Intervistë me shkrimtarin e shquar shqiptar, Naum Prifti

Filmi ‘THE BIG FRIENDLY GIANT” me regji te Steven Spielberg doli ne kinemate amerikane ne fillim te muajit. Autori i librit me te njejtin titull eshte bere i njohur dhe i dashur per lexuesin shqiptar fale perkthimit mjeshteror nga ju. A ka ky perkthim ndonje histori te veten?

Seksioni i Perkthimeve ne shtëpine botuese “Naim Frashëri” vilte mendime nga shkrimtarë e publicistë të njohur per vepra letrare te zgjedhura prej tyre si të pershtatshme per përkthim në shqip.Brikena Çabej, si Drejtuese e Redaksisë së Jashtme (sikurse quhej redaksia e përkthimeve ne ate kohe) më dha për recensionim romanin BIG FRIENDLY GIANT. Roald Dahl ështe autor norvegjez i cili kishte shkuar në Angli qysh kur ishte femije dhe ishte rritur, edukuar dhe shkolluar aty.
Romani më mahniti me fantazinë dhe humorin e derdhur natyrshem prandaj dhashe mendimin se përkthimi i tij kerkonte me shume se njohje te gjuhes perndryshe do humbiste shpotia e frazes dhe vlerat e permbajtjes. “Gjuha fantastike’ e gjigantit nuk me hiqej nga mendja dhe shpesh mendoja sesi duhej te tingellonte ne shqip titani i Dahlit.
Kur e pyeta Brikenën nëse ia kishte dhënë dikujt që ta përkthente, ajo më tha, se nuk dinte asnje perkthyes qe ishte edhe humorist. Kështu ngjau që Gjiganti dhe une nisim rrugen drejt hyrjes ne panteonin e perkthimeve humoristike.

Ky roman ka vertet Humor anglez, dhe per me teper autori luan me fjale dhe togfjalesha, me kompozita, me parashtesa dhe mbrapashtesa. Psh ne vend qe te thote HUMAN BEING, gjiganti thote HUMAN BEANS, cka ne shqip do perkthehej Njeri Fasule, duke humbur humorin e frazes. Si arritet ju ta shqiperoni gjuhen dhe humorin e romanit?

Per te ruajtur humorin dhe per te shkaktuar te njetin efekt si ne gjuhën origjinale, së pari, m’u desh të mësoja teknikat e humorit anglez të përdorura nga Dahli në veprën e tij, sikurse transpozicionet e rrokjeve brenda fjalës cka ia ndryshonin krejt kuptimin termit. Per nje veshtrim krahasimor, studiova përkthimin e GJMM në gjuhën italiane, ruse dhe franceze. Ne ndryshim me dy te parat, perkthimi ne frengjisht nuk jepte shpjegime per lojet e fjalëve me shenime përkatëse. Perkthyesi kishte gjetur adekuatet e sakta dhe efektive të gjuhës frënge duke shmangur perkthimin verbatim. Unë vendosa te aplikoj nje metode te ngjashme. Gjiganti ben gabime të hatashme kur flet por justifikohet se nuk ka patur fatin të shkoj në shkollë, prandaj vend te fjales zarzavate ai thote zjarrzavate, ne vend te rinoceront gjiganti thote rinoqerose, per misterioze, ai thote Misherioze, per llafazan ai thote llafefazan, per gjepura, ai thote Gjel-pula. .
Se dyti, une krijova neologjizma, fjale të reja, ose te modifikuara nga kuptimi dhe shqiptimi. Sa per ilustrim, nga pasthirrma Puh! krijova foljen Puhas dhe emrin Puhatje, si nje veprim qe kryhet kur fryn një tub per te dërguar endërrat që ka mbledhur në fushë ndër dhomat ku flenë fëmijët dhe ata kësisoj shohin ëndërrat që ka përzgjedhur ai. Gjigandi del ndër fusha e kodra për të kapur endërrat dhe I kap ato si fluturat me një shtagë të gjatë që ka në krye një rrjetë teli, pastaj i përzien ato si do vetë, madje disa i bën të frikshme, fytangushtore si u thotë atyre që të kallin tmerrin duke të zënë fytin a grykën. Nga trangull që është ushqimi i zakonshëm i gjigandëve krijova fjalën teleshtrangull për t’i dhënë një kuptim më modern fjalës me parashtesën “tele” të përdorur gjerësisht në kohën tonë si teletajp, teleks, televizor, etj. Po ashtu shqipërova dhe emrat e disa gjigandëve si llokma-llupësi, plëncdaullja, përtypës i kockave, etj.

Përkthimet zënë nje vend te merituar në bibliografine tuaj qysh nga vellimi Kater Stinet nga permbledhje autoresh, Princi i Vogel nga Ekzyperi, si edhe vellimet Gjiganti i Madh i Mire, Carli dhe Fabrika e Cokollatave etj nga Roald Dahl.

Perkthimi i Gjigantit u mireprit nga lexuesi dhe kritika. Brikena Cabej u shpreh se Naum Prifti e bëri Gjigandin e Madh te Mire të flasë shqip. Frazat e Gjigantit ‘autodidakt’ u përhapen me shpejtesi dhe hyne ne perdorim si qyfyre.

A jane perkthimet nje zhaner qe kerkon shume kohe e perkushtim per nje shkrimtar me nje krijimtari te kaq te pasur si ju?

Per mua, perkthimet jane te vlefshme aq sa edhe krijimet e mirefillta. Prandaj une perktheva edhe romanin “Çarli dhe Fabrika e çokollatave” nga ky autor, Roald Dahl si edhe “Ashensori i Madh prej Xhami, i cili ka shkuar per botim.

Me siguri lexuesit dhe gjuhetaret e presin me kenaqesi kete kontribut te ri tuajin per gjinine e perkthimit!