toka e hirtë dhe e vithisur vende-vende.

U përqëndrua në shikim dhe dalloi një masë verdhoshe të pakonturuar. Pastaj shikoi një vajzë të vogël. Atij i ndritën sytë si një detari që, pas shumë miljesh det, i shfaqet papritur një copëz toke.

E kanë harruar prindërit nga tmerri i luftës dhe fëmija kërkon dritë, kërkon të dalë dhe ka gjetur dlitaren, tha ai.

Filloi të zvarritej ngadalë-ngadalë e duke mbledhur të gjitha fuqitë. Në bark ndjente zbrazti si t’i kishin hequr gjithçka të përbrendshme me dorë.

Po të arrij të shtëpia, te cepi i dritares, vajza më sheh. Ajo vjen te unë që i jap letrën e motrës. Më mirë të mos më shikojë se jam bërë si lugat që tremb edhe të rriturit. Unë vdes, po fantazma ime e ndjek në gjumë…

Sa i ngjaka Ksanthullës! Tëpkë si ajo. Ksanthi qysh e vogël ka qenë e hedhur, gjithë ditën bridhte poshtë e përpjetë dhe në mbrëmje kthehej e ftohur, e bërë akull nga duart. Kur binim për gjumë, (ne flinim bashkë), nuk e lija të më prekte se më ftohoste. Plaste sherri dhe nëna për të na pajtuar na ngrohte jorganin, sidomos nga poshtë që të na gjenin qetësi këmbët e mardhura…

Po bie borë. Sa e bardhë! Bora po bie edhe mbi krelat e vogëlueshes. Oh, sa e bukur duket! Të ngrihem pakëz, të afrohem e t’i shkund fjollat e bardha…

– Ej, kalla, kalla, – djaloshi Pandocaqis mbylli sytë. – Tasimi në Argjirokastër, lagjja “Meçite”, Shtëpia 22…

 

XIV.

 

Në një buzë përroi, një bari gjeti kufomën e ngrirë të një luftëtari grek. Ai kish rënë në ije dhe kish mbetur ashtu si të sodiste pamjen përpara. E mbante ende ngritur një trung i thatë lisi. Dorën e majtë e kish si të tendosur nga shtëpia aty afër. Në dorë shtrëngonte një letër të mbështjellë me plastmas.

Bariu ia hoqi letrën dhe e hapi.

Katër gisht letër ka shkruar, tha ai. Katër gisht dhe një fotografi vajze. Ç’të ketë shkruar vallë në gjuhën greke?

Bariu hapi një gropë të thellë dhe varrosi kufomën, në krye të tij ai vuri një gur të madh.

Tiranë, Gusht 1985.