Melania Mazzucco: Gratë nuk ishin vetëm ato çka tregonin romanet…

Intervistë me shkrimtaren Melania Mazzucco, autoren e romanit “Vita”, fitues të çmimit “Strega” të përkthyer në 30 gjuhë të botës.

Bisedoi: Mimoza Hysa

Historia përsëritet: anija “Republic” me të cilën udhëtuan personazhet e romanit “Vita” në fillim shekullin e kaluar është e ngjashme me anijen “Vlora” të shqiptarëve në fund shekull. Cila ishte shtysa që ju bëri të shkruani për migracionin? Çfarë ju ka ndihmuar të kuptoni figurën e emigrantit dhe të botës së tij, mënyrën e të menduarit, ndjesitë, nevojat….

Nga fundi i viteve tetëdhjetë mijëra, pastaj qindra mijëra e deri në miliona njerëz, kanë ardhur në Itali nga e gjithë bota në kërkim të një jete më të mirë. Në këmbë, me varka, lidhur pas rrotave të kamionëve, fshehur në kontejnerë  e deri te valixhet dhe ngarkesat e avionëve. … Fillimisht më shumë se çdo gjë tjetër ky fenomen ka ngjallur habi: Italia, që nga krijimi i saj si komb, në vitin 1981, ka qenë një vend nga i cili emigrohej.  Dukej e pabesueshme që ishim kthyer në një vendmbërritje. Pastaj, pak nga pak emigracioni u kthye në një realitet social dhe politik të pashmangshëm, dhe këtu e ka zanafillën dhe frika.  Me sa dukej italianët vuanin nga amnezia… E kishin fshirë, si të ishte turp, faktin që deri pak kohë më parë kishin qenë ata të mërguarit. Të padëshiruar, të refuzuar, të anashkaluar dhe të stigmatizuar si bartës të kriminalitetit, injorancës, barbarizmit. Asokohe isha studente e filmit dhe bashkë me shokët e kursit kemi realizuar një dokumentar për t’i njohur dhe për të bërë të njohur realitetin e tyre. Intervistuam me dhjetëra. Duke i dëgjuar dhe duke i parë në jetën e përditshme, në barakat dhe pensionet e mbipopulluara, në sfilitjen për të gjetur  një pune të rregullt, në tundimin drejt krimit, e kuptova që historitë e tyre ishin shumë të ngjashme me atë të gjyshit tim, i cili më 1903 ishte nisur drejt Amerikës. Kishte gjetur, tamam si ata, racizëm, shfrytëzim, mizori, por edhe mundësinë dhe një pasuri që nuk kishte lidhje me mirëqenien materiale: zbulimin e së drejtës për dinjitet dhe liri. Atëherë e kuptova që duhej të rimerrja historinë e familjes sime – që ishte ajo e miliona italianëve. Kujtimi i varfërisë sonë të kahershme mund të ishte pasuria jonë. Të kujtuarit mund të na ndihmonte të kuptonim si mund të mbronim të ardhmen, si ta shndërronim në një mundësi rilindjeje atë ‘pushtim’  që në fakt prezantohej si rrezik dhe katastrofë. E kuptova që të shkruaja Vitën ishte e nevojshme: të njohësh të shkuarën për të ndryshuar të tashmen. Qe e natyrshme për mua të futem në lëkurën e emigrantëve të mi. Historitë e tyre më kanë shoqëruar gjatë rritjes – im atë m’i tregonte si të donte të më tërhiqte vëmendjen që ta kuptoja se sa me fat isha që kisha lindur në një Itali ndryshe prej asaj Italie të varfër dhe të vrazhdë që e kishte detyruar të largohej tim gjysh dhe miliona djem të rinj si ai. Por edhe sikur ta kisha harruar, rrotull meje jetonin qindra ‘Diamantë’ – edhe pse e kishin lëkurën të zezë, flisnin me theks amerikano-jugor ose të Europës Lindore. Më mjaftonte t’i takoja, t’i dëgjoja dhe t’i shikoja në sy.

Vita është personazhi femëror i historisë: pothuajse në të gjithë romanet e tua në qendër keni vendosur një figurë gruaje. Ka qenë e qëllimshme?

Jam formuar duke lexuar klasikët e letërsisë botërore: të shkruar nga burra, me protagonistë burra. Personazhet femërore ishin zhgënjyese, të zbehta dhe skematike. Por gratë nuk ishin vetëm ato çka tregonin romanet. Dhe në shekujt e kaluar ka pasur artiste, muzikante, aktore, revolucionare, femra që kishin ditur ta fitonin pavarësinë, respektin dhe lirinë. Jo vetëm heroinat, por edhe gratë e zakonshme: në çdo shtëpi gratë kishin ditur t’i jepnin rëndësi vetes, të komandonin, vuanin. Gjithmonë kam dashur të lexoj dhe për to. Besoj që për këtë arsye, kur më vonë kam shkruar historitë e mia, kam dashur që femrat të ishin protagoniste, krah meshkujve të tyre – baballarëve, të dashurve, bijve. Për më tepër, në rastin e Vitës, qendërzimi i personazhit femëror ishte thelbësor dhe për një arsye tjetër. Epopeja e emigrimit është treguar gjithmonë burrërorshe. Por kanë qenë gratë që kanë vuajtur ndikimin më të fortë të emigrimit në Amerikë. Atje kanë zbuluar një tjetër botë, u janë dhënë mundësi të paimagjinueshme. Për të arritur të njëjtat gjëra në Itali, u është dashur të presin së paku gjashtëdhjetë vjet. Më shumë se sa një udhëtim në hapësirë, emigrimi i grave ka qenë një udhëtim në kohë.

A mund të thuhet se “Vita” është romani i jetës suaj, është një kulm në karrierën tuaj si shkrimtare?  

“Vita” qe një detyrim. Është dhe një dhuratë –  në fund të fundit e kam shkruar për të shlyer një borxh. Ndaj gjyshërve emigrantë (edhe gjyshi nga mamaja ka emigruar në vitet tridhjetë) ndaj gjysheve që u është dashur të sakrifikojnë jetët e tyre për bashkëshortët, ndaj  prindërve të mi. Edhe ndaj vendit tim – sepse për njëqind vjet Italia ka ndryshuar kaq shumë, sa unë, mbesa e një waterboy, të një kinkaleristi, të një rrobaqepëseje dhe të një kapeleshitëseje,  munda të studioj, të mos ndjehem e paaftë sepse kisha lindur femër, kam  mundur t’ju jap zë atyre që nuk e kishin pasur (dhe që akoma nuk e kanë) e të bëj të dëgjohet zëri im. E kam shkruar pa i mbushur tridhjetë e pesë vjeç, dhe nuk e konsideroj si pikëmbërritje,  po më shumë si fillim. Një shkrimtar gjithmonë duhet të mendojë për librin që do të shkruajë, e të mos kënaqet për atë që ka shkruar.

Sa ndihmojnë faktet gazetareske për të ndërtuar një histori të trilluar? Raporti mes letërsisë dhe gazetarisë po ngushtohet gjithnjë e më tepër, por edhe mes letërsisë dhe disiplinave të tjera. Cili është mendimi juaj për këtë dukuri?

Realiteti na rrethon dhe na sfidon, por unë kurrë nuk jam mënjanuar prej zhurmave të së tashmes në sfond. Në këtë kuptim, ka bashkëveprim mes letërsisë dhe ngjarjeve gazetareske. Romani nuk është një strukturë e mbyllur, ushqehet me të gjitha format shprehëse bashkëkohore: nga kinemaja, artet pamore, eseja, rrëfimi televiziv në tërësi… Por letërsia jeton vetëm nëse di të gjejë për çdo rast  një çelës të ri për të rrëfyer atë që besojmë që dimë dhe për të ndriçuar atë që nuk është e dukshme. Përdor gjuhën e saj për të rrëfyer.

Historia e Vitës mund të shihet si një film: a po realizohet projekti për një me skenar të bazuar nga romani “Vita”?

“Vita” ka ngjallur menjëherë interes për kinemanë. Ka pasur projekte të ndryshme për të bërë një film. Regjisorë dhe skenaristë të rëndësishëm (si Furio Scarpello, një nga baballarët e komedisë italiane, autor i themeleve të kinematografisë sonë) kanë punuar për ta përshtatur. Por për çështje financiare, kohëzgjatjeje, produksioni, filmi ende nuk është realizuar. Ndoshta një ditë do të bëhet.  Pres me besim. Historisë së Vitës nuk i ikën koha, përkundrazi bëhet gjithnjë e më aktuale me kalimin e viteve.

Cila është marrëdhënia juaj me kinemanë?

Jam një kinemadashëse dhe një spektatore e përhershme. Shkoj çdo javë në kinema, frekuentoj festivale dhe aktivitete, shoh filma nga e gjithë bota – kolumbianë dhe iranianë, rumunë dhe mauritanezë. Po me kinemanë kam dhe një marrëdhënie më profesionale. Kam studiuar në Qendrën Eksperimentale të Kinematografisë, për njëzet vite kam shkruar subjekte dhe dialogë, dhe e konsideroj atë periudhë  si praktikë drejt narratives. Dy romanet e mi (“Un giorno perfetto” e “Limbo” / “Një ditë e përsosur” dhe “Limb” ) janë bërë filma dhe një i tretë (“Sei come sei”  / “Je ashtu siç je”) do bëhet së shpejti. Por nuk kam menduar ndonjëherë të jem regjisore e një filmi, ka shumë vite që nuk shkruaj as skenarë. As kur bazohen në librat e mi. Letërsia më vjen më përshtat.

Po me pikturën?

Piktura është për mua thjesht pasion. I dua artistët sepse ua dashuroj dhe veprat. Tek arti nuk kam mbërritur as nga studimet as nga teoria. Jam  autodidakte e të kundruarit. Nëse një pikturë më tërheq, kërkoj punime të tjera të atij piktori – udhëtoj dhe fizikisht në kërkim të tyre. Njohja mund të jetë e rastësishme – në një galeri arti provinciale, në një kishë, në një libër.  Për shembull, pasi pashë një pikturë në një kishë në Venecia, lindi marrëdhënia ime njëzetvjeçare me piktorin e pesëqindtës, Tintoretto, të cilit i kam kushtuar dy libra (një roman dhe një biografi) ese të ndryshme dhe një ekspozitë. Tintoretto është bërë mjeshtri dhe bashkëbiseduesi im. Me kalimin e kohës, të shkruarit për artin është bërë një aktivitet paralel me atë të rrëfimit.  Tek “Il Museo del mondo” (Muzeu i botës) kam treguar 52 pikturat e mia të preferuara – një lloj koleksioni privat që i tejkalon epokat dhe shkollat (nga Giotto tek Rothko e Kiefer). Sot piktura më intereson dhe për arsye të tjera. Jo vetëm pse kritikët dhe lexuesit thonë që shkrimi im është ‘viziv’. Problemet me të cilat duhet të përballet artisti (piktori) kur koncepton një pikturë, i ngjasojnë atyre të një shkrimtari. Të reflektosh mbi format dhe ngjyrat është si të studiosh kompozicion.

Shkrimtaria është një vokacion, mision apo profesion? Si është për ju? 

Të shkruarit ka qenë për mua gjithmonë një gjë e natyrshme  – si të marrësh frymë, të flesh, të dashurosh. Nuk e mendoja se  mund të kthehej në një profesion  – në kuptimin që të mund të jetoj prej fjalëve të mia. Kur shkrova romanin tim të parë, Il bacio della Medusa (Puthja e Meduzës), nuk mendoja as ta botoja. Ndjehesha e humbur, nuk e dija më kush isha. Të shkruarit më ka ndihmuar të mos mbytesha dhe mbase dhe më ka shpëtuar.  Pastaj e kalova librin për lexime dhe disa vite më pas ishte në librari… Qenë lexuesit ata që më dhanë mundësinë të shkruaj libra të tjerë.  Në një farë kuptimi, sado i fortë të jetë frymëzimi, fati i një shkrimtari nuk varet prej tij – as nga talenti, as nga motivimi. Ne na duhet të jemi në lartësinë e dhuratës që na është bërë.

www.revistasaras.al