Sparta me ushtrinë më elitare të botës së lashtë
Spartanët mund të kenë ndërtuar një nga ushtritë më të mira të botës së lashtë, por kultura e tyre ishte aq e ashpër se fjala “spartan” është bërë sinonim me një mënyrë të ashpër të jetës.
Shoqëria spartane është ndërtuar me kujdes rreth një kodi të rreptë moral dhe ndjenja e detyrës.
Populli i saj ka pasur vështirësi ekstreme dhe janë privuar në rrugën e tyre për t’u pranuar si qytetarë të plotë.
1 – Spartanët duhet të provonin forcën e tyre edhe kur ishin foshnje
Vrasja e fëmijëve ishte një akt shqetësues i zakonshëm në botën e lashtë, por në Spartë kjo praktikë u organizua dhe menaxhohej nga shteti. Të gjitha foshnjat spartane silleshin para këshillit të inspektorëve dhe ekzaminoheshin për defekte fizike, dhe ata që nuk ishin sipas standardeve u linin të vdisnin. Foshnjat e lindura me sëmundje hidheshin në një humnerë në këmbët e malit Taygetus, por shumica e historianëve tani e tregojnë këtë si një mit. Por ky ishte vetëm testi i parë i foshnjave. Për të provuar forcën e tyre, foshnjat spartane shpesh i dehnin me verë në vend të ujit.
2 – Fëmijët spartanë kryenin një program arsimor të stilit ushtarak
Në moshën 7-vjeçare, djemtë spartanë largoheshin nga shtëpitë e prindërve të tyre dhe fillonin një regjim trajnimi të projektuar për t’i bërë luftëtarë të aftë dhe qytetarë me rregulla morale. Të ndarë nga familjet e tyre dhe të vendosur në baraka komunale, ato trajnoheshin me vjedhje, gjueti dhe atletikë. Në moshën 12 vjeçare, ishin të privuar nga të gjitha veshjet përveç se një lloj rrobe të kuqe dhe detyroheshin të flinin jashtë. Ashtu si të gjithë meshkujt spartanë pritnin të ishin luftëtarë, të gjitha gratë pritej të lindnin fëmijë. Vajzat spartane u lejuan të qëndronin me prindërit e tyre, por iu nënshtruan edhe një arsimi rigoroz dhe programi trajnimi. Ndërsa djemtë u bënë gati për një jetë në fushë, vajzat praktikonin vallet, gjimnastikën dhe hedhjen e shtizës dhe të diskut, të cilat janë menduar për t’i bëjnë ato fizikisht të fortë për amësi.
3 – Luftërat inkurajoheshin në mesin e fëmijëve spartanë
Pjesa më e madhe e trazirave spartane përfshihej në lëndët tipike shkollore si lexim, shkrim, retorikë dhe poezi, por regjimi i trajnimit gjithashtu kishte një vend të rëndësishëm. Për të forcuar luftëtarët e rinj dhe për të inkurajuar zhvillimin e tyre si ushtarë, instruktorët dhe pleqtë shpesh nxisnin luftën dhe argumentet mes pjesëmarrësve. Këto trazira ishin projektuar pjesërisht për të ndihmuar të rinjtë të bëheshin më rezistentë ndaj vështirësive si të ftohtët, uria dhe dhimbja. Djemtë që treguan shenja të frikës apo druajtjeje bëheshin objekt ngacmimi dhe dhuna nga kolegët dhe eprorët.
4 – Të gjithë spartanët pritej të ishin ushtarë gjatë gjithë jetës.
Pavarësisht sa rraskapitës ishte sistemi arsimor ushtarak i Spartës, jeta e ushtarit ishte mundësia e vetme për të rinjtë të cilët dëshironin të bëheshin qytetarë të barabartë. Sipas dekreteve të ligjvënësve spartanë dhe reformatorit Likurg, qytetarët meshkuj pengoheshin me ligj për zgjedhjen e ndonjë profesioni tjetër përveç ushtrisë. Ky angazhim do të mund të zgjaste për dekada të tëra, si luftëtarë janë të detyruar të qëndrojnë në detyrë deri në moshën 60- vjeçare. Për shkak të preokupimit të tyre me studimin e luftës, bujqësia në Spartë iu la tërësisht klasave të ulëta.
5 – Të rinjtë spartanë rriheshin vazhdimisht
Një nga praktikat më brutale të Spartës ishte i ashtuquajturi “konkursi i durimit”, në të cilën adoleshentët rriheshin gati deri në vdekje para një altari në shenjtëroren e Artemis Orthia. Kjo praktikë vjetore është përdorur fillimisht edhe si një ritual fetar dhe një provë e trimërisë së djemve dhe rezistencës ndaj dhimbjeve. Ajo më vonë u transformua në një sport të drejtpërdrejtë gjaku pasi Sparta shkoi drejt rënies dhe ra nën kontrollin e Perandorisë Romake.
6 – I jepej me qëllim ushqim jo i plotë dhe jo i mirë
Kur një i ri spartan përfundonte fazën kryesore të stërvitjes në moshën 21-vjeçare, ai kalonte në një fazë me një stil të ri ushtarak ku qytetarët mblidheshin për vakte ngrënieje publike. Për t’i bërë të rinjtë sa më të fortë e të durueshëm përballë vështirësive, atyre u jepnin racione ushqimore jot ë mira dhe jo të mjaftueshme. Spartanët ishin të njohur për përkushtimin e tyre ndaj palestrës dhe dietës së duhur, prandaj kjo ishte një sprovë e vërtetë për ta.
7 – Spartanët nuk lejoheshin të jetonin me gratë e tyre deri në moshën 30-vjeçare
Shoqëria spartane nuk e dekurajonte dashurinë romantike, por martesa dhe rritja e fëmijës i nënshtroheshin disa kufizimeve të veçanta kulturore dhe qeveritare. Shteti këshillonte që meshkujt duhet të martohen në moshën 30 vjeçare dhe gratë 20. Që të gjithë njerëzit janë të detyruar të jetojnë në një kazermë ushtarake deri në 30 vjeç, çiftet që martoheshin më parë ishin të detyruar të jetonin të ndarë, derisa burri të përfundonte shërbimin aktiv si detyrë ushtarake. Spartanët e panë martesën kryesisht si një mjet për të lindur ushtarë të rinj, dhe qytetarët u inkurajuan të marrin në konsideratë shëndetin e bashkëshortit të tyre para se të martoheshin.
8 – Dorëzimi në betejë konsiderohej turp
Ushtarët spartanë priteshin të luftonin pa frikë dhe të përpiqeshin të dilnin fitimtarë. Dorëzimi shihej si mishërim i frikës, dhe luftëtarët që e bënë një gjë të tillë ishin aq të turpëruar sa ata shpesh drejtoheshin vetëvrasjes. Sipas historianit të lashtë Herodoti, dy ushtarë spartanë të cilët humbën në Betejën e famshme e Termopileve u kthyen në atdheun e tyre të turpëruar. Një më pas vari veten, dhe tjetri ishte çliruar vetëm pasi ai vdiq duke luftuar në një angazhim tjetër të mëvonshëm.