1945 – ARKIVAT SEKRETE BRITANIKE: JA CILËT JANË UDHËHEQËSIT KRIMINELË TË SHQIPËRISË
Një listë prej 11 emrash të komunistëve që udhëhoqën diktaturën, është nxjerrë nga arkivat sekrete britanike. Gjithçka lidhet me të shkuarën e tyre kriminale, derisa morën pushtetin më 1945. Dokumentet e arkivit britanik befasojnë me biografinë e detajuar mbi studimet, veprimtarinë, karrierën e udhëheqësve shqiptarë të pasluftës. Në krye të kësaj liste janë emrat: Enver Hoxha, Myslim Peza, Baba Faja Martaneshi, Bedri Spahiu, Kosta Boshnjaku, Omer Nishani, Mehmet Shehu, Sejfulla Malëshova dhe Manol Konomi. Dokumentet britanike nuk kursejnë asgjë nga biografia e tyre, ndërsa faktet e panjohura për publikun shqiptar rrëfejnë arsyet pse diktatura u shndërrua në një model të krimeve.
Për Enver Hoxhën dokumenti shkruan se “ai u përpoq të mbaronte studimet e larta në Belgjikë, por ndërsa nuk dha provimet për tre vjet me radhë, Ministria e Arsimit i preu bursën, e si rrjedhojë ai filloi të merrej me propagandën komuniste, veçanërisht në vitin 1939 dhe 1940”. Hoxha, sipas tyre, u përfshi në bllokun antiitalian vetëm pasi Rusia u përfshi në luftë. “Kjo sjellje nga ana e tij ndaj demokracive perëndimore ishte identike me qëndrimin e eksponentëve të tjerë komunistë, si Koço Tashko, Kostandin Boshnjaku etj. Propaganda antibritanike dhe antiamerikane ndër qarqet komuniste nuk e shfaqnin hapur armiqësinë e tyre ndaj demokracive perëndimore, ndërsa të rinjtë e shfaqnin hapur qëndrimin e tyre të palëkundur ndaj Britanisë së Madhe dhe Shteteve të Bashkuara. Nuk donte shumë mend të shihje se Enver Hoxha ishte një komunist i klasit të parë, i ushqyer siç duhet me teorinë marksiste-leniniste”.
Këto dëshmi janë shkruar në kohë reale me ngjarjet e fundluftës për ata që ishin në pushtet atë moment në Shqipëri. Në këtë duhet marrë parasysh që shpesh përdoret termi “sot”. Në atë kohë, sipas vëzhgimit të treguar në dokumente, thuhet se në Shqipëri ekzistonin grupe të ndryshme komuniste te cilat ishin në kontradiktë me njëra-tjetrën dhe si rrjedhojë ishin të shpërqendruara, ndërsa Enveri këmbëngulte në bashkimin e tyre, për të formuar Partinë Komuniste Shqiptare.
Një tjetër eksponent me rëndësi, të arkivuar nga britanikët ishte dhe Baba Faja Martaneshi, I lindur në vitin 1900 në fshatin Luz të Kavajës, ka qenë shërbëtor në Teqenë e Elbasanit, ku u bë bektashi dhe më vonë u bë dervish. Për këtë profil komentohet se ishte mjaft me fat që u bë Baba i Teqes së Martaneshit, ku u rekrutua në komunizëm nga Mustafa Gjinishi pas pushtimit italian të Shqipërisë. Në dokumente shënohet se ndonëse Baba Faja Martaneshi nuk ishte përgjegjës për ndonjë krim të veçantë, është përgjegjës për të gjitha vrasjet dhe veprimet kriminale të kryera në rajonin e tij nga ndjekësit e tij dhe në emër të tij. Dëshmohet një rast nga britanikët se djegia e Teqesë së Martaneshit dhe fshatit nuk i bëri përshtypje Baba Fajës, megjithëse ishte shkaku i drejtpërdrejtë i atij shkatërrimi. Më tej këto dokumente flasin për karakterin dhe bëmat e tjera të tij.
Një tjetër emër, mjaft popullor dhe një njeri i rëndësishëm në partisë komuniste, shënohet Bedri Spahiu, i cili u lind në Gjirokastër në vitin 1909 dhe i cili i përfundoi studimet e tij në Shkollën Ushtarake të Tiranës. Ka shërbyer në Ushtrinë shqiptare si toger i dytë.
“Në vitin 1936 u përjashtua nga shkolla si komunist. Në vitin 1939 u bë fashist i orëve të para, duke qenë nga të parët që veshi këmishën e zezë dhe emblemën fashiste”. Italianët i dhanë një punë si punëtor në Agjencinë e Transportit Automobilistik të Gjirokastrës. Më vonë u bë oficer në Milici, që ishte një lloj xhandarmërie që i ishte bashkangjitur Partisë Fashiste, ku ai ishte shumë aktiv në rekrutimin e anëtarëve për atë strukturë. Në vitin 1943, duke parë se fashizmit po i vinte fundi, ai u bë sërish komunist dhe doli në mal. Në fakt, edhe të tjerët që më vonë u rreshtuan në Qeverinë e Hoxhës e urdhëruan krimet, kanë pasur të njëjtën taktikë sjellje politike, duke ndryshuar sipas interesave frontet. Britanikët thonë se Spahiu u bë i njohur për krimet që kreu ndaj kundërshtarëve të tij.
Pak i njohur, por që letrat britanike e rendisin në emrat që ka një histori të gjatë me përqafimin e komunizmit, është Kosta Boshnjaku, “një nga eksponentët e partisë komuniste dhe për momentin drejtori i Bankës së Shtetit”. Kuptojmë për “momentin” pasi këto dëshmi janë shkruar më 1945 sapo u vendos pushteti. Thuhet se Boshnjaku e ka vizituar Rusinë përpara vitit 1914. Pas revolucionit komunist në Rusi ai u kthye atje për t’u bërë anëtar i regjistruar i Partisë Komuniste. Në vitin 1921 kthehet në Shqipëri, por një vit më vonë së bashku me Omer Nishanin shkon në Moskë për një mision misterioz. Ende konsiderohet mister nga arkivat sekrete britanike se si Boshnjaku ia doli të caktohet ambasador fuqiplotë në Sofje, ku shkoi së bashku me agjentin rus. “Gjithsesi, lëvizjet e tij vëzhgoheshin nga afër nga agjentët e Shërbimit britanik të inteligjencës”, thuhet në letra.
“Omer Nishani, i lindur në Gjirokastër në vitin 1985, nuk pati kohë të përfundonte studimet e tij për mjekësi në Kostandinopojë, për shkak të luftërave ballkanike”, shkruajnë dokumentet për këtë personazh. Në biografinë e tij shënohet se në vitin 1922 shkoi në Moskë i udhëhequr nga shoku i tij, Kosta Boshnjaku. Atje kërkuan nga Komiterni para dhe ndihma të tjera për të krijuar një organizatë komuniste në Shqipëri. U kthyen në Shqipëri të shoqëruar nga një agjent i Komiternit, i cili ishte përgjegjës për lëvizjen komuniste në Ballkan.
Sigurisht që më mizori në këtë listë dhe me një të shkuar kriminale, arkivat britanike e paraqesin Mehmet Shehu. I lindur në fshatin Corush të Mallakastrës, ai është i biri i Ismail Shehut dhe i nipi i Sheh Aliut, që njihen si dy eksponentë të rëndësishëm të rebelimit të viteve 1914-1915, të udhëhequr nga Haxhi Qamili kundër qeverisë shqiptare të asaj kohe. Sheh Aliu, që në vetvete ishte një krijesë e egër dhe e paskrupullt, ka vrarë Hajredin Fratarin dhe Ismail Klosin, që ishin nacionalistët e njohur të provincës së Mallakastrës. Mehmet Shehu la përgjysmë shkollën e tij ushtarake dhe shkoi në Spanjë së bashku me shokun e tij Hulusi Spahiun. Atje u bënë pjesë e ushtrinë komuniste spanjolle. Dokumentet britanike shkruajnë se u stërvitën në kryerjen e torturave dhe vrasjeve.
Emër që nuk arriti të potenconte pushtetin në diktaturë pavarësisht një komunist idealist, Sejfulla Malëshova, renditet në listën e zezë të britanikëve. I lindur në Malëshovë të Përmetit në vitin 1889, ka ndjekur leksionet e universitetit në Romë me bursë italiane, por nuk i përfundoi studimet e tij. Kur Imzot Fan Noli u bë president i Qeverisë revolucionare në vitin 1924, Sejfulla Malëshova u caktua sekretar i përgjithshëm i kryeministrit. Së bashku me Omer Niashanin dhe Kosta Boshnjakun ishin bashkëpunëtorët më të ngushtë të Fan Nolit. Kjo Qeveri revolucionare ishte një nga të parat që pati lidhje diplomatike me Rusinë Sovjetike, madje më parë se Britania e Madhe, Franca dhe shtetet ballkanike.
Emri më popullor, Myslym Peza, u lindur në Pezë, zonë në Shqipërinë e mesme, është një fshatar i thjeshtë dhe analfabet, aq sa edhe sot ai në vend të firmës vendos gishtin. Kur ka qenë i ri ka kryer disa krime ordinere në fshatin e tij. Dokumentet britanikë shkruajnë se më vonë, në vitin 1927, Peza ka vrarë Osman Balin dhe si rrjedhojë u detyrua të largohej nga Shqipëria. Ai u dënua me vdekje nga Gjykata e Tiranës, kur ishte në Jugosllavi e ku strehohej nga familja e njohur Lleshi. Pas pushtimit italian të Shqipërisë, kthehet dhe në vitin 1940 vret në Pogradec ish prefektin e Dibrës, Neki Starovën. Siç shihet, krimet e këtij “udhëheqësi” komunist vazhdojnë dhe më tej.
Kjo është hera e parë që nga arkivat britanike historia lexohet në dëshmi dhe të shkuarën, për të perceptuar ndoshta edhe sot situatën politike.