Lorka, poeti i përbotshëm

Atë vit kur Lorka duhej të mbushte 100 vjeç, në të gjithë botën u organizuan qindra aktivitete në kujtim të poetit qe theu klishe në poezi dhe që diti të lidhë kulturën për pakicën me kulturën për të gjithë, falë magjisë së ‘artificeve’ të tij…!Por lindja është fisnike sa edhe vdekja. Dhe siç shkruan Antonio Maçado, Lorkën e panë të ecte mes grykave të pushkëve në agimin e datës 19 gusht në Granadën e tij. Media spanjolle vazhdon ta quajë edhe sot një krim të rëndë pushkatimin e njeriut që e shuan me dhunë. Pas 79 vitesh nga ky krim, filozofia e poezisë së tij e vazhdon rrugën duke anashkaluar kufijtë e gadishullit Iberik dhe aq më tepër, fshatin Fuente Vakueros në afërsi të Granadës, në jug të Spanjës, ku ai qau për herë të parë. Poeti gjeni, i vrarë tragjikisht në 1936, vazhdon të konsiderohet nga kritika më elitare europiane dhe më gjërë si poeti modern, që krijoi dhe dha një stil të ri në poezi.Spanja e Lorkës, është Spanja e brezit të vitit ’98, me një jetë intelektuale liberale, ku spikasnin emrat e të mirënjohurve Unanimo, Jose Ortega y Gasset, të cilët sollën një frymë ‘rebelimi’ kundër realitetit të Spanjës të asaj periudhe. Por me sa duket në ndjeshmërinë dhe virtuozitetin e poetit ndikuan edhe penat e njohura , Lope de Vega , Antonio Machado, Juan Ramon Jiménez, etj.

Lindi në Funte Vaqueros (Granada) në Spanjë më 6 qershor të vitit 1898 dhe u pagëzua me emrin Federiko del Sagrado Corason de Jesus Garsia Lorka. Babai i tij, Don Federiko Garsia Rodriges, ishte një fermer, kurse nëna e tij Donja Visenta Lorka, mësuese që i dha të birit një shije finoke letrare. Që kur ishte 2 vjeç, sipas biografit Edwin Honig, Garsia Lorka ishte i zhdërvjellët në mësimin e këngëve popullore. Kishte shëndet të dobët dhe nuk mundi të ecte para se të mbushte 4 vjeç. Lexoi në shtëpinë e tij veprën e Viktor Hygo dhe të Cervantes kur si nxënës ishte i dobët në mësime. Studio letërsi në Universitetin e Granadës dhe muzikë me Manuel de Falla. Salvador Dali, Luis Bunjuel dhe Andre Breton, ishte trianguli, i cili ndikoi në ngjizjen surrealiste të Lorkës.

Por romantizmi i Granadës, ku ndihej gjallë trashëgimia arabe, folklori i orientit dhe një gjeografi e shumëllojtë , nuk kishin si të mos zinin vend në shpirtin dhe më pas në të gjithë veprën e tij poetike. Në vitin 1917 shkroi artikullin e tij të parë për Jose Zarrilla, në kujtim të tij.

“Unë jam një spanjoll integral dhe për mua është e pamundur të jetoj jashtë kufijve të mi gjeografikë; urrej të jem spanjoll për spanjoll; unë jam vëlla me të gjithë dhe adhuroj njeriun që sakrifikon për një ide nacionaliste, abstrakte, për të vetmin fakt se do vendin e tij. Një kinez i mirë është më afër meje se një spanjoll i keq. Këndoj për Spanjën dhe e ndiej atë në çdo qelizë, por përpara kësaj jam njeri i botës dhe vëlla i të gjithëvë”, shkruante Lorka, i cili me gjithë jetën e shkurtër udhëtoi shumë nëpër botë, si në Argjentinë, Uruguaj, Kubë, SHBA, etj .

Dhe jo pak nga udhëtimet e tij u bënë subjekt i shumë poezive të Lorkës. Janë me mijëra vargjet e shkruara nga Lorka, të përkthyera sot në qindra gjuhë, sikundër dhe dramat e tij zenë vend sot në repertorin e artë të teatrove anekënd planetit.

Impenjimi politik i Federico Garcia Lorkes, por edhe fundi i tij i tmerrshëm, fund i cili i takon dramës së luftës së Spanjes(1936) e bënë pa diskutim Lorkën një ndër protagonistët e shpirtit të Europës, dhe një ndër simbolet e lirisë.

Lorka, ky fragment universal i Mesdheut, i njohur nga të gjithë, është artisti që diti të lidhte kulturën e pakicës me kulturën e të gjithëve.

Të gjitha manifestimet që organizohen sot në botë janë manifestime të një forme reale dhe sureale, me marioneta dhe me një lojë të teatrit pikerisht siç e dëshironte Federiko Garsia Lorka.

I njohur në Shqipëri që në vitet ’30 të shekullit të kaluar, atëhere kur disa shqiptarë morën pjesë në Luftën Civile të Spanjës, Lorka njihet tek ne si poeti i dhimbjes njerëzore dhe poeti i revoltës.

Një film me disa seri, i transmetuar nga televizioni shteteror në vite të ndryshme, i njohu shqiptarët me jetën e këtij poeti, i cili i thuri vargje me shume se kujtdo edhe ciganeve që jetojnë nën dritën e hënës dhe bëjnë fëmijë nën ajrin e paster.

Drama, gjinia që Federiko Garcia Lorka e lëvroi me origjinalitet të paarritshëm, njihet në Shqipëri nga vënia në skenë nga trupa e Teatrit Kombëtar , “Shtëpia e Bernanda Albës”. Por edhe pena e shkrimtarit Petro Marko, i ka dhënë rast lexuesve shqiptarë të njohin krijimtarinë poetike të Lorkës, këtij fenomeni spanjoll, por i përcaktuar nga shumëkush si “Lorka i përbotshëm”.