Aktualiteti i Ciceronit, një mbrojtës i Republikës
Lavdërim Lita
Në fund gushtin e 2010 gërmimet në Parkun Arkeologjik të Apolonisë zbuluan bustin e një burri, një këmbe statuje atleti , si dhe një busti gruaje prej mermeri 2 m larg të parit në zonën e vilave romake me impluvium. Zbulimi dokumentoi aristokracinë e këtyreve viseve në lashtësi, e të humbur në histori. Sot këto janë fakte për trashëgiminë tonë kulturore, që plotësojnë me imazhe atë çka multi-milioneri i shekullit të parë para Krishtit, Tit Pompon Atikun i shkruante mikut të tij Ciceron, senator në Romë. Nga letrat voluminoze që Atiku i dërgonte senatorit të famshëm në histori Ciceronit – i cili dikur kish qenë mik shtëpie në pronën e tij të famshme – mësojmë për bibliotekën e tij të pafund, si edhe për bukuritë e kopshteve të tij.
Mirëpo oratori Ciceron nuk ishte mirë. Dhe kjo kuptohet nga ç’ka shkruan ai, “epoka jonë, megjithëse ka marrë një gjendje të ngjashme me një imazh të pikturuar me artin suprem, sot është e venitur për shkak të kohës, jo vetëm që nuk ka arritur të kthehet në ngjyrat e saj parësore, por aspak e është shqetësuar që të paktën të ruajë formën dhe, në një farë mënyre linjat etike. Çfarë mbeten nga zakonet dhe doket e lashta, mbi të cilat, siç tha poeti Ennius, mbështetet Shteti romak? Ato i shohin të varrosur kështu në harresë, dhe jo vetëm që nuk respektohen, por më keq injorohen…Për mëkatet tona, jo për ndonjë gjë tjetër, ne kemi shtet veç në emër; kurse në substancë, e kemi humbur disa kohë më parë”.
Fjalë të thëna me ankth që nuk janë shkruar sot por, gjysmë shekulli para Krishtit kur, Ciceroni vërtetonte se Republika ishte në koma bashkë me institucionet e Romës dhe e bën një përpjekje të fundit për një përpunim teorik. Biri i një shekulli të trazuar, Ciceroni bashkë me kundërshtarin, bashkëpunëtor dhe viktimë i një krize, që është duke ndryshuar në disa dekada fuqinë sunduese të pjesës më të madhe në botë, dhe shënon kursin e ardhshëm të historisë Perëndimore.
Kriza e politikës tradicionale, korrupsioni i përhapur, ardhja në skenën e karaktere shumë të forta e vështirësonin punën e Kushtetueses që t’i përmbajnë ato, duke nxjerrë në pah dallimet mes të varfërve dhe të shpronësuarve, tundimin e zgjidhjeve autoritare, “vdekja e Shtetit”: nuk është e nevojshme t’ia dorëzojmë ngjashmërive edhe pse ekzistojnë dhe që janë tepër joshëse, por mjafton vetëm një reflektim teorik i shoqëruar me aktivitetin e rëndësishëm në fushën e mësimit në shkencat politike për të kuptuar se autori i lashtësisë ishte një autoritet.
Të rilexosh sot Ciceroni-n bën të mundur, në fakt, për të vëzhguar një nga mendjet më të mprehta të antikitetit që luftonte me metamorfozën, në qoftë se nuk ishte shpërbërja, i Republikës dhe ndihmon t’u japësh vendin krizës (ose më mirë, krizave) së sotme në perspektivë historike dhe teorike. Pavarësisht nga trazirat dhe konfliktet e shekullit, kur Ciceroni filloi karrierën e tij nuk mendoi qëllimin dhe rezultatin e krizës. Në të vërtetë, dalja e tij në pah tregon se mekanizmat e përzgjedhjes ende funksionin dhe zëvendësimi i klasës drejtuese që kishte lejuar strukturat shtetërore të përshtaten me ndryshimin e kushteve të Romës, jo më pushtet i vogël vendor, por tashti një Caput Mundi. Ciceroni vinte nga një familje e pasur por provinciale, në shtresën e kalorësve por jo fisnike,megjithatë fiton hyrjen në Senat, ai ndjek hapat tradicionalë të “cursus honorum”, arrin majat e Gjyqësorit, në Konsullatë kur ai sapo ka mbushur dyzet vjeç. Ciceroni në mënyrë të përsëritur thekson rëndësinë e mekanizmave të bashkëpunimit me aristokracinë drejtuese: sepse është e nevojshme për të zgjeruar bazën e atyre që ndjehen të përfaqësuar nga Republika dhe për të identifikuar të mirën e shtresës së tyre ose rajonin e tyre me shtetin, por, mbi të gjitha, duhet gjithmonë të siguruar cilësia e brendshme, kalibri etik dhe moral i asaj që sot quhet “njeri politik”. Për Ciceronin, mungesa e kësaj strukture etike është pengesa themelore për të mbrojtur atdheun në rrezik. Por realiteti politik tani është një tjetër, edhe pse Ciceroni heziton të marrë shënim. Shumë të forta janë forcat centrifugale të cilat janë “checks and balances” që kushtetuta ushtron mbi liderët e vjetër të kushtetutës, mes tyre armiq në luftën për Epërsi, e kur duhet aleatë me qëllimin e përbashkët të projektuar një strukturë të ndryshme për Perandorinë. Forca ushtarake e Pompeut, forca e mëdha financiare e Krasit, Cezarit, që ishte një distilim i veseve dhe virtyteve vdekjeprurëse, nuk mund të shtyhen së bashku në qendër të vëmendjes pa vendosur një shtrembërim radikal të rregullave. Kriza e formave politike të cilat merr pjesë dhe këshillon Ciceroni është një krizë kushtetuese dhe një kornizë ekonomike dhe sociale që nuk janë më të lehta për t’u lexuar me kategoritë më të dashura për klasën e pushtet romak, por edhe rezultati i një përplasje të personaliteve të veçanta me të cilën historia u ka bërë një takim në të njëjtin vend dhe në të njëjtën kohë.
Ciceroni të mëson, edhe me gabimet e tij, dhe se kohët te reja kërkojnë shqyrtim të jashtëzakonshëm të modeleve të analizës politike. Beteja për mbizotërim që përçan Romën është ngritur sapo një kërcënim serioz ushtarak nga jashtë nuk gjendet. Ciceroni-t i shpëton se konflikti i vjetër ndërmjet Patricëve (ne do të thoshim “konservatorë”) dhe “popullorëve”, mbi të cilën ishte bazuar për shekuj dialektika politike e një qyteti të përqendruar kryesisht në zgjerimin e fushës e saj, tani ajo po humb forcën pse problemet duken gjithnjë e më shumë konflikte të brendshme midis grupeve të fuqishme që bëhen së bashku dhe prishin komoditetin kur vjen momenti i drejtuesve të tyre.
Cezari, që kampioni i partisë “popullore”, i përket një prej familjeve më fisnike të qytetit, i cili i cakton rolin e Afërditës dhe trojanit Enea rolin e themeluesve. Konspiracion gjatë konsullatës së Ciceroni-t desh shkundi themelet e Shtetit duke u bërë apel sidomos pakënaqësive së të shtypurve që ishin të nxitura nga Katilina, një tjetër emër, i familjes Sergi, origjina e së cilës qëndron në mitet e Romës së parë.
Edhe ndryshimin e aleancave dhe konflikte e mes të tre të mëdhenjve, Cezarit, Krasit dhe Pompeut, i bindet një logjike të të brendshme që ka pak të bëjë me instalimin e pastër të “bi-polarizmit” klasik. Mësimi – në retrospektivë – është i qartë: duke rënë frika nga armiku i jashtëm, arritja e një niveli të lartë rehatie, shoqëritë e përparuara shpërthejnë për gërryerje të brendshme, të shqyera nga korrozioni konfliktet midis bandave, duke harruar se interesat se “res publica” (e mira e përbashkët) duhet të mbizotërojë.
“Kriza” e Ciceroni-t qëndron në përpjekjen për të frenuar dhe për adresuar një realitet që është duke u rrëzuar para syve të tij nga të gjithë monumentet kulturore dhe teoricienëve politikë. Ciceroni i përgjigjet kësaj krize, duke i propozuar aleanca dhe formula me format e ulje-ngritjeve që pak shërbyen në atë kohë dhe më pak duhen sot. Por përveç mësimeve që ne mund të mësojmë nga njohuritë dhe gabimet e Ciceroni-t që ndeshet me fatkeqësinë e të Mirës së Përbashkët, të paktën një mësim mbetet i qartë dhe eksplicit, i mjaftueshëm për të garantuar ciceroni-t një vend në mesin e atyre që kanë diçka për të mësuar: detyrimi që kanë personat që merren me jetën publike, para së gjithash, t’i binden një imperativi të fortë etik dhe të mos jenë në asnjë mënyrë të ndikuar nga interesat private.
Për udhëheqësit e mirë, ata që kanë “shpëtuar, ndihmuar dhe e kanë rritur atdheun” duke lënë jashtë anijen nga stuhitë e krizës, u është e rezervuar begatia e përjetshme midis shpirtrat shquar të udhës së Qumështit, sepse vetëm ndershmëria dhe korrektësia e drejtuesve të saj – çfarëdo modeli të qeverisjes të zgjedhur – për të siguruar qëndrueshmërinë e shtetit, ndërsa veset e tyre e korruptojnë atë. Ciceroni vdiq nga e duart e kundërshtarëve të tij: por ky mësim i tij mbijeton.
JETA –
Marcus Tullius Cicero, ka lindur 3 janar të 106 para Krishtit, në një zonë të komunës së Arpino , rreth 100 km nga Roma. Familja e tij i takonte klasës së vogël Equestre. Mbiemri i tij, Cicero, rrjedh nga pseudonimi i një paraardhësi, për shkak të një xhunge mishi në hundë e tij në formën Cicer. Qysh në djalëri Ciceroni dëshmon të jetë i pajisur me një inteligjencë të shkëlqyer. Dhe i ardhur në Romë me të Atin e tij, dhe shumë shpejt ai bashkohem me rrethin e oratorëve më të mirë nën mbrojtjen e Lucio Licinius Krasit dhe Mark Antonit. Thellohet në studimin e ligjit nën drejtimin e Mucio Scevola, dhe nuk e neglizhon poezinë dhe është i tërhequr veçanërisht nga filozofia. Ai kishte dy gra dhe dy djem, Markun dhe Tullia-n. Gjatë viteve të luftës civile, Ciceroni përpiqet për të mbrojtur fuqimisht republikën kundër asaj që do të bëhet një principatës agusteuo. Ai vdes në Formia, i vrarë nga vrasësit e dërguar nga Antoni, me 7 dhjetor 43 para Krishtit.
Karrierë politike –
Për të nisur një karrierë politike (Cursus honorum ), Ciceroni i ri, edhe pse me shpirt paqësor, midis 90 dhe 88 p.K merr pjesë në Luftën e sociale nën Gnaeus Pompeius Straboni dhe Lucius Cornelius. Hyrja e saj efektive është rreth 80 me oracion “Pro Amerino Roscio”, që i shkakton armiqësinë me Sulën. Për të shpëtuar nga ndonjë hakmarrje, Ciceroni shkon në mes të 79 dhe 77 në Greqi, Athinë dhe Rodos. Pas kthimit në Romë pas vdekjes së Sulës, në 76 paraqite si një kandidat për Kuesturën. I zgjedhur, dërgohen në Sicili (dhe atij i duhet zbulimi i varrit të Arkimedit në Sirakuzë). Suksesi i retorikës së tij i jep mënyrën për të hyrë në politikë: në 69 p. K është Curule – ndërtues, në 66 në 64 pretor, dhe ka kërkesën pranë konsullatës. Merr votat e gjithë Centurieve. Në konsullatë, Ciceroni zbulon konspiracionin e Katilinës, duke fituar titullin e Pater Patriae.
Gjatë dy triumvirateve –
Me ardhjen e parë të triumviratit (Pompeut, Cezarit dhe Krasit) Ciceroni largohet nga politika, pse nuk i pëlqyen Cezarit dhe është i detyruar të mërgojë. Ne 57 p. K, Ciceroni mund të kthehet në Romë. Pasi është emëruar Ndjellës në 53 p.K, në vend të Krasit, në 51 ai shkon në Cilici si zëvendës-konsull. I kthyer në shtëpi, kur Cezari kalon Rubikonin Ciceroni largohet nga Roma për t’ju bashkuar trupave të Pompeut, por pas fitores së Frasalë nga ana e Cezarit ai kthehet në Romë, ku në 47 merren faljen e e Cezarit. Pas vrasjes së Cezarit në 44, ai rreshtohet me Oktavianin e ri kundër Antonin (në Filipikat janë akuzat e Ciceronit). Por me fillimin e triumvirat dytë (Antoni, Lepidi dhe Oktaviani), Antoni dekreton dënimit me vdekje. Në Formia në 43 p.K, Ciceroni gjendet nga vrasësit e pajtuar.