“The Washington Post” –  3 qershor, 2012

Pak kohë pas nisjes së konfliktit sirian, më 3 qershor 2012, Henry Kissinger shkruan për “The Washington Post” për rreziqet e një përfshirjeje të Amerikës në Siri, duke paralajmëruar se një gjë e tillë do të sillte ndërhyrje edhe të shteteve të tjera të interesuara në rajon.

“Pranvera arabe zakonisht diskutohet me termat e perspektivës për demokracinë. Po aq domethënës është edhe apeli në rritje, më së fundmi në Siri, për një ndërhyrje të jashtme që të sjellë ndryshim të regjimit, duke shndërruar nocionet mbizotëruese të rendit ndërkombëtar.

Koncepti modern i rendit botëror u ngjiz në vitin 1648 me traktatin e Uestfalisë, që i dha fund luftës tridhjetvjeçare. Në atë koflikt dinastitë më të fuqishme dërguan ushtritë në kufijtë politikë për të siguruar normat e tyre të besimit, në konflikt me njëra-tjetrën. Ky version i shekullit të 17-të të ndryshimit të regjimit vrau ndoshta një të tretën e popullsisë në Europën Qendrore.

Për të parandaluar përsëritjen e një masakre të tillë, traktati i Uestfalisë ndau politikën ndërkombëtare nga ajo e brendshme. Shtetet, bazuar mbi njësitë kombëtare dhe kulturore, u konsideruan të pavarura brenda kufijve të tyre, politikat ndërkombëtare u përcaktuan me anë të ndërveprimit përgjatë kufijve të caktuar. Për themeluesit, konceptet e reja të interesit kombëtar dhe ballancës së pushtetit ishin kufizim, jo zgjerim i rolit të forcës: ato punuan për ruajtjen e ekulibrit tek popullsitë e detyruara të konvertohen.

Sistemi uestfalian është përhapur nga diplomacia europiane në të gjithë botën. Edhe pse i shtrënguar nga dy luftëra botërore dhe nga rritja e komunizmit ndërkombëtar, shteti-komb Sovran mbijetoi, në mënyrë kokëfortë, si njësia bazike e rendit ndërkombëtar.

Sistemi uestfalian nuk u aplikua kurrë tërësisht në Lindjen e Mesme. Vetëm tre nga shtetet muslimane të rajonit kishin një bazë historike: Turqia, Egjipti dhe Irani. Kufijtë e të tjerave reflektonin një ndarje plaçke të Perandorisë Osmane mes fituesve të Luftës së Parë Botërore, me një respekt minimal për ndarjet etnike apo sektariane. Këta kufij kanë qenë objektiva të sfidave të herëpashershme, shpesh ushtarake. Diplomacia e gjeneruar nga pranvera arabe zëvendëson parimet uestfaliane të ekuilibrimit me një doktrinë të përgjithësuar të ndërhyrjes humanitare. Në këtë kontekst, konfliktet civile shihen si ndërkombëtare përmes prizmit të shqetësimeve humanitare apo sektariane. Nga jashtë, fuqitë e mëdha kërkojnë që qeveria në detyrë të negociojë me kundërshtarët me qëllim transferimin e pushtetit. Por për shkak, se për të dyja palët, çështja është përgjithësisht mbijetesa, këto apele bien në vesh të shurdhër. Aty ku palët kanë fuqi të krahasueshme, një farë ndërhyrjeje nga jashtë, përfshirë edhe forcën ushtarake, është e kërkuar që të ndërpresë ngërçin.

Kjo formë e ndërhyrjes ushtarake e dallon veten nga politika e jashtme tradicionale duke shmangur apelet për interesin kombëtar apo ballancën e pushtetit, të refuzuara për shkak se u mungon dimensioni moral. Ndërhyrja e justifikon veten jo duke tejkaluar një kërcënim strategjik por duke larguar pengesat që konsiderohen shkelje e parimeve universale të qeverisjes.

Nëse përshtatet si parim i politikës së jashtme, kjo formë ndërhyrjeje ngre pyetje të mëdha për strategjinë amerikane. A do ta konsiderojë Amerika veten të detyruar të mbështesë çdo kryengritje popullore ndaj një qeverie jo-demokratike, përfshirë edhe në ato vende që konsideron të rëndësishme për mbajtjen e sistemit ndërkombëtar? A është, p.sh Arabia Saudite një aleate derisa të mos ketë demostrata në territorin e saj?  A jemi të përgatitur t’u japim shteteve të tjera të drejtën të ndërhyjnë në emër të farefisnisë së tyre fetare apo etnike?

Në Siri përzjehet apeli për ndërhyrje humanitare dhe strategjike. Në zemër të botës muslimane, Siria, nën Bashar al-Assadin, ka mbështetur strategjinë e Iranit në Levant dhe Mesdhe. Ka mbështetur Hamasin, që refuzon shtetin izraelit dhe Hezbollahët që minojnë qëndrueshmërinë e Libanit. Shtetet e Bashkuara kanë arsye strategjike, sikundër edhe humanitare për të favorizuar rënien e Asadit dhe për të inkurajuar diplomacinë ndërkombëtare në këtë drejtim. Nga ana tjetër, jo çdo interes strategjik përbën shkak për luftë, pasi në të kundërt, nuk do të kishte vend për diplomacinë.

Ndryshimi midis ndërhyrjes ushtarake dhe strategjike duhet të jenë të rëndësishme. Komuniteti botëror e përcakton ndërhyrjen humanitare me konsensus, kaq i vështirë për t’u arritur e që zakonisht e kufizon atë. Nga ana tjetër, ndërhyrja që vjen si e njëanshme apo bazuar në një koalicion, përfshin edhe rezistencën e vendeve që druhen nga një aplikim i mundshëm i saj edhe në territoret e tyre si Kina apo Rusia. Po ashtu, ka edhe vështirësi për të arritur mbështetje të brendshme për këtë ndërhyrje.

Ndërhyrja ushtarake, humanitare apo strategjike, ka dy parakushte: së pari, konsensusi për qeverisjen pas rrëzimit të statusquosë është kritike. Nëse objektivi ka për qëllim largimin e një sundimtari specifik, një luftë civile do të pasojë vakuumin që do të sjellë rezultati, pasi grupet e armatosura do të kërkojnë të jenë në drejtim, dhe vendet e huaja zgjedhin palë të ndryshme. Së dyti, objektivi politik duhet të jetë eksplicit dhe i arritshëm në një kohë të caktuar. Unë kam dyshime se çështja siriane i përmbush këto teste. Nuk mund ta përballojmë të hidhemi nga një mjet tek një tjetër në një përfshirje të papërcaktuar ushtarake në një konflikt që merr gjithnjë e më shumë karakter sektarian. Në mungesë të një koncepti strategjik të artikuluar qartë, rendi botëror që gërryen kufijtë dhe trazon luftëra civile e ndërkombëtare nuk do të pushojë kurrë. Pak nuancim nevojitet për të dhënë perspektivë. Kjo është një çështje jo mes palëve, dhe duhet të trajtohet në këtë mënyrë në debatin ku po hyjmë”.

Përgatiti: Juli Prifti