Çështja çame/ Si kërkohej zgjidhja nga Ahmet Zogu, Fan Noli e Mit’hat Frashëri

Deklarata e Këshillit të Lidhjes së Kombeve që konfirmon genocidin grek në Çamëri dhe përpjekjet e qeverive shqiptare për ta zgjidhur.

Dokumente që vërtetojnë genocidin grek ishte viti 1924, kur kryeministri shqiptar Fan Noli, kërkoi zgjidhjen e Çështjes Çame. Përmes një kërkese drejtuar qeverisë turke, Fan Noli vinte në dijeni se Lidhja e Kombeve kishte bërë një deklaratë për zgjidhjen e Çështjes Çame dhe se Turqia duhet ta reflektonte atë.

Në vitin 1936, Mbreti Ahmet Zogu, firmosi promemorien ku kërkohej qeverisë greke të lejonte mësues të gjuhës shqipe në shkollat e Çamërisë, konkretisht në Filat.

Tri dokumentet të marra në Arkivën e Shtetit, pasqyrojnë përpjekjet e zyrtarëve shqiptarë në tri kohë për zgjidhjen e ë. Bashkë me to edhe dy dokumente që paraqesin statistika për numrin e popullsisë çame në vitin 1910, në trojet e tyre në Çamëri.

Tiranë 10 dhjetor 1924

Fan Noli, kryetar i Këshillit të Ministrave në Tiranë i drejtohet Feliti Beut, kryetar i Këshillit të Republikës Turke, Ankara

Kam nderin t’i bëj të ditur shkëlqësisë suaj së Keshilli i Lidhjes së kombeve trajton aktualisht çështjen e popullsisë së Çamërisë për t’i dhënë një zgjidhje përfundimtare kësaj çështje në përputhje me rregullat e drejtësisë dhe interesat e Shqipërisë, është e domosdoshme që e nderuara qeveria turke të bëjë një deklaratë zyrtare në kuptimin që: pasi ky truall i banuar vetëm nga shqiptarët, popullsia e tij nuk i nështrohet këmbimit dhe kështu nuk mund të pranohet në Turqi. Duke pasur parasysh karakterin e ngutshëm dhe të rëndësishëm të çështjes, unë do t’i isha pafundësisht mirënjohës shkëlqeqësisë suaj që të ketë mirësinë të ngarkojë të nderuarin delegacion turk në Romë që të bëjë një deklaratë të tillë përpara Këshillit të Lidhjes së Kombeve. Pranoni zoti kryetar, sigurimet e konsideratës sime shumë të lartë.

11 nëntor 1925

Mit’hat Frashëri, ministër fuqiplotë në Athinë i drejtohet kryetarit të komisionit Mikst, Kostandinopojë.

Zoti kryetar, qarkullojnë zëra për heqjen nga Çamëria (Epir) të 5000 shqiptarëve që i detyrohen këmbimit të detyrueshëm. Në rast se këto zëra janë të themelta, unë jam i ngarkuar nga qeveria ime të protestoj energjikisht pranë komisionit Mikst. Ky vendim faktikisht është në kundërshtim me përmbajtjen dhe frymën e deklaratës së të deleguarve turq dhe grekë në konferencën e Lozanës (janar 1922), deklaratë e përsëritur përpara Lidhjes së Kombeve nga i deleguari grek SH. T. Z Caclamanos, i njëjti që kishte pranuar të qënit me vend të kërkesës së shqiptarëve në Lozanë.

Tiranë 02/prill 1936

Promemorie e dalë nga mbledhja e këshillit të ministrave

Promemorie

Në mbledhjen e  Këshillimit Ministror më datën 2 prill 1936 ministri i punëve të jashtme relatoi mbi gjendjen e pakicave shqiptare në Çamëri, si dhe me designimin nga ana e qeverisë greke të deritash, pesë shtetasve shqiptarë, grekofonë, si mësues të gjuhëve shqipe në shkollat qeveritare greke, në pesë katunde të Çamërisë. Ministri i punëve të jashtme gjithashtu dha hollësira mbi metingun e mbajtur në xhaminë e Filatit, ku popullsia shqiptare kërkoi të drejtën që ta mbaj vetë shkolla shqiptare dhe me këtë rast ,ekspozoi pikëpamjen e ministrit të Shqipërisë në Athinë. Këshilli Ministror vendosi mbas këtyre shpjegimeve që përfaqësitë tona në Greqi, veçanërisht Legata e Athinës, të ngarkohen që të bëjnë demarshe, me qëllim që të emërohen si mësues të gjuhës shqipe, ndër shkollat e Çamërisë. Shqipëtarët prej race, gjuhe dhe origjine mbi emërimin e mësuesve nga ana e qeverisë greke, përfaqësuesit tanë duhet të insistojnë, më anë tjetër minoriteti shqiptar i Çamërisë të inkurajohet që të kërkoj shkolla shqiptare komunitare. Përfaqësitë tona në Greqi duhet të këshillojnë përparësinë shqiptare të Çamërisë me gjithë mosmarrëveshjet personale që mundet të ekzitojnë, që të bëj, ca ose komuna çështjen e përbashkët mbi çështen e shkollave.

Mbreti Ahmet Zogu