Marie Gusho: Bisedë me babanë tim, Lasgushin

– Ishte e bukur Austria baba?
– Unë jam mrekulluar nga ai vend!
– Të bukura ishin gratë?
– Jo! Femrat austriake nuk ishin të bukura, po ato ishin nimfa.
– Po ti baba, pse nuk u martove me një austriake?
– Sepse unë doja të martohesha me një shqiptare, t’ia bëja këtë nder një femre shqiptare jo një femre të huaj.
– Më trego diçka për familjen ku ti ndenje me qira për gati 10 vjet.
– Universiteti i Grazit ishte më i madh se Universiteti i Vjenës dhe Grazi quhej Qyteti i Studentëve. E zonja e shtëpisë quhej Elisabet Pichler. Ajo ishte vejushë dhe kishte tre fëmijë, dy djem, Carolin dhe Richardin dhe një vajzë, Elfridën. I shoqi kish qenë nëndrejtor i operës së Grazit dhe kish vdekur shumë i ri. Banonin në një ndërtesë tre katërshe në rrugën Klosterwiesgasse nr 74, në katin e parë.
– Po si e gjete ti baba këtë shtëpi me qira për të banuar?
– Pothuajse të gjitha familjet e Grazit lëshonin dhoma me qira për studentët. Njoftimi botohej në gazetën e qytetit. P.sh “lëshohet dhomë me qira dhe me mëngjes të shërbyer në shtrat” ose ‘”lëshohet dhomë me qira dhe me këpucë të lustruara” ose “lëshohet dhomë me qira dhe me mëngjes dhe drekë” e kështu me radhë ndryshonte shërbimi ndryshonte edhe pagesa. Pashë lajmërimin dhe vajta të shikoj shtëpinë. Tek dera shkruhej “Scharfer Hund” (qen i egër). I rashë ziles. Derën ma hapi një zonjë rreth 40 vjeç. Mbasi u përshëndetëm (më parë ajo kish mbyllur qenin në një dhomë tjetër) e pashë dhomën dhe më pëlqeu shumë. Zonja e shtëpisë më tha: Ku e keni valixhen me rroba? – Në hotel – iu përgjigja. Ajo vazhdoi: Meqenëse ora nuk ka shkuar akoma 12 e natës mund ta sillni sonte këtu, sepse pas orës 12 të natës fillon pagesa në hotel, unë mund t’iu pregatis edhe një darkë të ftohtë. Ramë dakord me të zonjën e shtëpisë për gjithçka dhe kur po dilja ajo tha: Më falni ramë dakord, por unë nuk ju pyeta se çfarë kombësie jeni? Shqiptar, zonjë e nderuar – ju përgjigja. Djali i saj rreth 10 vjeç, që dëgjonte bisedën tonë bërtiti – Skanderbeg! Kurse ajo e tronditur tha: – Më falni nuk mund t’ju pranoj, kam pasur edhe shqiptarë të tjerë dhe kanë ikur pa më paguar. Unë u skuqa dhe u turpërova shumë. Duhej të vija në vend nderin e Shqipërisë. U përgjigja: – Do të ketë qëlluar ndonjë zonjë, se edhe grataçelat 100 katshe kanë cllosetin (wc) e tyre. Po unë do të rri muajin e parë dhe në qoftë se nuk do t’ju pëlqejë unë do të largohem. Unë kam vetëm një kusht, kur të mos jem në Universitet jam në shtëpi dhe kur të mos jem në shtëpi jam në Universitet, në qoftë se kjo nuk ju pëlqen ma thoni. “Jo, jo, ne tamam një djalë kështu duam, u përgjigj e zonja e shtëpisë”. Dhe mbas disa vjetësh kur festonim Krishtlindjen ajo i thoshte një shoqes së saj që kish ardhur për vizitë: “Sa turp më vjen përpara zotit Doktor që i kam thënë atëherë nuk ju pranoj, ky është kaq i mirë dhe korrekt sa na i kalon edhe ne gjermanëve”.
– E pra ti baba fillove të jetoje në shtëpi të tyre dhe të paguaje qiranë për dhomën tënde.
– Po në fillin unë paguaja qiranë vetëm për dhomën, por më vonë paguaja dhe për ushqimin dhe larjen, pra për gjithçka, u bëra si i shtëpisë. Frau Elsi, kështu e thërrisnin atë miqtë dhe të afërmit e saj, ishte një grua e shkëlqyer, një nikoqire e vyer. Ajo dhe shamitë e xhepit i arnonte! Shumë herë, kur nuk isha mirë me shëndet, qëllonte që ajo ma shërbente mëngjesin në shtrat. Gjithmonë më gjente duke lexuar. Akoma kujtoj zërin e saj kur thoshte: – Zoti im, ndonjë ditë kur të hy në dhomën tuaj nuk do t’ju gjej ju në shtrat, po do të shikoj që jeni transformuar në libër.
– Më trego diçka tjetër!
– Po ja një ditë dolëm me Zonjën Elisi për të bërë pazarin. Mbasi mbaruam dhe u kthyem në shtëpi ajo më tha: Për nesër nuk kemi më lek. Unë i çuditur i thashë: Po si do të bëni zonjë? Nuk do të hani nesër? Po si jo, biri im, nesër në orën 12, vjen në shtëpi pensioni. Dhe vërtet të nesërmen kur ne hanim drekë, tamam në orën 12 ra dera. Ajo më tha: Biri im shko shiko kush është! Te dera qëndronte postieri i cili sa më pa tha: Gut tagen bitte! Pension bitte! (Mirdita ju lutem! Pensioni ju lutem) Dhe sa herë përsëriste këto fjalë nderonte me dorën mbi ballë. Më bëri shumë përshtypje sjellja e tij, dy herë të lutem.
– Po fakti që ajo ishte vejushë, ndikoi që kjo shtëpi të të pëlqente edhe më shumë?
– Ti kërkon të më ngacmosh, por unë do të të përgjigjem. Po ndikoi, sepse një grua me burrë e ka kohën shumë të impenjuar pas burrit të saj i cili në familje kërkon një angazhim të madh, jo më të madh se fëmijët, po të një lloji tjetër.
– Më trego diçka për fëmijët e saj?
– Po, ata ishin mjaft të edukuar. Nuk dëgjova kurrë të ziheshin në shtëpi. Kishin një respekt të jashtëzakonshëm për nënën e tyre. Djali i saj i madh Karoli ishte nga pikëpamjet politike socialist, kurse djali i saj i vogël Richardi, nazist. Kurrë nuk folën në shtëpi për politikë. Më kujtohet një ditë për drekë hanim peshk. Zonja e shtëpisë më thotë: shiko, shiko, sa fisnik që është djali im Karoli. Ai nuk e ha peshkun, por bën sikur e ha. Nuk më thotë që nuk i pëlqen se nuk do të më mërzisë!
– Po ti bisedoje me ta, domethënë bënit muhabet?
– Po si jo! Po më shumë më pëlqente të ngacmoja Richardin, djalin e saj të vogël i cili ishte një shpirt romantik dhe e adhuronte racën gjermane. Për të ma bërë qejfin mua, njëherë bëri edhe një poezi ku thoshte:
Ilir jam unë,
Shkëmb,
Si shkëmbi nga i cili kam dalë.

Shumë e fortë, apo jo?
– E me çfarë e ngacmoje ti Richardin?
– Po ja! Zonja Elsi dhe fëmijët e saj ishin të gjithë brunë. Gjermanët thuajse janë të gjithë biondë dhe kjo gjë Richardit i pëlqente shumë. Një ditë i thoshte nënës së tij: Mama, mama, kush janë biondë? Dhe përgjigjej po vetë me krenari. Gjermanët! Gjermanët! Unë e dëgjova dhe i thashë: ist du blond Herr Richard? (Je ti biond zoti Richard?) Du bist schvarz wie der Toefel ( Ti je i zi si djalli!). Është vëllai juaj biond? Ai është i zi si djalli! Është nëna juaj bionde? Ajo ka flokë të zeza të mrekullueshme! Ai zemërohej dhe dilte nga dhoma. Pas dy tri ditësh i thoshte nënës së tij (ajo më tregonte mua) – Nuk mund të rri pa i folur këtij njeriu që është kaq i zgjuar dhe kaq i mirë. Dhe trokiste në dhomën time. – Guten Tag Herr Doktor! (Mirdita zoti doktor!) Dhe unë duke qeshur i përgjigjesha: comt, comt Richard! (Hajde, hajde Richard!). Dhe vendosnim paqe. Një herë tjetër i thoshte nënës së tij: Mama, mama, kush udhëtojnë në të gjithë botën? Dhe përgjigjej me krenari: Gjermanët! Gjermanët! Unë e dëgjova dhe i thashë: Ciganët, zoti Richard! Ai përsëri doli nga dhoma i zemëruar, por përsëri i tha nënës së tij se nuk rrinte dot pa më folur dhe përsëri erdhi trokiti në dhomën time dhe bëmë paqe.
– Mbasi ti baba mbarove studimet dhe u ktheve në atdhe a more vesh diçka se çfarë u bë me ta.
– Po. Elfrida vdiq shumë e re nga zemra e zmadhuar, Karoli u martua që kur isha unë atje, ndërsa Richardi u martua më vonë dhe a e di çfarë? Ai u bë me 3 vajza dhe të tria ishin bionde ashtu siç i pëlqente atij.
– Po nëna e tyre, zonja Elsi?
– Ajo vdiq shumë e re. Nuk do ta harroj për gjithë jetën. Sikur të më jepej mundësia dhe të dilja njëherë jashtë shtetit, dëshira ime e vetme është të vete tek varri i saj dhe ti vendos një tufë me lule.

Tani që babai im nuk është më fizikisht, jam e sigurt, se atje lart ata janë takuar dhe me siguri i kanë kujtuar edhe këto rreshta që lexuam më sipër, ndoshta edhe më shumë. Kush e di?