Çelo Hoxha

Në mbledhjen e dytë të Pleqësisë së Vlorës, më 3 dhjetor 1912, kryetari i Qeverisë së Përkohshme, Ismail bej Vlora, paraqiti listën e anëtarëve të kabinetit të parë shqiptar. Si njohës i mirë i politikës dhe diplomacisë, i vetëdijshëm që puna më e madhe e qeverisë do të ishte në planin ndërkombëtar, Kryeministri i parë i Shqipërisë, kishte menduar si anëtarë të kabinetit “emra të njohur ndë Shqipëri dhe jashtë Shqipërisë”. Zgjedhjet e Ismail Beut s’kishin të sharë, askush nuk pati asnjë vërejtje për propozimet e tij, por Bab Dudë Karbunara, veteran i çështjes kombëtare dhe më i moshuar se Plaku i Vlorës, mori fjalën dhe ndryshoi rendin e gjërave. Ai shprehu keqardhjen që në listën e anëtarëve të kabinetit nuk ishte asnjë i krishterë. Shqetësimi i tij u mor aq shumë në konsideratë, saqë mbledhja mori fund me fjalën e tij dhe votimi i qeverisë u shty për të nesërmen.

Zgjedhja e qeverisë ishte e drejtë e Kryeministrit, i cili i paraqiste propozimet për votim Kuvendit. Mënyra si u soll Ismail Beu dhe qeveria që doli prej mbledhjes së 4 dhjetorit 1912, janë një shembull tolerance i pashfaqur më në historinë e politikës shqiptare. Kryeministri ia la në dorë Kuvendit që t’i bënte propozimet dhe t’i votonte ato. Ai bëri vetëm një specifikim: kërkoi që qeveria të kishte tetë ministra dhe jo shtatë ministra, siç e kishte menduar një ditë më parë. Arsyeja e shtimit të një ministri ishte që numri i anëtarëve të kabinetit të bëhej çift dhe postet të ndaheshin në mënyrë të barabartë: katër myslimanë dhe katër të krishterë. Dhe kështu u bë.

Shqiptarët janë krenuar gjithmonë me tolerancën e tyre fetare, kjo është një cilësi e njohur historikisht e tyre dhe në arenën ndërkombëtare, vetëm historianët vendas nuk i kanë kushtuar vëmendje mënyrës si u krijua kabineti i parë. Nëse do t’i kishin kushtuar vëmendje, ata nuk do të kishin bërë gabime trashanike si ai që të hiqnin nga lista e firmëtarëve të pavarësisë Bab Dudë Karbunarën.

Në disa botime të Akademisë së Shkencave, në vend të tij është konsideruar firmëtar i pavarësisë një person tjetër me të njëjtin mbiemër. Në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, 2008, botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, thuhet se Bab Dudë Karbanura “mori pjesë si përfaqësues i popullit të Beratit në Kuvendin Kombëtar të Vlorës që shpalli pavarësinë e Shqipërisë, ku u zgjodh anëtar i Pleqësisë”, por nuk i përmendet fakti që ka firmosur certifikatën e lindjes të shtetit shqiptar. Në një botim tjetër të Akademisë, albumi fotografik “Ismail Qemali”, 2012, me autor Kristo Frashërin, është botuar lista e firmëtarëve të pavarësisë. Numri 4 në listë (në deklaratën origjinale firmat nuk ka numër rendor, por e ka vënë autori i albumit), është shkruar shkronja e parë e emrit të Bab Dudës dhe mbiemri, por shpjegimi i mëtejshëm që jep Kristo Frashëri merret vesh që ai nuk e fjalën për patriotin veteran të Beratit. Në faqen 72, emri është shkruar në këtë formë: I(brahim). Karbunara. Në deklaratën origjinale emri është shkruar kështu: I. Karbunara. Në një kohë që alfabeti i shqipes nuk ishte njësuar ende, emrat shkruheshin në disa forma. Emri i Bab Dudës ishte Jorgji dhe në deklaratë është shkruar, nga vetë ai, me formën I(orgji). Ibrahim Karbunara, 1880-1947, i cili thirrej më shumë Sheh Karbunara, personi që historiani Kristo Frashëri ka vendosur në Deklaratën e Pavarësisë në vend të Bab Dudës, ka qenë patriot i shquar, thuhet se ka qenë në Vlorë më 1912, por nuk e ka firmosur Deklaratën e Pavarësisë. Sheh Karbunara dhe i biri, Hyseni, u pushkatuan nga komunistët në 1947.

Në 1927, Komisioni i Beratit për Kremtimin e 25-vjetorit të Qeverisjes Shqiptare është treguar shumë i kujdesshëm në përpilimin e jetëshkrimit të Bab Dudë Karbunarës ashtu ka bërë, në fakt, për të gjithë patriotët e tjerë të prefekturës Beratit, të cilën unë po sjell të plotë, për përcjellë, veç informacionit, frymën që mbart gjuha dhe mënyra e ndërtimit të tekstit:

Bab Duda Karbunara ka lindur në lagjen Kala të Beratit në datën 3 maj 1842, ka vdekur në 19 dhetor 1917 dhe është varrosur në Kishën Shën Gjergji të lagjes në fjalë ku gjindet ende varri i tij. Ishte biri i Theodhor Karbunarës; mëma e tij quhej Aleksandra. U martua me të ndyerën Katrina e motre e Sotir Gjikës nga lagja Goricë e Beratit. I patën lindur tri vajza, të martuara, Athina, Maria, Tepsikori, nga të cilat kjo e fundit i ka vdekur.

Bab Duda kreu në vogjëli mësimet e tij në shkollën fillore të lagjes Kala të Beratit (asikohe në gjuhë greqishte), mandej shkoi në Korfus ku studioi për disa kohë dhe në fund mbaroi studimet e tij të mesme klasike në gjuhë italishte në Trieste, e mbasandej u kthye në gjirin e Atdheut të vet për të ushtruar deri në fund të jetës veprimtarinë e tij Kombëtare me një flagë të idealizmës dhe Atdhedashuris dhe kësaj idheollogjije të shenjtë i kushtoi të gjitha fuqit e tij morale, mendore e lëndore.

Bab Duda ka qenë në bashkpunim me Konstandin Kristoforidhin dhe Hoxha Tahsinin. I ndyeri veteran i frymëzuar nga ndjenjat e nxehta Kombëtare veprimtarinë e tij patriotike e kish zgjeruar edhe deri në Kishë, ku asikohe ishte mëkatë e madhe të flitej një fjalë Shqipe dhe përkundra kërcënimeve të metropolitëve të asaj kohe, shumë herë Ungjilli thehej Shqip dhe ai vetë psalte (këndonte hymne) në gjyhën Amtare. Ka qenë i persekutuar shumë herë prej autoriteteve Turke të Beratit dhe më në fund në datën 26 shtator 1895 natën, qark komandant i gjindarmëris Riza Bimbashi duke përckatur me vajguri strehët t shtëpis i vuri zjarrin shtëpis së tij, ku banonte familjarisht. Furija e zjarrit ka qenë aq e madhe sa me shumë mundime të popullit mezi shpëtuan njerzit e shtëpis edhe një pjesë e vogël e sendevet shtëpiake. Kjo fatkeqësi e goditi thellë në jetën e tij ekonomike Veteranin Beratas, por nuk e preku aspak moralin dhe vullnetin për të vazhduar në shërbim të çështjes Kombëtare. I ndyeri ka shërbyer edhe si mësues në shkollat e Beratit; në vjetët 1901-1902 në shkollën Rumune në lagjen Goricë për gjuhën Italishte. Në vitin 1908 pas shpalljes së konstitucionit Otoman ka dhënë mësime në gjuhën Shqipe në shkollën gjysëm gjimnazi Turqishte në Berat. Prap po në atë vjet ka qenë mësues i gjuhës Kombëtare në shkollën fillore qendrore afër xhamisë Mbret, e më pastaj në vitin 1910 në shkollën fillore të lagjes Murat Çelepi të Beratit. Pas konstitucionit Otoman në Qershor të vitit 1908 ka qenë një nga themeluesit e KLUBIT BASHKIMI në Berat. Pas çpalljes së mëvehtësis Shqiptare në datën 28 nëndor 1912 ka shkuar në Vlorë ku ishte dërguar i zgjedhur si pjestar i delegatëcies Beratase. Në vitet shkollore 1912-13-14 ka shërbyer si mësues i kursit Shqip për t’u mësuar nëpunësve të asaj kohe gjuhën Amtare. Pas turbullimeve të rebelizmës që filluan në Berat, Veterani plak Bab Duda u burgos bashkë me shumë nacionalista të tjerë Beratas duke u rrëmbyer në mënyrë shtazore nga shtëpia e tij në Goricë ku ndodhej i sëmurë dhe gjat rrugës nga shtëpija deri në lokalin e burgut pranë Prefekturës së Beratit ësht rrahur dhe gjakosur me depcite të dyfikve nga turma ignorante e rebelëve dhe kështu i martyrizuar për plasje përdhe me fytyrë mbi kokë Bab Duda i këputur e i dërmuar nga këto tortura, me fytyrë të çjerë e të përgjskosur, si u suall në Prefekturë përpara kryetarit çetave rebele Musa Qazimit kur u pyet prej këtij në ishte Osmanlli ose Shqiptar i është përgjigjur me guxim e me gjakftohtësi duke i thënë: “Me ç’gjuhë po më flet, jam Shqiptar sikurse je dhe tij”. Pastaj u dërgua në burg. Nacionalistët e tjerë Beratas kur panë Atin e çështjes Kombëtare në atë gjendje fatkeqe u tronditën dhe u pikëlluan thellësisht. Por Bab Duda me një buzëqeshje ëngjëllore e me një durim të admirueshmë u përgjegj: “Mos të iu vijë keqë për mua se këto plagë dhe gjakra janë dekorata për mua”.

PROFECIA E BAB DUDË KARBUNARËS: NË 27 NËNTOR 1937, NË BERAT U PËRURUA BUSTI NË MERMER I TIJ, NË NJË SHESH QË MBAN EMRIN “BAB DUDA”. BUSTI U VENDOS ME VENDIM TË KOMISIONIT TË BERATIT PËR KREMTIMIN E 25-VJETORIT TË PAVARËSISË.

Burimet historike për Bab Dudën nuk janë të shumta, por dhe në këto që kemi mundur të gjejmë ka disa mospërputhje që ia vlen t’i përmendim. Në një artikull të datës 27 qershor 2012, në gazetën Telegraf, autori Viktor Papa jep datëlindje të ndryshme nga Komisioni i 37-ës dhe djegien e shtëpisë tij nga autoritetet turke e shtyn një vit më herët. Sipas këtij burimi, i cili i referohet shtypit të kohës (pa dhënë detaje të mëtejshme), shtëpia e Bab Dudës është djegur “duke u gdhirë 14 shtator 1894”, kurse Komisioni, siç e kemi cituar më sipër, thotë kjo ngjarje ka ndodhur në 1895. Viktor Papa flet për një fotografi të Bab Dudës, në shpinën e të cilës asi vetë ka shënuar kushtimin për dy nipërit, kohën e daljes, tetor 1910, dhe ditëlindjen e tij, 22 prill 1942. Dhe po aty, thotë Papa, është shkruar një fjali, e cila përcjell gjithë thelbin e jetës së Bab Dudës: “Ay që s’mëson gjuhën e vet, është i dënuar përjetë”.

SHËNIM: EMRIN E PERSONAZHIT E KAM SHKRUAR BAB DUDË DHE JO BABË DUDË, SIÇ GJENDET NË BOTIMET AKADEMIKE, DUKE RUAJTUR FORMËN SI E PËRDORNIN BASHKËKOHËSIT E TIJ DHE KOMISIONI I 25-VJETORIT TË QEVERISJES SË SHQIPËRISË. PËR KËTË ARTIKULL JANË KONSULTUAR DISA BURIME. NË VARIANTIN ORIGJINAL TË SHKRIMIT JANË SPECIFIKUAR HOLLËSISHT REFERENCAT E SAKTA. BURIMET E KONSULTUARA JANË: AQSH, FONDI 170, LEF NOSI, DOKUMENTE HISTORIKE 1912-1918, SHTYPSHKRONJA “NËNË TEREZA”, TIRANË; NEVILA NIKA,PËRMBLEDHJE DOKUMENTESH MBI KRYENGRITJET SHQIPTARE, 1910-1912, BOTIM I INSTITUTIT TË HISTORISË – PRISHTINË, 2003; AKADEMIA E SHKENCAVE E SHQIPËRISË, “FJALOR ENCIKLOPEDIK SHQIPTAR”, TRI VËLLIME, TIRANË, 2008; GAZETA TELEGRAF, TIRANË. KRISTO FRASHËRI, “ISMAIL QEMALI”, ALBUM, TIRANË, 2012.