Hamid DABASHI: Stambolli ishte e kaluara jonë, Stambolli është e ardhmja jonë

Tashmë mund të them hareshëm se e kam harruar sesa herë e kam vizituar Stambollin apo përse ndjehem kaq shumë si në shtëpi atje. Herën e fundit që ndodhesha atje ishte gjatë Kupës së fundit të Botës, Brazil 2014, që rastisi së bashku me muajin musliman të Ramazanit, ku shumë njerëz agjërojnë.

Mbaj mend që ulesha në kafene në zemër të Stambollit, në afërsi të sheshit Taksim, duke parë Gjermaninë që shkatërronte Brazilin në gjysmëfinale, rrethuar nga fansa futbolli turq, arabë, gjermanë, francezë, brazilianë, iranianë e rusë.

Ishte një gëzim absolut të ishe në një qytet musliman ku gratë vishen siç kanë dëshirë, me ose pa ndonjë shenjë modestie, gëzueshëm në zotërim të rrugëve të atdheut të tyre pa askënd rreth e rrotull që t’i bezdisë.

Pranë tyre ishin vizitorët europianë, krahë për krahë me turistët nga e gjithë bota arabe dhe muslimane. Mund të dëgjoje po aq turqisht sa edhe arabisht, gjuhën perse, anglishten, frëngjishten, gjermanishten apo rusishten. Ai ishte dhe mbetet Stambolli i vërtetë.

Përpara sulmit të tmerrshëm në klubin e natës në Reina, në brigjet e ngushticës së Bosforit, në vigjilje të Vitit të Ri, Stambolli ishte zhytur në një tjetër cikël vicioz dhune tronditëse, që tashmë zgjatet nga Orlando në Paris, Berlin, Damask, Bagdad, Kajro, thellë në Pakistan e më tutje.

Mund të duam të pushojmë për një moment dhe të vrasim mendjen çfarë duan të thonë, praktikisht, këto krime të urryeshme? Çfarë përfaqësojnë ato, si duhet t’i lexojmë?

Përse takime të pafajshme të rinjsh nga e gjithë bota arabe dhe muslimane me miqtë e tyre turq janë shënjestra e një sulmi të tillë të mbrapshtë?

“Në vijimësi të operacioneve të bekuara që ISIS po zhvillon kundër mbrojtëses së kryqit, Turqisë”, thuhet në një raport ku grupi merr përgjegjësinë për këtë akt mburracak, ku më pas thuhet: “një ushtar heroik i kalifatit goditi një nga klubet e natës më të famshëm ku të krishterët festojnë pushimet e tyre fe-mohuese”.

Kjo zakonisht është një llomotitje e pakuptimtë që mund të jetë ose jo provë se ISIS ka gisht në këtë krim. Por çështja është: Çfarë shënjestron kjo llomotitje? Çfarë gjërave u kundërvihet ajo? Ç’lloj ndjesie, sado mizore, dëshiron të provojë?

Përgjigja qëndron në shtrirjen dhe kohën e sulmit: një klub nate ku të rinj nga e gjithë bota ishin mbledhur për të festuar vitin e ri në kalendarin e krishterë.

Kushdo që të qëndrojë pas tij, ky sulm drejtohet ndaj kulturës së tolerancës, ndaj pluralizmit të vendeve muslimane në shumë mënyra që përfaqësohen në Stamboll.

Të rinjtë në atë klub përfaqësojnë një brez të ri turqish dhe miqtë e tyre nga e gjithë bota arabe e muslimane. Termi “sekularistë” apo “të perëndimizuar” që dëgjohet në këto raste, është tmerrësisht me shumë të meta dhe thellësisht keqdrejtues. Klube të tilla, kafenetë, marketet, dyqanet e librave, kinematë apo operat janë të gjitha shenja të një urbanizimi në lulëzim –emblema figurative e një kozmopolitanizmi me rrënjë të thella në Stamboll.

Nuk ka asgjë të keqe në festimet e vitit të ri apo me Krishtlindjet, në çdo vend musliman. Vendlindja e Krishtërimit është në Palestinë, ku ndodhen edhe vende të tjera të shenjta të Islamit dhe Judaizmit.

Sot, muslimanët dhe jo-muslimanët, brenda dhe jashtë botës islame, përballen me një betejë të egër, jo të identitetit por të tjetërsimit – jo për atë se kush janë, por se kush është armiku i tyre.

Krishti ishte nga Palestina historike, një rabi hebre lindur dhe rritur në Nazaret. Këto krijesa nëntokësore që e quajnë veten ISIS, apo shpirtërat e ngjashëm me to në çdo cep të botës muslimane, si brenda ashtu edhe jashtë Turqisë, nuk janë thjesht e vetëm të dhunshëm, por janë edhe injorantë patetikë.

Vendet muslimane kanë qenë gjithnjë strehë për hebrenjtë, të krishterët, zoroastrianët, hindutë, budistët dhe komunitete të tjera. Muslimanët kanë jetuar së bashku me këto komunitete në perandori të njëpasnjëshme – që nga abasidët e selxhukët deri tek osmanët, nga safavidët deri tek mugalë. Si mundet që secila nga këto perandori kozmpolite të kufizohej nga fanatizmi miop i çfarëdo sekti të caktuar fanatikësh plot urrejtje?

Nuk është e pazakontë referimi ndaj viktimave të këtyre veprimeve të tmerrshme në lagjen Ortakoy si “të huaj”. Këta të rinj, djem e vajza, mund të kenë ardhur nga çdokund, nga India deri në Marok.

Por ata nuk ishin “të huaj” në Stamboll. Ata ishin në shtëpi në Stamboll – që është shtëpi për çdo qënie njerëzore me kulturë urbane dhe sjellje që përshtaten me urbanizmin dhe kulturën.

Ajo që ne shohim sot në Stamboll nuk është aksidentale e nuk është as shenjë e “perëndimizimit” apo “sekularizimit” të Stambollit – etiketime orientaliste pa kuptim e grindavece, tërësisht injorante në lidhje me historinë shoqërore dhe intelektuale islame.

E kundërta është e vërtetë. Bëhet fjalë për një rritje të Stambollit përsosmërisht normale e periudhës post-koloniale me rrënjë të thella në trashëgiminë osmane; një shoqëri e gjerë dhe thellësisht pluraliste, që mirëpret artistë, intelektualë, gazetarë, aktivistë politikë nga të gjithë cepat e botës.

Si mund që Stambolli të strehojë e të mirëpresë gjithë këto komunitete të ndryshme përgjatë historisë, ndërsa në ditët e sotme, dëgjojmë thirrje intolerance nga disa zëra, qoftë edhe brenda shoqërisë turke? Për shkak se deri përpara përballjes së fatit me imperializmin europian, Stambolli ishte epiqendra e një kulture të stabilizuar kozmopolitane.

Sot, muslimanët nuk janë armiqtë e të krishterëve apo hebrenjve, sikundër të krishterët e hebrenjtë nuk janë armiqtë  e muslimanëve. Ajo që ndeshemi këtu, në fakt, janë beteja të sovranitetit midis shteteve tërësisht pa legjitimitet nga kombet e tyre respektive.

Ndërsa shumë shtete kanë degraduar në institucione të pastra të dhunës, shumë ngjashëm me modelin e ISIS, ato në mënyrë të pashmangshme përballin me njëra-tjetrën urrejtjen përçarëse.

Kundrejt të gjitha shanseve, urbanizimi i lavdishëm kozmopolitan i tolerancës dhe pluralizmit të Stambollit do të triumfojë kundër gjithë forcave të fanatizmit, të huaja apo të brendshme për Turqinë, dhe ashtu si ka qenë qendra e së kaluarës sonë, do të në ndriçojë drejt së ardhmes sonë.

*Hamid Dabashi është profesor në universitetin Columbia në Nju Jork. Pikëpamjet e artikullit janë botuar në “Al Jazeera”.

Përktheu: Juli Prifti