Violeta Statha: Poeti Niko Kacalidha, mes dy kulturave
Në kuadrin e mbrojtjeve te temave për Master Shkencor në Qendrën e Studimeve Albanologjike, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, në programin e studimit “Studime letrare” që u zhvillua kohë më parë, Znj. Violeta Statha mbrojti tezën “Krijimtaria e Niko Kacalidhës”.
Kryetare e jurisë ishte Prof. Dr. Evalda Paci, Oponentët ishin Prof. Dr. Klara Kodra dhe Viron Graçi, kurse udhëheqësi i temës ishte Prof. Dr. Spiro Gjoni.
Vlerësimi i jurisë ishte shumë i lartë prej 97 pikësh me notë 10.
Një meritë e ndjeshme e punimit “Krijimtaria e Niko Kacalidhës” të Vjoleta Statha është përfshirja për herë të parë në mënyrë integrale e një poeti të talentuar dhe të veçantë që është bir i dy kulturave të ndryshme njëra nga tjetra, të dyja origjinale për nga gjuha, të dyja me një tipar të përbashkët, lashtësinë, të dyja me një letërsi sui generis, kultura shqiptare dhe ajo greke. Niko Kacalidha është një krijues dygjuhësh, i cili jo vetëm shkruan paralelisht në dy gjuhë të ndryshme, po jep ndihmesën e vet origjinale në dy kultura, një poet dhe prozator me dy identitete që e shfaq talentin e vet jo vetëm duke shkruar vetë në poezi dhe prozë, po njëkohësisht, duke vendosur ura midis dy kulturave të cilave u përket nëpërmjet përkthimit nga secila gjuhë në tjetrën, nga shqipja në greqisht dhe nga greqishtja në shqip.
Autorja arriti një sintezë të tipareve kryesore të shkrimtarit të analizuar, duke pasqyruar në mënyrë paralele dhe duke krahasuar veprat në gjuhën shqipe dhe në gjuhën greke.
Autorja merr në analizë vëllime të shkruara nga Niko Kacalidha në vitet 90-të në gjuhën shqipe si “Profecitë e drurëve” që ndahet në dy pjesë: “Elikziri i gurit” dhe “Pagëzimi i zogjve”. Përsa u përket krijimeve në gjuhën greke, autorja Vjoleta Statha bën objekt studimi një sasi më të madhe vëllimesh, njëzetegjashtë në poezi dhe dy në prozë, një roman dhe një vëllim me tregime që analizohen në mënyrë sintetike në kornizën e dy periudhave zhvillimi.
Punimi është strukturuar duke pasur në fillimet e veta një pjesë hyrëse që përfshin një parathënie, një hyrje dhe disa shënime biografike, një vlerësim të shkurtër të Kacalidhës në poezi dhe në prozë.
Punimi mbështetet si në dy shtylla, në kapitujt e kushtuar krijimtarisë së Kacalidhës në poezinë shqipe dhe në poezinë greke që përbëhet gjithsej nga tridhjetegjashtë vëllime të botuara.
Një kapitull u kushtohet thënieve të kritikës shqiptare dhe greke për Kacalidhën, ku evidentohen risitë në vlerësimet e autores për këtë poet. Këto thënie janë të shumta dhe me peshë, ndonëse gjer më sot mungon një punim i plotë monografik për autorin në fjalë.
Një kapitull tjetër i kushtohet Kacalidhës përkthyes nga shqipja në gjuhën greke dhe anasjelltas, ku spikat puna kolosale dhe cilësore e autorit në këtë drejtim.
Punimi i Violeta Statha është ndërtuar mbi metodën strukturaliste, çka e bën të mundshme një anatomi të kujdesshme të formës në vëllimet në gjuhën shqipe.
Për poetin Niko Kacalidha
Nga Timo Mërkuri
Presidenti Topi dekoron poetin, prozatorin dhe përkthyesion Niko Kacalidha me Urdhrin “Mjeshtër i Madh”më 09.02.2012
Kush është poeti, prozatori dhe përkthyesi, miku im Niko Kacalidha
Ishte 22-vjeç kur botoi librin e parë poetik me titull ’Fjalë të thëna në pranverë’, me të cilin fitoi edhe një çmim kombëtar. Për të vazhduar më pas me ‘Flugeri’ 1975; ‘Shtëpitë tona në jug’ 1982 (çmim kombëtar); ‘Shtrati i lumit tim’ 1982; ‘Zërat e vendlindjes’ 1989; ‘Profecitë e drurëve’ 1998; ‘Kor tragjik i përgjakur’1990; ‘Bibla e të vrarëve’ 1991; ‘Shtëpia e erërave’ 1992; ‘Rrënjët e drurëve’ 1992; ’Letër urgjente nënës’ 1993; ’Baladë e përzishme’ 1993; ’Vaj i malit të vrejtur’ 1994; ’Dhe sfinksi foli’ 1995; ‘Njëqind trëndafila të agullimit’ 1997 (çmim ballkanik); ‘Loti i ciklaminit’ 1998l; ‘Bashi i yjeve’ 2001; ‘Fati i amarandusit’ 2003; ‘Shala e hënës’ 2007; ‘Heraldikët e mullibardhës’ 2008; ‘Shenjat e hidhërimit’ 2009; Orë diellore…
Meqënëse poeti Niko Kacalidha është ndër miqtë e mi, duke qënë njëkohësisht edhe redaktori i tre vëllimeve të mia poetike, si dhe përkthyesi i një vëllimi tim në gjuhën greke, është e natyrshëme dëshira ime për ta përshëndetur edhe në faqet e gazetës Fjala e Lire dhe te blogu Arti Jonian me këtë rast. Por nuk di pse mu lidhën fjalët dhe kam frikë se ndoshta, nuk do jem në gjëndje të zgjedh ato të duhurat, të artat për mikun tim. Pranfaj, në vënd që të flas për mikun tim Niko Kacalidhën, ju ftoj edhe juve të dëgjoni të tjerët çfarë thonë për atë.
E fillojmë me Ismail Kadarenë i cili shkruan:
Niko Kacalidha është në radhë të parë poet, një poet me zanafillë greke, me një poezi metaforike surrealiste brilante, përqasur herë me zymtësinë e Seferis dhe me dritësinë e Elitis, dhe herë me detaje shqiptare të gurit, të malit, të dritës dhe të detit, të pranishme këto në pjesën më të rëndësishme të krijimtarisë së tij, gjë që e bën poezinë e tij ballkanike, me ngjyra mesdhetare, pranuar edhe nga lexuesit e kualifikuar europianë.
Ismail Kadare në parathënien e librit Pagëzimi i zogjve 2005 shkruan:
Krijues me dy identitete, ai është po aq poet i talentuar në të dyja, duke përbërë për studiuesit një rast të veçantë, kur i njëjti shpirt poetik shfaqet në gjuhët kaq të ndryshme siç janë shqipja me greqishten…Poezia e Niko Kacalidhës, po aq sa rrugëtimi i tij njerëzor, bëjnë pjesë në historinë e re, asaj që i përket e ardhmja, të gadishullit ballkanik.
Dritëro Agolli: Niko Kacalidha është jo vetëm poeti më i plotë i minoritetit grek, por edhe një ndër poetët e shquar në Shqipëri. Ai nuk është poet vetëm i Shqipërisë apo i Greqisë, është një poet ballkanas dhe, më gjerë, një poet europian, një poet modern me kuptimin e gjerë të kësaj fjale, i dendësisë së figuracionit dhe veçanërisht të metaforave të dhëna shkallë-shkallë me një kursim prej artisti.
Sadik Bejko: Niko Kacalidha është një poet madhor në letërsinë shqipe dhe në letërsinë greke. Ai është vërtet me fat që mundi ta shfaqë kaq madhërisht artin e vet. Nga brezi i tij, nga gjithë çe filluan poezinë bashkë me të në vitet 70, të paktë, as sa gishtat e njërës dorë, janë tani në vitet 2000 poetët që e rinovuan verbin poetik shqip ashtu si ai, si Niko Kacalidha.
Nikos Tendas , Niko Kacalidha është poet me frymëzim homerik, shprehës i pulsit kontemporan grek
Leta Kucohera : Si poet vjen dhe bën betimin te poeti i poetëve, te stërgjyshi ynë i madh, Homeri, që të mos ndërpritet obligimi poetik.
Dhimitris Iatropoulos: U njoha me veprën e poetit më të shquar grek të Shqipërisë. Poezia e tij mban aromën e traditës akritike, format e tij janë të kultivuara, thesari gjuhësor i shkëlqyer, i peshuar midis dramatikes dhe tragjikes pa rënë kurrë në melo, kurse shpërthimi i tij ekzistencial takon dendur majat dhe kulmet e agonisë aktuale të botës. Origjinaliteti i tij është theksuar te stili, që herë duket se Rigas Velenstilis tërheq një perde, herë sikur Solomosi çel një dritare të befasishme dhe herë sikur aedi anonim bizantin shkon shaluar mbi kalin e tij para teje…
Krijimtaria e Niko Kacalidhës, veçse në shqip dhe greqisht, është përkthyer në disa gjuhë, duke u përfshirë njëhrësh në disa Antologji botërore si në anglisht, frëngjisht, gjermanisht, italisht, bullgarisht etj.
Niko Kacalidha është përfshirë në Fjalorin Enciklopedik të Akademisë Shqiptare të vitit 2011, si dhe në enciklopedinë botërore Who is who, midis personaliteteve të shquara të vitit 2011.
Për përkthimin në shqip të nobelistit grek Odhiseas Elitis, u nderua në vitin 2003 me çmimin Penda e Argjendtë nga ministria e Kulturës e Shqipërisë.