25 vjet pas vdekjes, kulti i personalitetit i ndërtuar rreth Josip Broz Titos në mësimin e historisë në Jugosllavinë e vjetër, është zëvendësuar me interpretime më të ngushta dhe nacionaliste. “Josip Broz Tito. Politikan. Ishte president i Jugosllavisë. Feminist. Kishte shumë gra. Të gjithë jetonin mirë në kohën e tij. Kishte shumë para”. “Kjo ishte mënyra se si e përshkroi një gjimnazist në Federatën e Bosnjës dhe Hercegovinës një foto të Josip Broz Titos. Kjo, në mënyrë pak groteske, ilustron se si Tito shihet në sistemet edukative të vendeve pasardhëse të Jugosllavisë së vjetër. Përshkrimi i një gjimnazisti tjetër për Titon është cituar në edicionin e vitit 2011 të “Skolegijum”, një revistë edukative në Sarajevë “Mendoj se ky është Josip Broz Tito. Ishte në majë të ish-Jugosllavisë. Ishte mekanik dhe bravandreqës”, shkroi studenti, kur iu tha të përshkruante burrin që shihte në foto. Përshkrime të tilla të shtrembëruara të Josip Broz Titos janë rezultatit i “de-titoizimit”, proces që është “karakteristika kryesore e ndryshimeve në mësimin e historisë pas shpërbërjes së Jugosllavisë”, siç thotë historiania nga Zagrebi Magdalena Najbar-Agicic, në librin “Miti i Titos”. “Impakti i atij ndryshimi në ndërgjegjen kolektive ende nuk është eksploruar mjaftueshëm”, thekson Najbar-Agicic. Bashkë me “de-titoizimin”, që ka ndikuar mësimin rreth Titos në të gjitha vendet e krijuara pas shpërbërjes së Jugosllavisë, është bërë gjithashtu “nacionalizimi” i trashëgimisë së Titos. Njëzet vjet pas vdekjes së tij, kulti i personalitetit komunist të themeluesit dhe presidentit të Jugosllavisë socialiste është zëvendësuar me interpretime nacionaliste të Brozit si person, dhe rëndësisë së tij historike, në mësimin e historisë në shkolla. Para viteve 1990-të, imazhi historik i Josip Broz Titos, si në shoqërinë jugosllave në tërësi, ishte në përputhje me idenë komuniste të liderëve si heronj perfektë dhe të padiskutueshëm.

Najbar-Agicic thekson se kulti i personalitetit të Titos ishte një nga “faktorët bazë për krijimin e një ndjenje unitetit midis popujve të Jugosllavisë”.

“Tito, jo vetëm që ishte një autoritet i padiskutueshëm në të gjitha fushat, por edhe një simbol i historisë së përbashkët, e lindur nga përpjekjet e popujve për çlirim gjatë Luftës së Dytë Botërore”, shkruan Najbar-Agicic.

Pas vitit 1990, ky interpretim ndryshoi shpejt dhe rrënjësisht në Kroaci.

Por procesi, deri në njëfarë mase, ishte i ngjashëm në të gjitha vendet që lindën nga ish-republikat e Jugosllavisë socialiste.

Historiania serbe, Dubravka Stojanovic, në disa libra të saj ka analizuar mënyrën se si interpretimet për Titon kanë ndryshuar në Serbi dhe ka identifikuar dy faza kryesore ndryshimi pas vitit 1990.

Deri në vitin 2000, shkruan Stojanovic në librin “Kultura e Kujtimit – 1941-?”, Lufta e Dytë Botërore është interpretuar “në një mënyrë konfuze ideologjike, mënyrë që i përshtatet përgjithësisht periudhës së regjimit të Slobodan Miloshevicit”.

“Lëvizjet partizane dhe çetnike ishin interpretuar përmes një amalgami qëllimisht të pavendosur ideologjik për ideologjinë komuniste dhe nacionaliste, që do të thoshte se imazhi i mëparshëm i padiskutueshëm i Josip Broz Titos dhe lëvizjes së tij partizane ishte bashkuar mekanikisht me një imazh të idealizuar të Draza Mihailovicit dhe çetnikëve të tij”, shpjegon Stojanovici.

Pas vitit 2000, procesi avancoi drejt një idealizimi të vazhdueshëm të çetnikëve të Mihailovicit dhe një minimizim të rolit të Titos dhe partizanëve të tij.

“Një version i ri i ngjarjeve madhore të Luftës së Dytë Botërore u shkrua në tekstet shkollore në Serbi, një proces që mund të përshkruhet si ‘rishikimi i rishikimit’”, shkruan Stojanovic.

Sipas saj, rolet kryesore në lufte ishin shkëmbyer nga kohët komuniste “çetnikët u bën ‘të mirët’, dhe partizanët ‘të këqinjt’”.

“Kjo ishte një ndërhyrje shumë e rrezikshme që e shtoi destabilizimin e një shoqërie shumë të trazuar serbe”, thotë Stojanovic.

Një transformim i ngjashëm, ndoshta jo kaq radikal, ndodhi në Kroaci.

Historiania kroate, Snjezana Koren, shpjegoi për Balkan Insight se si imazhi i Titos ka ndryshuar në Kroaci, duke thënë se “interpretimi për Titon ndryshoi në librat e parë shkollorë, pas vitit 1990”.

“Të dhënat për Titon ishin bazike. Roli i tij në luftë dhe rezistenca e tij ndaj Stalinit ende njiheshin, por karakteristika negative po dilnin në kryeradhë: Tito filloi të interpretohej si diktator, dhe përgjegjësia e tij për vrasjet masive pas luftës dhe likuidimi politik i shokëve të tij filloi të përmendej”, tha Koren.

Sidoqoftë, historiania nga Zagrebi theksoi gjithashtu se “goditja kryesore” e teksteve shkollore në Kroaci pas vitit 1990 ishte se “Tito ishte fajtor, jo shumë për faktin që ishte komunist, por kryesisht sepse nuk ishte mjaftueshëm kroat”.

“Tito po tregohej si armik i shtetit kroat”, tha Koren.

Ndryshe nga Serbia, imazhi i Titos në tekstet shkollore në Kroaci sot “është pak më pozitiv se sa ai gjatë viteve 1990-të”, thotë Koren.

Roli i tij në rezistencën ndaj urdhrave të Stalinit është vlerësuar pozitivisht, por përgjegjësia e tij e dyshuar për vrasjen e shokut të tij të luftës Andrija Hebrang dhe tortura që ndodhi në burgun me stil Lubyanka në Goli Otok theksohet gjithmonë.

Dy tekste shkollore të përdorura momentalisht në Kroaci, e interpretojnë vdekjen e Titos si ‘fillimin e shpërbërjes së Jugosllavisë’”, tha Koren.

Në Bosnje dhe Hercegovinën e sotme ekzistojnë tre histori zyrtare, dhe për këtë arsye tre interpretime zyrtare të Titos: ai serb, kroat dhe boshnjak.

Versioni serb është diktuar nga institucionet e Republikës Srpska dhe implementuar nga Ministria e Arsimit, që kontrollon prodhimin e teksteve të historisë.

Zeljko Vujadinovic, historian nga Banjalluka, shpjegoi për Balkan Insight se në tekstet shkollore në Republikën Srpsa “jepen të dhënat bazë për Josip Brozin”, por “shumë detaje biografike janë hequr”.

Periudha e Luftës së Dytë Botërore shpjegohet në detaje, me theks mbi rolin e partisë komuniste të Titos në udhëheqjen e lëvizjes partizane.

“Rezistenca spontane e popullit serb, në përgjigje të krimeve të shtetit të pavarur të Kroacisë, NDH, është përmendur”, tha Vujadinovic.

Dy interpretimet e tjera zyrtare të Titos ekzistojnë pranë njëra-tjetrës në Federatën e Bosnjës dhe Hercegovinës.

Pavarësisht faktit që mësimi i historisë është teorikisht përgjegjësia e ministrive arsimore për secilin nga dhjetë kantonet e Federatës, në praktikë ekzistojnë dy qasje kombëtare: ajo boshnjake dhe ajo kroate.

Version boshnjak është analizuar në vitin 2001 në revistën “Skolegijum” nga Enes Kurtovi, duke përdorur shembullin e tekstit të klasës së tetë të shkollës fillore “Historia 8”, i publikuar nga shtëpia botuese “Bosanska Knjiga”, në Sarajevë.

Tito përmendet në kapitull për “lëvizjen çlirimtare të popullit në Bosnjë” por “nuk ka asgjë specifike të shkruar për të si person historik, siç shkruhet për Elvis Presleyn për shembull”.

Kurtovic përfundon ironikisht se “autorët e teksteve përdorën metodën e provuar dhe testuar të mbajtjes së heshtjes për çështjet problematike”.

Si në Kroaci, teksti në Sarajevë e konsideron vdekjen e Titos si fillimin e shpërbërjes së Jugosllavisë, por me shtrembërimin shtesë se “qarqet politike dhe intelektuale serbe filluan të kërkonin hapur atëherë që Kushtetuta e vitit 1974 e Jugosllavisë të përfundonte”.

Tekstet e librave të historisë, për kroatët në Bosnjë, siç ka treguar Kurtovic në artikullin e tij, janë në shumë mënyra të ngjashme me ato në Kroaci.

“Historia 8”, tekst shkollor për nxënësit e klasës së tetë në shkollat fillore kroate në Bosnjë, i publikuar në Mostar, citon një enciklopedi kroate duke i dhënë Titos merita për kthimin e rajoneve të Istrisë, Rjekës dhe ishujve, Kroacisë.

Prapë së prapë “Tito ishte përgjegjës për aktet e hakmarrjes dhe shtypjes në fund të Luftës së Dytë Botërore”, dhe ai gjithashtu “qeverisi Jugosllavinë për 35 vjet, duke u përpjekur të pajtojë barazinë kombëtare me regjimin komunist”.

“Edhe pse ishte sundimtar absolut për më shumë se tre dekada, Tito e la vendin në trazirë totale”, thotë teksti në Mostar.

Në tekstet shkollore në Mal të Zi, imazhi i përgjithshëm i Titos është pozitiv, tha Radovan Popovic për Balkan Insight, nga byroja shtetërore e arsimit në Mal të Zi.

“Në përputhje me parimet tona, Tito prezantohet si figurë pozitive historike”, tha Popovici. “Ndryshe nga epokat e tjera, imazhi i tij nuk është idealizuar, por treguar me baraspeshë. Tito përshkruhet ashtu siç ishte, një burrë që shënoi epokën në mënyrën e tij”, tha Popovici.

Në Maqedoni, “rëndësia e sigurt” që i jepej rolit të Titos në Jugosllavinë e vjetër, është zëvendësuar nga “historia botërore dhe e Ballkanit, në vend të historisë Jugosllave, “ pas vitit 1991, thotë mësuesi i historisë, Igor Jurukov në analizën e tij “Mësimi i Historisë në Republikën e Maqedonisë” të publikuar në internet.

“Mësim i historisë ka pësuar shumë ndryshime në 15 vitet e fundit, duke përfshire trende të reja, por edhe duke u fokusuar në nevojat e qytetarëve maqedonas, ngjarjen dhe personalitetet historike dhe të njohura që mund të shihen si ‘ndërlidhës’ që çojnë në një vizion të ri për një histori të përbashkët maqedonase”, tha Jurukov.

Ka pasur gjithashtu përpjekje për të mësuar historinë në Ballkan në një mënyrë tjetër, jo nacionaliste.

Në vitin 1999, Qendra për Demokraci në Europën Jug-Lindore (CDSEE) lansoi “Projektin e përbashkët të historisë në Europën Juglindore”, në të cilin katër teste histori ishin shkruar në anglisht nga historianë të njohur nga rajoni, dhe pastaj u përkthyen në shtatë gjuhët rajonale.

Librat shkollore fokusoheshin në Perandorinë Osmane, lindjen e shteteve kombëtare, luftërat në Ballkan dhe Luftën e Dytë Botërore.

Redaktori i edicionit serb, Dubravka Stojanovic, shpjegoi si “projekti shkoi më larg se sa teksti i përbashkët franko-gjerman, që merret me pjesët jokonfrontuese të historisë së tyre të përbashkët pas vitit 1945”.

“Projekti ynë është avangardë dhe mund të shkaktojë reagime dramatike në një shoqëri të mbyllur dhe dembele, sepse vë në pyetje bazën e vetëkontrollit dhe vetizolimit tonë”, tha Stojanovici.

Libri shkollor i CDSEE, përveç fakteve bazë për Titon, ka një numër përshkrimesh për Titon nga persona që janë takuar dhe kanë punuar me të, duke përfshirë Fitzroy Maclean-in, një zyrtar i ushtrisë Britanike, me partizanët e Titos në Luftën e Dytë Botërore.

Teksteve të përbashkëta shkollore iu bë shumë publicitet kur u publikuan, por nuk hodhën rrënjë në mësimin e përditshëm të historisë në shkollë në shtetet e Ballkanit.

Kështu që theksimi nacionalist i interpretimit të Titos ende mbetet qasja kryesore metodologjike. Me këtë në mënje, opinionet e Dubravka Stojanovicit për përvojën me historinë serbe mund të përmbajnë një mësim për vendet e tjera ish-jugosllave.

“Mësimi i shkencës së historisë ka shërbyer më shpesh si një lloj trajnimi ushtarak, sesa si disiplinë kritike e të menduarit. Shpesh e përshtatnin historinë me nevojat e të tashmes, për të ‘ndryshuar’ të shkuarën, dhe për të justifikuar se çfarë po ndodh tani, ose për të përfshirë motivet e tanishme ideologjike në një kontekst historikë të pranueshëm, sesa real”.

Ky lloj mësimi i historisë, siç mësonte Josip Broz Tito, duket se po vazhdon në Ballkan.

Boris Paveliç është gazetar në gazetën ditore kroate “Novi List”.

Marrë nga balkaninsight.com