“1994, AMBASADORI KOKALARI E PARAQISTE KADARENË SI PROJEKTUES TË DIKTATURËS”
Si është pritur letërsia e Kadaresë ka qenë tema mbi të cilën ka referuar prof. Bashkim Kuçuku në një konferencë me 40 studiues, mbajtur gjatë javës në Tiranë. Profesori dhe studiuesi është ndalur në daljen nga botimi i disa prej veprave të shkrimtarit, duke shënuar se “horizonti i pritjes së veprës së Ismail Kadaresë, i përshkruar në mijëra artikuj, është tepër i larmishëm në gjuhë, letërsi e kultura të Europës, Amerikës e Azisë. Sot shpërfaqet në 45 horizonte pritjeje”.
LEXUESI I INDOKTRINUAR
Gjatë fjalës së mbajtur në konferencën e organizuar nga Departamenti i Letërsisë në UT, Kuçuku tha se lexuesi i Kadaresë nuk ishte i lirë dhe i pavarur, por, i mësuar dhe i detyruar të kishte ndjeshmëri dhe të ishte i disponueshëm ndaj krijimtarisë së dalë nga metoda e realizmit socialist, e, njëherësh të ishte mospranues ndaj çdo zgjedhjeje tjetër, e ndryshme nga ajo zyrtare. Për Kuçukun, ky ishte horizonti i indoktrinuar i pritjes, që ushtronte trysni mbi autorin.
Ai vuri në dukje se matanë, ishte një lexues tjetër, i lirë dhe i pavarur, që para ideologjisë pëlqente dhe çmonte letërsinë, idetë çliruese dhe emancipuese. “Lexuesi i indoktrinuar, më masivi, ishte me prejardhje nga shtresat shoqërore e kulturore më të ndryshme, të quajtura popullore, që nuk mund ta kuptonte letërsinë, veçse në varësi e në shërbim të sistemit politik. Mendimi i tij mospranues shndërrohej në veprimtari të hapur propagandistike, me gojë dhe me shkrim, në tryeza miqsh e kolegësh, në institucione, në gazeta e në revista, si dhe nëpërmjet kanaleve zyrtare me letra ankimi e denoncimi, me emër dhe pa emër, vetjakisht dhe me grupe. Kërkesat ishin për ‘përmirësimin’, ose, ndalimin e veprës, dhe, në perspektivën/ardhshmërinë më të afërt, shndërrimin e autorit në një shkrimtar të tjetërsuar, që të krijonte sipas gjedhës së realizmit socialist”.
PSIKO-PATOLOGJIA SHOQËRORE
Duke analizuar arsyet e kësaj turrjeje, herë prej shmangies së realizmit socialist, e mandej prej të qenit brenda realizmit socialist, Kuçuku, duke e cilësuar si polici shkrimore, më parë të fshehtë dhe tani të hapur, shprehet se shpesh kanë shpërthyer subjektivizmat e një vetëdijeje të sëmurë, pasojë e kompleksit të inferioritetit prej ambicies, smirës, mohimit, dëshirës për shkatërrimin e vlerave. “Është një psiko-patologji shoqërore, që bart/transferon shformimet dhe mungesat e tyre të llojllojshme mbi ngrehinën intelektuale-shpirtërore më të lartë e më të madhe të kohës, sepse, pikërisht në pasqyrën e saj, secili në fushën përkatëse, e sheh veten të paaftë, fare të vogël e të papërfillshëm”, tha Kuçuku. Ai shtoi se kjo dukuri nuk shpjegohet vetëm me burime psikologjike, por edhe me interesa shoqërore e politike, të mbulimit a të përligjjes së prapësive të djeshme, të kuptimit të lirisë, të përjetimit të letërsisë, të përshkuara nga mendësia e terrorit shkrimor policesk.
Në këtë pikë, Kuçuku vërejti se “është e përhapur në lexues të thjeshtë, profanë të letërsisë, që, në ‘studimet’ e tyre, mbahen për specialistë, në intelektualë me kulturë, sociologë, gazetarë, profesionistë të fushave të paidentifikuara, punonjës të institucioneve shtetërore të rëndësishme, dhe, më lart, ndonjë diplomat, sikurse ka qenë rasti i ambasadorit Kokalari në Suedi (1994), i cili, në takime zyrtare me të huajt e paraqiste Kadarenë projektues të diktaturës, madje me nxitjen e tij iu drejtua edhe një dosje Akademisë së Stokholmit për të mos i dhënë Nobelin, një keqdashje e pangjarë në botë nga vetë vendi i shkrimtarit. Nuk ka qenë pa lidhje me këto, së paku, nga trysnia e tyre, edhe heshtja e Presidentit të Shqipërisë për ftesën e Akademisë Morale dhe Politike të Francës për të marrë pjesë në ceremoninë e pranimit të Ismail Kadaresë anëtar i saj (1996), ku, në respekt të protokollit shekullor, është i pranishëm presidenti, ose, mbreti i vendit përkatës. Heshtja dhe mungesa e tij u kuptua prej saj si mospranim dhe pengesë”.
TIRAZHET MBROJTËSE
Pas akuzave të mësipërme, Kuçuku theksoi se busull drejtimi i shkrimtarit për të dalë nga ky labirint, përveç bindjes së tij të patundur, ka qenë lexuesi i lirë dhe i pavarur i brezave radhazi. Ai shtoi se nxitja e mbrojtja e Kadaresë, më shpesh e pashkruar në gazeta dhe e pashqiptuar në forume institucionesh, është mishëruar në tirazhet e botimeve. Sipas Kuçukut, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, në gjashtë botimet e Tiranës, deri më 1990, arriti tirazhin 58.000 kopje; ndërsa “Dimri i vetmisë së madhe”, pavarësisht kritikave, që u mbyllën me urdhër nga lart, në katër botimet e tij, doli në 70.000 kopje. “Koncert në fund të dimrit/Koncerti”, në dy botimet, arriti 50.000 kopje e sipas Kuçukut, më i kritikuari “Pallati i Ëndrrave”, nga stratagjema që përdori autori për ta botuar, arriti të dalë tri herë në 40.000 kopje, të cilat, edhe pse u ndalua, kaluan dorazi.
Ky ishte tuneli me dritë në fund, që, përmes labirintit të horizontit tjetërsues të pritjes, e nxori në horizonte pritjeje në gjuhë të huaja, me liri.
Studiuesi, thotë se “Për daljen e ‘Gjeneralit të ushtrisë së vdekur’ pati 5 shkrime, 4 në Tiranë dhe një te ‘Shejzat’ në Romë. Në frëngjisht, duke përfshirë edhe njoftimët dhe emisionet në TV, rreth 50; në gjermanisht mbi 52 (36 botimi i parë; 16 botimet e viteve 2000).
Për ‘Koncert në fund të dimri/Koncerti’, që u end pesë-gjashtë vjet sa nga redaksia, në aparatin e KQ-së, në duar të udhëheqjes së lartë të Partisë me shënimin me bojë të kuqe për të mos u botuar, se ishte me gabime të rënda ideologjike, se ishte “një satirë dhe përqeshje me socializmin, me parimet dhe idetë e tij”, kur doli, në shqip, u përcoll me 8 shkrime; në frëngjisht me mbi 62″, thotë profesori.
Kuçuku, shënon se në shkrimin që njofton për fituesin, ka dhe përcaktime si: “Ky roman i ngjeshur bashkon të gjitha cilësitë që i kanë dhënë autorit të tij një interesim/audiencë botërore: notat epike/thekset epike (Gjenerali i ushtrisë së vdekur), frymën e poezisë, përsiatjen për mjeshtërinë e shkrimtarit (Muzgu i perëndive të stepës), frymëzimin historik të ndërthurur me intrigën policore ose të spiunazhit (Kush e solli Doruntinën?, Dosja H). Pa marrë parasysh, që, këtë here, i nobelueshmi i Ballkanit na jep një version shqiptar të Makbethit, rishikuar dhe korrigjuar prej Oruellit, Jarri-së dhe Gogolit!” (Lire, janvier, 1990).
Ndërkaq, për ‘Pallatin e Ëndrrave’, Kuçuku thotë se përveç kritikës së rëndë në Referatin e Kryesisë së Lidhjes së Shkrimtareve dhe të Artistëve në plenum, si dhe kërcënimit të një udhëheqësi të lartë, nuk pati asnjë shkrim deri në fund të viteve 1990. Nga ana tjetër, profesori thotë se shtypi francez për herë të parë mbrojti shkrimtarin nga kritikat institucionale në Shqipëri. Gazeta “Le Monde” me titullin “Sulme të ashpra/forta kundër Ismail Kadaresë’ dha njoftimin dhe shpjegoi arsyet e sulmit. “Ismail Kadare, shkrimtari shqiptar më i famshëm/më i dëgjuar është sulmuar ashpër/me zemërim dhe për një kohë të gjatë në punimet e plenumit të fundit të Lidhjes së Shkrimtarëve shqiptare/Shqipërisë…..veçanërisht për ‘trajtim subjektivist të elementeve historike dhe përdorimin arbitrar të legjendave të vjetra shqiptare…”.
Nga ana tjetër, në revistën “Le Point” me titullin ‘Lexoni Kadarenë’ sqarohet se, “trajtimi subjektivist i elementeve historike është pothuaj si ai i Stendalit me fushatat napoleoniane, por në vendin e marksizëm-leninizmit absolut/ kategorik një gabim i tillë e vë talentin në mes të udhës midis tradhtisë dhe sabotimit ekonomik… Liria e tij është në rrezik…Nëse gjithçka do shkojë keq, ai më në fund do të lexohet në Perëndim, siç e meriton… Sepse, nëse disidenca ka shumë mungesa, duhet ditur se, ajo, ka privilegjin e tirazhit… Tani, do të duheshin, ndoshta, peticione, mbledhje, ose një manifestim, por gjithë ky agjitacion do të duhej të përmblidhej në një parullë të vetme politike: lexoni Kadarenë.” (Jean-Francois Fogel Lisëz Kadare, Le Point, 7-13 juin, 1982). Një vit më pas, shkruan Kuçuku, kur shkrimtari shkoi në Paris, në gazetën “Le Quotidien de Paris”, gazetarja, ngaqë nuk është e kënaqur me përgjigjet, shkruan: “Ismail Kadare në liri i vetëmbikëqyrur”, që është përfundimi kryesor i saj, del nga vetë biseda. Në pamundësi për të thënë të vërtetat, ai e minimizon kritikën që i është bërë, duke sofistikuar, se si në Francë, edhe në vendin e tij, kritika ndaj shkrimtarëve është normale, e zakonshme… Nervozohet dhe nuk dëshiron t’i përgjigjet pyetjes për lirinë e shkrimtarëve, për censurën në Shqipëri etj. Prandaj, gazetarja shton: “Merret me mend, ai nuk thotë më shumë nga ç’duhet”. (Ismail Kadare en liberte auto-surveillee, propos recueillis par Laurence Cosse, Le Quotidien de Paris, 26-27 mars 1983). /F.N/