Esat Ypi , “Babai” i kontenierit shqiptar
-Ai gjeti tipin më të përshtatshëm të kontienierit për kushtet e vendit tonë dhe pikërisht atë 5 ton
Esat Ypi , “Babai” i kontenierit shqiptar
-Në fund të viteve 1980, kontenieri u afirmua me triumf të plotë në transportin tonë duke marrë kësisoj edhe pasaportën shqiptare
Nga Albert ZHOLI
Gjysma e dytë e shekullit 20-të do të kujtohet gjatë në historinë e zhvillimit të transportit për futjen e kontenierit (të kësaj teknologjie vërtetë një mrekulli) që bëri revolucionin më të bujshëm në botë, në këtë degë të rëndësishme të ekonomisë. Kjo “arkë çudibërëse” metalike me përmasa rreptësishtë të përcaktuara hermetikisht e mbyllur brenda së cilës vendoset malli në sasi të mëdha deri në 40 ton, u duk për herë të parë në shkurt të vitit 1964 në në portin e Hamburgut ardhur dhe prodhuar në SHBA. Ndryshimet e menjëhershme që solli në transportimin e mallrave ishin gati të pabesueshme. Rendimenti në ng/shkarkimin e mallrave u rrit nga 10 deri në 25 herë, ndërsa kostoja e një ton malli u ul nga 40 deri në 60 herë. Kontenieri i mallrave përfshiu vrullshëm dhe dora dorës të gjitha vendet e zhvilluara dhe në fund të shekullit të kaluar kapërceu kufirin e 90% të të gjithë mallrave që qarkullojnë me transport. Ky zhvillim epokat në transport nuk mund të mos tërhiqte shpejtë vëmendjen e lapsit të mprehtë të portit Durrësit, ekonomistit Esat Ypi. Ai prej kohësh kishte hedhur sytë në literaturën bashkëkohore të transportit nëpërmjet librave e revistave që siguronte me ndihmën e kapiteneve të anijeve tona tregtare që udhëtonin jashtë shtetit me të cilët kishte ndërtuar marrëdhënie miqësore për të përfituar nga përvoja e porteve të zhvilluara. Pasi e poqi më parë në mendjen e tij ai arriti ta bindë veten se kontenieri mund të futej në vendin tonë edhe pse ishte plotësisht i ndërgjegjshëm për një mal me vështirësi që dilnin, sa ngandonjëherë i dukej vetja si Sizifi por vullneti i tij, edukata e punës trashëguar nga prindërit, ambicia pozitive si sfidant e bënin optimist. Kështu ai filloi punën me ngulm për ti dhënë konteinerit edhe pasaportë shqiptare. Për 5 vjet rresht nuk la libër e revistë të huaj pa lexuar, ku trajtoheshin kointeineret. Ai gjeti tipin më të përshtatshëm të kontienierit për kushtet e vendit tonë dhe pikërisht atë 5 ton, vendin ku do prodhoheshin ku insistoi deri sa dhe e realizoi në uzinën mekanike Bujqësore Durrës me nivel të lartë relativisht, pajisjesh dhe kualifikimi punëtorësh. Pastaj u përball me vështirësinë më të madhe që dilte në prodhimin e tyre dhe pikërisht në hermetizmin e derës që u zgjidh nga mjeshtërit e fabrikës Gomës Durrës. Për ng/ shkarkimin e konteinierëve rekomandoi një tip vinçi me parango dore me kapacitet ngritës 5 ton, lehtësisht i përdorshëm nga punëtorët, prodhim i të cilëve u realizua në bazën mekanike të vaj-sapunit në Rrogozhinë. Me specialistët e kantierit detar me në krye inxhinierin e talentuar Gani Ismailati u arrit të ndërtohej anija “Saranda” me hambarë , posaçërisht për transport kontienerësh. Pastaj hulumtoi mbi mallrat që lipsej të kontinierizoheshin më parë. Dokumentacioni që do të shoqëronte kantenierin ndryshimet në legjislacion e deri sa përgatiti dhe projekt-vendimin e Këshillit të Ministrave për qarkullimin e mallrave me kantionierë. Kësisoj, studimi mori fizionomi të plotë duke zgjidhur në detaje të gjitha problemet që dilnin për futjen, sistemimin, dhe shkarkimin e kontenierit me transport, duke u miratuar radhazi në këshillin shkencor të rrethit të Durrësit në atë të Ministrisë Komunikacioneve e përfundimisht në Qeveri, prej nga doli vendimi përkatës me epilog ngritjen në Durrës të ndërmarrjes së kontienierëve. Vetë autori i këtij studimi model u ngarkua për vënien e tij në zbatim. Nisi kësisoj, revolucioni i vërtetë në transportin tonë, midis qyteteve tona, me automjete, vagonë hekurudhore dhe anije detare4, sasi gjithnjë e më të mëdha mallrash lëviznin me kontenierë nga prodhuesi tek pritësi sipas skemës “door too door” (nga dera në derë” pa u prekur nga askush e pa asnjë lloj dëmtimi e mungese. Mjafton të përmendim një fakt, nga sasia e plehut kimik që nisesh nga uzina e Azotikut Fier me vagonë për në Vlorë pastaj me anije për në Sarandë e pastaj shpërndahesh me automjete për në kooperativa bujqësore, rreth 1/3 nuk arrinte në destinacion. Përfytyroni si e pritën në Azotik futjen e kantonierit prej nga nuk vinte më asnjë reklamim nga Saranda si për sasinë ashtu edhe për cilësinë. Vetë Esati me ndihmësin e tij e tij skrupuloz Arian Danish Bebëziqi rendnin ditë e natë nga një stacion hekurudhor e port në tjetrin për ti dhënë impuls lëvizjes së shpejtë të kontinierëve. Në fund të viteve 1980, kontenieri u afirmua me triumf të plotë në transportin tonë duke marrë kësisoj edhe pasaportën shqiptare. Në portin e Durrësit filloi ardhja e mallrave të importit me kantonierë, numri i të cilëve u rrit dukshëm çdo vit, duke u përpunuar në kalatën dhe në terminalin e specializuar për to sipas skemës teknologjike të përcaktuar saktësisht e perspektivisht nga autori i studimit, gjë që vazhdon edhe sot intensitet të lartë, madje është kaluar në tranzitimin e kontiniereve, duke siguruar të ardhura të mëdha. Në samitin e organizuar në Budapest (Hungari) më 18-21 qershor 1991 (EAST WEST CONTAINER & INTERMODAL SUMIT) ishte ftuar dhe vendi ynë dhe referati i drejtorit të kontinierëve, Dr. Esat Ypi u prit dhe u shoqërua me duartrokitje të nxehta. Duke pasur në themel studimin mbi kontinierizimin, Esati pasi 10 vjet më parë në vitin 1981 kishte mbrojtur me sukses disertacion e gradës së parë shkencore “Probleme të përsosjes së planifikimit dhe organizimit të punës në portin detar të Durrësit. Përgatiti disertacionin ne gradës së dytë shkencore “probleme të rritjes së efektivitetit në portet detare dhe në transportin detar. Ky disertacion u mbrojt me sukses të plotë më datë 26.03.1990 në këshillin shkencor të fakultetit ekonomik. Që të 13 anëtarët e Komisionit të Posaçëm me votim të fshehtë, u deklaruan “Pro”. Në vendimin e komisionit theksohej veç të tjerash se lidhur me kontenierizimin. Ky problem trajtohet për herë të parë i plotën në literaturën tonë në rrafshin teorik si dhe autori ka dhënë një ndihmesë të rëndësishme për zbatimin e tyre në praktikë sipas kushteve dhe mundësive të ekonomisë dhe më poshtë vazhdon “ është me interes të theksohet se pjesa dërrmuese e propozimeve që bën autori, janë vënë në jetë”.
Shkollimi
Esati u shkollua në Durrës dhe në vitin 1958 u laurua në Fakultetin ekonomik Tiranë. E emëruan në portin detar Durrës me të cilin u lidh si të ishin vëllezër siamezë të mos u ndarë për rreth 40 vjet. U njoh shpejt me problemet e portit dhe filloi të lexojë literaturë të huaj duke u bërë mik i pasionuar i librave, revistave, broshurave, studimeve, pra i dijes. Vazhdoi pa ndërprerje nga puna studimet dhe në Fakultetin e Drejtësisë ku u laureua në vitin 1965. Janë të panumërta punimet shkencore që për4gatiti dhe i zbatoi të gjitha me efektivitet të madh ekonomik. Në vitin 1979, botoi librin “Organizimi i punës në portet detare” i pari i këtij lloji në vendin tonë që u vlerësua së tepërmi për nivelin e lartë shkencor dhe që shërbeu për kualifikimin e punonjësve në portet tona detare dhe si literaturë bazë për studentët e Fakultetit të Ekonomisë. Studimi i tij “mbi taksat e tarifat portale për anijet e huaja “ që prekin portet tona që u ndërtua duke shfrytëzuar eksperiencën e porteve të huaja ku ishin akostuar anije të flotës sonë detare tregtare , që u zbatua në vitin 1980, siguroi të ardhura në valutë, pa bërë asnjë investim, mbi 300 mijë dollarë në vit. Tërë këto studime shkencore, Esati apo siç e quanin atëherë lapsi i mprehtë i portit, apo “Mister kontenieri”, i kreu jo në institute apo qendra shkencore, por, duke qenë i punësuar madje në një ndërmarrje të fuqishme që punonte 365 ditë në vit plot zhurma e pluhura dhe tepër e ngarkuar emocionalisht, përkushtimi me punën shkencore. Esati është vërtet një shembull i lavdërueshëm çka e paraqet qartazi një grimcë interesante nga jeta e tij private që arrita ti marr: “Kur vij ndonjëherë në Durrës, shkoj për të pirë kafen tek “Aragosta” një mrekullie fantazisë dhe mençurisë së biznesit durrsak. Dhe tamam këtu, një ditë kur po pija kafen, më ndodhi një surprizë e paharruar. Në verandë erdhën dhe u ulën dy mesoburra të veshur mirë dhe me pamje serioze. Njëri prej tyre sapo më pa, filloi të fliste shokut e njëherësh kthente kokën duke qeshur nga unë. Këto veprime doemos më tërhoqën vëmendjen por me që po vazhdonin, i bëra me shenjë të vinte në tavolinën time. Erdhi plot mirësjellje, më kërkoi ndjesë për shqetësimin dhe më bëri me dije se ishte shok shkolle i djalit tim, Indritit dhe po qeshte sa më pa mua mbasi iu kujtua një ngjarje e vjetër. Një ditë, kur ishin në klasë, im bir i ishte ankuar se babai na ka sjellë në shtëpi konteinierin i cili nuk është aspak xhentil dhe po na invadon gjithë dhomat. Nuk e kisha dëgjuar kurrë këtë emër , u bëra kurioz, kështu që pasdite trokita tek dera e shtëpisë. Indriti më fut brenda dhe për habinë time të madhe pashë qysh në sallon e me radhë në të gjithë dhomat libra e revista në gjuhë të huaja, vizatime, llogaritje pa fund që me prepotencë i kishin invaduar e tjetërsuar shtëpinë.. Qesha dhe unë pastaj me të, kishte vërtetë të drejtë për kontenierin”.
Prejardhja
Esati rrjedh nga një familje intelektuale durrsake. Babai i tij Asllan Ypi ishte mësues i palodhur e buzagaz, pasionant i papërsëritshëm në profesionin e tij që e ushtroi deri në fund të jetës vetëm në fshat madje nga më të thellat e Durrësit. Shumëkush në qytetin tonë këtë mësues fisnik e kujtojnë dhe për një ngjarje të bujshme që kishte ndodhur dikur këtu. Me datë 16 janar 1920, duke dalë nga zyra, u vra pabesisht në Durrës avokati Abdyl Ypi, personalitet i shquar politik, ndër liderët kryesorë të kongresit të Lushnjës. Në varrimin madhështor që ju bë, midis atyre që e morën fjalën qe dhe zoti Asllan i cili në fund i habiti të pranishmit kur tha “Abdylin e pata mik për shpirt, e pata si vëlla. Dora e fshehtë që e goditi mund të jetë edhe këtu dhe unë i them atij dhe të gjithë që asistonin në këtë varrim e nëpërmjet jush gjithë durrsakëve se nga ky çast unë nuk quhem më Asllan Ademi por Asllan Ypi. Ashtu si Abdyli im i shtrenjtë, unë për armë kam lapsin dhe librin, për ideologji patriotizmin, atdhe kam Shqipërinë dhe mbrojtës të madhin Zot! (Shif ballafaqimet politike në Shqipëri, të Sejfi Vllamasit). E kanë këshilluar shumë shokë dhe miq Asllanin pas çlirimit që të hiqte dorë nga ky mbiemër që mjaft telashe i ka nxjerrë, por ai kurrë nuk e bëri këtë veprim, kurrë nuk e bën dhe nuk do ta bëjmë dhe ne fëmijët dhe nipërit e tij për të nderuar në përjetësi Abdylin si dhe babain tonë, “Mësuesin e Merituar” Asllan Ypi, që për 44 vjet u mësoi shkrim e këndim qindra e mijëra vetave në rrethin e Durrësit e që në varrimin e të cilit në vitin 1962, u panë numri më i madh i qelesheve të bardha si kurrë ndonjëherë, të ardhur në Durrës, krejtësisht në këmbë nga të gjitha fshatrat ku ai kishte shërbyer si mësues. Prej rreth 20 vitesh, Esati, familjarisht jeton në qytetin Treviso të Italisë. Bashkëshortja e tij, Suzana Ypi, mbesë nga Karapicët e Tiranës ka shërbyer për 21 vjet pa ndërprerje si mësuese e Kimisë në shkollën e mesme Industriale pa shkëputje nga puna dhe që i gjithë brezi i atëhershëm i nxënësve të kësaj shkolle, me adhurim të thellë vazhdojnë ta quajnë Nënë Tereza sepse i trajtonte ato me dashurinë dhe dhembshurinë e një nëne të vërtetë. I mbajtur mirë dhe përherë elegant, i sjellshëm dhe gjithmonë i edukuar. Adhurues i skajshëm i Konicës dhe Kadarenian i skalionit të parë. Esati edhe në Treviso ka vënë emër të mirë si intelektual i shquar shqiptar. Është mjaft domethënës fakti që me datë 28 nëntor 2015, ndërkohë që po festonte në shtëpi me familjarët dhe të afërmit e tij 50 vjetorin e martesës, troket tek dera një nëpunës i Komunës duke sjell një urim zyrtar firmosur nga Sindaco Avv. Giovani Manildo së bashku me një dhuratë simbolike, surprizë. Kjo ishte shumë e këndshme dhe e papritur. Suzana dhe Esati të emocionuar së tepërmi e falënderuan Sindacon publikisht me një letër të botuar në gazetën e qytetit “IL GAZZETTINO”, më datë 6 dhjetor 2015 që u përshëndet nga elita politike dhe intelektuale e qytetit.
Fëmijët e Esatit
Të dy fëmijët e Esatit janë laureuar në Ekonomi, Indriti në Tiranë dhe Evisi në Venecia. Hobi i tij i përjetshëm është leximi dhe dëgjimi muzikës simfonike. Kur iku nga Durrësi, Maks Çyrbja i solli me maunën e tij 11 thasë me libra. Ai lexon pareshtur çdo ditë, e njëherësh dëgjon muzikë e navigon në internet. Ka mall, nostalgji të thellë për Durrësin. Në dhomën e tij të gjumit, mbi kokën e krevatit ka fotografinë e madhe të portit të Gëzim Domit.. Kur e pyeta në telefon se për çfarë e kujton më shumë Durrësin, mu përgjigj me zë të të thye,- për muzikën fantastike të dallgëve e detit dhe për erën shumë të këndshme të leshterikut me të cilat jam mrekulluar për 60 vjet në qytetin tim, më të bukurin e botës. Durrësi nuk i ndahet nga sytë dhe mendja, prandaj i pëlqen shumë vargjet e poetit Ardi Omeri:
Jemi dhe aty ku nuk dukemi,
Jemi me mendje dhe shohim …
BOTIME DHE PUNIME LIDHUR ME TEMËN E DISERTACIONIT TË Dr. Esat Ypi
I.- Artikuj shkencorë dhe libra
a- “ Planifikimi dhe ndjekja e e shpenzimeve për çdo anije” “Revista”, “Probleme ekonomike” Nr. 3. 1984
b- “Leverdia ekonomike e përdorimit të konteivereve në transportin e brendshëm detar”.Revista “Probleme ekonomike” Nr.3 viti 1988.
c- “Kontienieri-teknologji, e përparuar me efektivitet të lartë në transport”.
“Revista “Shkenca dhe jeta” Nr 6 viti 1986
d- “Transporti i mallrave me konteiniere, një teknologji e re me leverdi ekonomike”.
Revista “Transporti” Nr.L viti 1988
e- Libri “Organizimi i punës në portet detare”
Shtypur në shtëpinë botuese “8 Nëntori” viti 1979 me 178 faqe.
- –Referate e kumtesa
a-“Mbi frytshmërinë e përdorimit të konteiniereve në transport”.
Kumtesë e mbajtur në Sesionin Shkencor të organizuar në Tiranë më 17 korrik 1985 “Probleme për rritjen e efektivitetit të prodhimit e për kursimet”.
b-“Fitoret e arritura, janë konfirmimi drejtësisë së vijës së partisë dhe i fuq1isë së vendit tonë socialist” (bashkautor)
Referat në sesionin shkencor mbajtur në nëntor 1986 në Durrës kushtuar zbërthimit të vendimeve të Kongresit të 9-të të P.P.SH.
c- Për një shfrytëzim sa më racional të mundësive njerëzore, aftësive prodhuese dhe bazës materialo-teknike të rrethit” (Bashkautor).
Referat në sesionin Shkencor mbajtur në prill të vitit 1987 në Durrës kushtuar problemeve të rritjes së efektivitetit.
d- “Mbi rritjen e aftësisë përpunuese të portit të Durrësit deri në vitin 1990” , studim në 53 faqe dërguar Komisionit të Komisionit të Planit të Shtetit dhe miratuar prej saj në një sesion shkencor, organizuar posaçërisht për këtë studim në Durrës me pjesëmarrës nga ministria e Tregtisë së Jashtme, e komunikacioneve, e Financave dhe e dikastereve të tjera ( viti 1973).
e.- “ Mbi metodikën e llogaritjes së parametrave kryesore në portet detare dhe4 rrugët e rezervat për përmirësimin dhe zhvillimin harmonik të tyre”, punim në 47 faqe, mbajtur në Sesionin Shkencor reali8zuar në Portin Detar të Durrësit në vitin 1978 me punonjës të porteve e të ftuar nga Këshilli i Ministrave, Komisioni Planit të shtetit, Universiteti, Instituti i Studimeve Ekonomike dhe nga dikasteret.
III.-Studime punime të pabotuara
1.-“Mbi leverdishmërinë e domosdoshmërinë e intensifikimit të punimeve në klasat e skolierës lindore”.
Studim i dërguar Këshillit të Ministrave , komisionit të planit të Shtetit, Ministrive të2 Transportit, Ndërtimit e të tregtisë së Jashtme. Faqe 27.
2.- “Mbi leverdishmërinë e ngritjes së një baze mekanike për prodhimin e mjeteve ngritëse”.
Studim dërguar Ministrisë së Transporteve e Komitetit Ekzekutiv të rrethit të Durrësit dhe i miratuar nga Këshillat Shkencore të tyre (bashkautorë) faqe 43.
3-. Mbi leverdishmërinë prodhimit në bazën tonë mekanike të elektrovinçave mbi 15 tonësh”.
Studim në 14 faqe (bashkautor).
4.-“Mbi përsosjen e sistemit dispecerial në portet detare” studim në faqe 17.
5-.”Mbi përsosjen e normimit të punës në portet detare. Punim në 38 faqe.
6-. “Vlerat e mëdha të mekanizimit të vogël”. Në zbatim të këtij punimi u ngrit sektori i mekanizmit të vogël në portin e Durrësit. Punim në 18 faqe.
7-.”Mbi efektivitetin e përdorimit të karburanteve dhe rimorkove në portet detare”, studim në 32 faqe, dërguar komisionit të planit të Shtetit dhe Ministrisë Komunikacioneve dhe ka gjetur zbatim.
8.- “Mbi përmirësimin e taksave , tarifave e shërbimeve portuale”, studim në 41 faqe dërguar Këshillit të Ministrave, Ministrisë së Financave dhe asaj të Komunikacioneve së bashku me projektin e dekretit, vendimit të këshillit të Ministrave dhe urdhrin e Ministrit të Komunikacioneve që rregullojnë marrëdhëniet në këtë fushë. Organet eprore e miratuan plotësisht studimin, doli dekreti, Vendimi i K.M. dhe urdhri i Ministrit që abroguan të vjetrit dhe prej vitit 1979 që këto hynë në fuqi, ekonomia përfiton mbi 300 mijë dollarë të ardhura suplementare për çdo vit.
9.- “Mbi leverdishmërinë e prodhimit e të përdorimit të mauneve detare”. Studim në 18 faqe, miratuar në Këshillin Shkencor të ndërmarrjes dhe dërguar Ministrisë së Komunikacioneve .
10-. “Mbi leverdinë e ndërtimit të një degëzimi hekurudhor në rajonin e Shkozetit Durrës”, studim në3 37 faqe dërguar komisionit, të planit të shtetit dhe Ministrisë së komunikacioneve , miratuar prej tyre dhe është vënë në jetë.
11.- “Rrugë të reja për të rritur të ardhurat në valutë”, punim dërguar ministrisë së Financave dhe ministrisë së Komunikacioneve miratuar prej tyre dhe është vënë në jetë.
12.-“ Mbi përpunimin teknologjik të qymyreve të metalurgjisë”, punimi në 22 faqe, dërguar Këshillit të Ministrave , Ministrisë Industrisë së Rëndë dhe Ministrisë së Komunikacioneve, miratuar dhe vënë në jetë .
13.- “Përdorimi i metodave matematikore në portet detare” punim me 16 faqe.