Çifti Amerikan Kennedy, tri dekada të dashuruar mes shqiptareve

Dalip Greca

 

Violetë Kennedy: “E dua Shqipërinë, pas Atdheut tim, më shumë nga çdo Komb tjetër, sepse populli i saj, sa më i vogël e m’i varfër, që është, aq më tepër ka nevojë për ndihmën njerëzore”.

Ndër amerikanët e parë që shkelën dhe shërbyen në Shqipëri, ishte çifti Kennedy, Violetë dhe Fines(Phineas). Është shkruar shumë për ta, por ajo ç’ka hedh më shumë dritë mbi shërbimin e tyre misionar në Shqipëri, është një vetërrëfim i zonjës Violetë Kennedy, e cila në përgjigje të kërkesës që i pat dërguar aso kohe e përkohshmja “Djalëria” përcjell detaje e ngjarje rreth misionit në Shqipëri. Shumë pyetje marrin përgjigje nga kjo dëshmi e drejtëpërdrejtë: Si e zbuluan ata Shqipërinë, si ishte njohë Violet me Sevasti Qiriazin, si mbërritën në Manastir, udhëtimi drejt Korçës, hapja e shkollës, pengesat e administratës, pushtimi grek i Korçës, presioni ndaj çiftit Kennedy, arrestimi i zotit Kennedy në Kolonjë, kufizimi i misionit të tyre, ikja nga Korça në Selanik, udhëtimi drejt Amerikës, qëndrimi në portin e Vlorës, vendimi për të hequr dorë nga udhëtimi drejt Amerikës, bashkimi me refugjatët e luftës, bamirësia e tyre në shërbim të muhaxhirëve e deri në Dibër etj., etj.. Dëshmia në Ministrinë e Jashtme Britanike për të vërtetat shqiptare dhe mashtrimet greke….

Dashuri me shikim të parë me Korçën

Në hyrje të shkrimit e përkohshmja “Dialëria” sqaronte se i kishte kërkuar një intervistë zonjës Violetë B. Kennedy me rastin e 20 vjetorit të ardhjes së tyre në Shqipëri(Intervista është marrë në vitin 1928). Pra çifti Kennedy në kohën e dhënies së intervistës,i kishin plot dy dekada që shërbenin në Shqipëri- patën mbërritë në vitin 1908. E përkohshmja shqiptare e vlerëson maksimalisht rolin e çiftit amerikan në Shqipëri, veçanërisht të zonjës Violetë, për të cilën shkruan se shqiptarët i njohin mirë veprat e vlefshme të kësaj zonje amerikane. Sipas së përkohshmes “Djalëria”, Zoti dhe zonja Kennedy zënë një vend të rëndësishme në historinë e Rilindjes së Kombit shqiptar.Violetë Kennedy dhe bashkshorti i saj Fines u dashuruan me Korçën që në krye të herës, sapo shkelën aty, me shikim të parë, edhe pse qyteti ishte nën thundrën e sundimit tiranik. Ata e dinin që në krye të herës se në Shqipëri do të ishte një mision i vështirë. Veçanërisht zonja Violetë, edhe pse ishte amerikane, e njihte natyrën e vendeve Ballkanike. Ajo kishte lindë në Bullgari dhe e kishte kaluar një pjesë të fëmijërisë në mes të shqiptarëve në Manastir. Violetë pohonte se Sevasti Qiriazi Dako, mësuesja e madhe e brezit të ri të shqiptarkave, kishte qenë shoqja e klasës, shoqja e lodrave dhe nën shoqërinë e saj, i kishte lindë dashuria për të mësuar gjuhën shqipe. Fati e solli që ajo të jetonte për shumë kohë mes shqiptarëve.

Po kush ishte zonja Kennedy?

Zonja Kennedy kishte kryer studimet në Mount Holyoke College në South Hadley, Massachusetts. Ajo zotëronte disa gjuhë të huaja, ndër të tjera dhe gjuhët e Ballkanit si Shqipen, Bullgarishten dhe Greqishten. Gazeta veçonte”Gjuhën t’onë e flet me një aksent vërtetë të bukur dhe rrallë do të ketë shoqe ndër shqiptarkat, që ta përdorojnë aq drejtë në të folur e në shkrim.”

Gazeta shtonte:” Dashurinë e saj për Shqipërinë kjo zonjë e nderuar e ka shfaqur në këtë frazë:”E dua Shqipërinë, pas Atdheut tim, më shumë nga çdo Komb tjetër, sepse populli i saj, sa më i vogël e m’i varfër që është , aq më tepër ka nevojë për ndihmën njerëzore.”(kjo deklaratë ishte dhënë për Albania-n e Konicës.)

Ç’ishte shtysa e udhëtimit të Kennedëve drejt Shqipërisë? Shkolla shqipe e djemve që u çel më 1886 ishte mbyllë, shkolla shqipe e vajzave, e hapur më 1891 nën drejtimin e zotit Gerasim Qiriazi dhe së motrës Sevasti, shihej me sy të keq prej autoriteteve turke. Për t’i bërë ballë çdo pasoje që mund të lindëte për dëmin e kësaj institute, për të mbrojtë shkollën, u pa e arsyeshme, që të thirrej një misionar amerikan. Bordi i Misioneve amerikane kishte mjaft të holla në dispozicion për të dërguar dy familje ungjillorësh në Shqipëri. Emri i parë që u kish shkuar ndërmend ishte ai i zotit Phineas B. Kennedy, ” arsyeja ishte, pasi unë, kujton zonja Violet, isha njohur në Manastir me shumë familje shqiptare.”

Zoti Kennedy e pranoi propozimin edhe pse e merrte me mend shkallën e vështirësive në një vend të prapambetur. Ai pranoi të vinte në Shqipëri me bindjen e fortë që Perëndia ia pat ruajtur këtë rast, që t’i shërbejë si me shkollë, si me predikimin e Fjalës së Perëndisë, lartësimit dhe ndriçimit të një kombi të shtypur dhe të mbajtur në errësirë.

PENGESAT

Zotit Kennedy, mosnjohja e gjuhës vendase ia bënte tepër të vështirë detyrën, vështirësi që nuk ishte e vetmja, po të marrësh parasysh edhe shkallën e lartë të pengesave të një vendi të pushtuar, të një vendi të prapambetur, përfshi dhe ato jetësoret. Zonja Violetë kujtonte se turqit e kishin marrë vesh ardhjen e tyre sapo vunë këmbë në Shqipëri. Për t’ua vështirësuar misionin, turqit u vunë pengesa të pafundme. Për katër muaj u detyruan që të qëndronin në pritje të dhënies së lejes në Selanik. Çiftit Kennedy iu vunë pengesa të shumta për të kaluar nga Selaniku në Korçë.Vetëm ndërhyrjet e pandërprera dhe presionet që bëri ambasadori amerikan, kapërcyen pengesat.Gjithësesi pengesat nuk qenë të fundit, edhe kur ua dhanë lejen e kalimit. Kufizimi ishte i prerë: U lejohet kalimi vetëm si turistë.

Misionarët Kennedy mbërritën në qytetin e Korçës me 26 Mars 1908. Në vend të mikpritjes autoritet kishin treguar kujdes që t’u viheshin pengesa të shumta.Qëllimi i autoriteteve ishte që me çdo kusht të pengoheshin në misionin e tyre. I vetmi njeri me të cilin arritën që të këshilloheshin ishte z. Grigor M. Cilka.Zoti Cilka ishte një patriot i vendosur.Ai ishte burgosur dhe e kishte fituar lirinë me 10 korrik 1908 me rastin e shpalljes së Kushtetutës të Xhonturqëve.Në Vjeshtë mbërriti në Shqipëri zoti Telford C. Erickson, i cili kishte ardhë po me atë mision, që kishte ardhë edhe çifti Kennedy. Erickson kishte vazhduar rrugëtimin drejt Tiranës.

Pas një pushimi të gjatë shkolla shqipe e djemve u çel sërish me ndihmën financiare të Misionit Amerikan.Trupën mësimore e përbënin mësuesit: Petro Nini Luarasi- drejtor; Nuçi Naçe-mësues i Gjuhës Shqipe, Grigor Cilka-inspektor dhe zonja Violetë Kennedy, jepte lëndën e muzikës dhe gjuhën Frënge.

Në kujtimet e saj, zonja Kennedy kujton se në përpjekje për të zgjeruar veprimtarinë arsimore, u vendos që të hapej një shkollë e lartë në Elbasan. Këtë vendim e kishte marrë komisioni që kishte mbërritë ato ditë për diskutime.Në fillim të vitit 1909 nisën përpjekjet për të blerë bregun Krastë, ku të ngrihej ndërtesa për shkollën. Ngjarjet politike të kohës i prishën planet e hartuara.Turqit e përzunë më 1910 Eriksonin nga Tirana, ndërsa një vit më pas-1911, e përzunë edhe nga Elbasani. Kjo e detyroi zotin Kennedy që të qëndronte rreth dhjetë muaj në Elbasan, ndërkohë që zonja Violetë vazhdoi të jepte mësim në Korçë. Kur zonja Kennedy mori udhën që të vizitonte Elbasanin, mori njoftimin se Shkolla dhe shtëpia ku qëndronte zoti Kennedy ishin bastisur nga autoritet turke. Zonja u kthye nga rruga. Kur u kthye në shkollën e Korçës,u befasua- edhe aty kishin ndodhur ngjarje të pakëndshme: ishte arrestuar dhe ishte dërguar në burg inspektori Grigor Cilka. Pas shumë përpjekjesh u arrit që ta lironin.

PERJETIMI I NGJARJEVE TE VITIT 1912

Në kujtimet e zonjës Violetë zënë vend dhe ngjarjet e vitit 1912. Në Vjeshtë nisi Lufta Ballkanike.Në këtë kohë ajo kujton se ndihmuan me të gjitha mundësitë ushtarët e thyer turq, që vinin në qytet, të plagosur, uritur e të sëmurë. Në mes të nëntorit kishin mbërritur në qytet hordhitë e shpartalluara të Xhavit Pashës. Dhomat e shtëpisë ku qëndronin Kenedët u kthyen në dhoma spitali për të plagosurit dhe të sëmurët. Zonja Kennedy kujton se mundimi më i madh ishte që t’i shpëtonin ata nga grekët që kishin zaptuar Korçën. Pikërisht në këto çaste populli shqiptar tregoi kulturën dhe fisnikërinë e vet. Zonja Kenendy shkruan:” Mjerimet që hoqi populli shqiptar në këtë kohë na mbushën me simpathi për të, dhe na ngutën që veç punës shkollare, të merreshim edhe me përkrahje shoqërore dhe vepra mirëbërëse. Ajo kujtonte se Qarku i Kolonjës u ndodh në një gjendje tepër të vajtueshme.Me qëllim që të shpërndante miell dhe ca të holla të dërguara nga miq amerikanë, zoti Kennedy kishte ndërmarrë një udhëtim të rrezikshëm në këtë krahinë trimëreshë të Toskërisë. Udhëtimi i tij u keqinterpretua dhe z. Kennedy u sulmua nga propaganda greke se gjoja kishte shkuar atje për të shkaktuar ndonjë kryengritje kundër grekërve.

Pas shumë peripecive çiftit Kennedy iu vunë pengesa, ç’ka komunikimi me shqiptarët ishte më se i vështirë. Në intervistën dhënë për të përkohshmen “Djalëria” zonja Kennedy pohonte”Më përpara kishim rrojtur në një farë sojë lirie. Kishim hyrje dhe dalje me familjet shqiptare. Ndjenim gëzim të madh kur u tregonim patriotëve shqiptarë lajmet e mira që merrnim nga gazetat në anglisht dhe frëngjisht, kryesisht mbi ngjarjet e Vlorës dhe mbi krijimin e shtetit të ri të pavarur shqiptar. Por më pas, kësaj lirie iu vunë pengesa. Në derë u vu një rojë, që të shikonte se kush hynte e kush dilte. Dhe një tjetër ushtar, i cili më vonë u provua, që ishte spiun, u dërgua të banonte në të njëjtën shtëpi. “

Edhe pse shtëpia ishte e blerë nga Kennedët, zonja Violetë kujtonte se shtëpia i dukej e huaj….”s’më dukej më imja, pandehja se çdo çap që hidhja, çdo fjalë që flisnja, më numërohej e raportohej.Tash e kuptova se çfarë gjë e tmerrshme qënkish tirania dhe kuptova jetën e zezë që hoqën shqiptarët nën Turqi ose që mund të hiqnin edhe më, nën një sundim tjetër.”

Kur ushtari grek i vënë rojë tek dera e pyeti një ditë: Zonja Kennedy, përse ju nuk i doni Grekët?
Ajo i qe përgjigjë ashpër:- Sepse jam amerikane dhe s’mund t’i duroj këto padrejtësira!

URDHËRI I LARGIMIT, MYSAFIRË NË QYTETIN E PAVARËSISË

Më 23 prill 1913, zoti Kennedy u soll nën vërejtje e mbikqyrje ushtarake nga Kolonja në Korçë. Menjëherë pas kësaj çiftit amerikan iu dha urdhëri i largimit nga Korça. Korrespondenca dhe gjithçka tjetër ishte nën mbikqyrje të rreptë. Madje edhe telegrami që ata i kishin nisë konsullit amerikan në Selanik, ua kishin ndaluar në postë.

Tepër të dëshpëruar, lanë qytetin e dashur, ku kishin pesë vjetë jetë mes sakrificave dhe vështirësive. Kur shkuan në Selanik protestuan për padrejtësitë që u kishin bërë autoritetet. Zyrtarët amerikanë u ofruan mbrojtje energjike. Konsulli amerikan në Selanik bëri përpjekje maksimale. Madje ai u propozoi që mund të riktheheshin sërish në Korçë, mirëpo konsulli e shihte gjendjen nga larg, nga Selaniku; ata e kishin parë me sytë e tyre se në kushtet e censurës së plotë, të ndalimit të kontakteve, të ruajtjes me rojë tek dera, do të të ishte fare i pamundur misioni në atë kohë. Kjo i detyroi që të merrnin rrugën drejt Amerikës.

Udhëtimi i tyre qe tepër i veçantë. Zonja Kennedy kujtonte se vapori që morën në Selanik qëndroi në Vlorë. Qëndrimi në qytetin e Flamurit ishte tepër emocional. Atje, kujton zonja Violetë, “pamë Flamurin e Shqipërisë së lirë duke valuar.U takuam me shumë miq….”
NJË LETËR PËR SEKRETARIN E MINISTRIT TË JASHTËM BRITANIK

Pasi ishte dëbuar nga Korça, çifti Kennedy qëndroi pak kohë në Londër. Më 13 Korrik 1913 z. Kennedy i shkroi një letër të shkurtër z. William Tyrrell, sekretar privat i Ministrit të Jashtëm britanik, Sir Edward Grey. Që në fillim të letrës ai i shkruan z. Tyrrelly: Duke qenë në dijeni të faktit që në këtë moment Zoti Edward Grey duhet të jetë shumë i zënë dhe nuk mund të presë vizitorë të rastësishëm nga Londra, unë marr guximin t’ju shkruaj duke shpresuar që do të më dedikoni pak minuta në mënyrë që unë të mund të diskutoj me ju rrethanat në të cilat Shqipëria gjendet në këtë moment…”

Më pas Kennedy informon se:” Zonja Kennedy dhe unë kemi jetuar në zemër të Shqipërisë për më shumë se pesë vjet si përfaqësues të Bordit Amerikan të Misioneve të Huaja. Ne kemi vetëm një javë që jemi kthyer nga Vlora, ku patëm mundësinë të shikonim punën e Qeverisë së Përkohshme.Meqenëse Zonja Kennedy dhe unë do të rrimë vetëm pak ditë në Londër para se të kthehemi në Shqipëri, do marrim guximin të vijmë për një vizitë në Zyrën e Punëve të Jashtme të hënën në orën 12 të drekës. Në qoftë se do të jetë e pamundur për ju të më takoni atëherë (Zonja Kennedy, e cila i njeh rrethanat po aq mirë sa unë, do të jetë e gatshme t’ju takojë nëse do të keni kohë), do t’ju jem mirënjohës nëse do të mund të caktoni një prej zyrtarëve që merret posaçërisht me çështjet e Lindjes së Afërt ose nëse do të mund të caktoni një orë kur mund të vijmë të hënën ose të martën.Ne as nuk dëshirojmë të jemi dhe as nuk e konsiderojmë veten politikanë por ama jemi në dijeni për sa ka ndodhur e vazhdon të ndodhë.”

Të nesërmen, me 14 korrik 1913, z. Kennedy shkroi një letër të gjatë, argumentuse, me fakte dhe analiza. Ai shkruan se Shqipëria nuk duhet të copëzohet, përkundrazi të jetë sa më e madhe sepse, pasi të krijohet shteti, nuk do të mund të mbijetojë në qoftë se zvogëlohet. Shqipëria ka humbur shumë zona pjellore si të Gjakovës, Prizrenit, Pejës dhe në qoftë se Çamëria do t’i kalojë Greqisë, do të lerë shumë shqiptarë pa kullota, të cilat u duhen për të kullotur bagëtinë gjatë vitit.

Së dyti, shqiptarët, veçanërisht ata myslimanë, që jetojnë në zonën e diskutushme dhe janë të etur për pavarësi, nuk do të dorëzohen kurrë pa luftë një qeverie të huaj.

Më pas z. Kennedy argumenton me fakte historike pse Korça dhe zonat për rreth janë shqiptare dhe jo greke. Si faktor thelbësor veçon gjuhën shqipe, e cila është shumë ndryshe nga greqishtja, dhe e lidhur me rrënjë me latinishten. As qeveria turke dhe as Kisha Orthodokse Greke nuk i kanë lejuar shqiptarët të mësojën gjuhën e tyre shqipe. Më pas ai përshkruan intrigate turqëve dhe grekëve për t’ua mohuar shqiptarëve të drejtat. Greqia ka përdorur mjete dhe metoda të ndryshme kundër shqiptarëve, veçanërisht nga koha e pushtimit të Korçës dhe krahinave përreth; duke mos kursyer as dhunën, as fyerjet e as arrestimet, e internimet.

DËSHMITARË TË MASAKRAVE GREKE

Në Janar 1914 çifti Kennedy udhëtoi drejt Tiranës, ku qëndruan dy muaj. Gjatë Luftës, veçanërisht fillimit të saj, dhe gjatë pushtimit grek të Shqipërisë së Jugut, zonja dhe zoti Kenedy u endën mes popullatës së Toskërisë e zhvendosur nga zonat, ku grekërit përdhunonin,vrisnin, digjnin e plaçkisnin. Kryesisht ata qëndruan gjatë mes popullatës të strehuar në ullishtën e Vlorës. Ata shoqëruan gjatë kësaj kohe zotin William Howard, i cili vizitoi shumë vise të Shqipërisë për të mësuar gjendjen vajtuse të të dëmtuarëve prej luftës dhe për të ndihmuar në ndarjen e ushqimeve të dërguara prej Amerike. Një kontribut të veçantë dha në atë kohë Federata Vatra, e cila hapi një fushatë në ndihmë të popullsisë të zonës së luftës.

Mirëpo doli një problem teknik me ndihmat monetare.Duke qenë se shumica e çeqeve të dërguara për ndihmë ishin vënë mbi emrin e Shoqërisë të Bankave të Vienës, dhe nga shkaku i Luftës nuk mund të thyheshin në Shqipëri, çifti Kennedy morën rrugën drejt Amerikës me qëllim që të ktheheshin shpejt dhe të sillnin ndihmat për refugjatët në Vlorë. Udhëtimi u bë në gusht. Mirëpo situata u vështirësua së tepërmi. Princ Vidi e pat lëshuar Shqipërinë dhe gjendja ishte kaotike. Nga ana tjetër edhe zoti Kennedy kishte zënë shtratin nga sëmundja; kthimi nuk u bë në kohë.

Vendi që e kishin dashur me zemër dhe i kishte dashur po aq shumë, vendi për të cilin kishin vënë në rrezik edhe jetën, dukej se nuk do të arrinin ta shihnin sërish. Por kur i kishin humbur shpresat, u krijua mundësia që të riktheheshin. Morën lajm nga miqtë se mund të ktheheshin. Këtë herë në kushte më të sigurta. Ishte koha qeverisjes franceze të Korçës. Sapo u proklamua Republika e Korçës, çifti Kennedy, mori rrugën drejt Shqipërisë. Me 20 shtator 1917 arritën në qytetin e dashur, Korçë. Korçarët u habitën kur i panë.U gëzuan tej mase.I dinin të vdekur.

Qe hapur fjala se miqtë amerikanë ishin vrarë gjatë pushtimit grek. Ndër të parët që u uroi mirëseardhjen ishte Themistokli Gërmenji, i cili me autoritetin e tij, rihapi shkollën shqipe, që ish mbyllur që në kohën e pushtimit grek.Zonja Kennedy kujton: “Ende shquheshin ndër dyer vulat prej dylli.” Për më shumë se dy vjet punuan qetësisht, jo vetëm në shkollë, por edhe në veprimtaritë e tjera humanitare e kulturore. Qetësia u prish në prill 1920, kur u përfol se Korça do t’u dorëzohej grekëve. Zonja Violetë e shkruan me dhimbje këtë informacion:”Dukej se sërish do të turbullohej atmosfera e Shqipërisë. Për fat të mirë, komenton ajo, këto lajme vetëm u përhapën si ca re që errësuan pakëz diellin, pa lëshuar ndonjë rrebesh, dhe u përndanë …për ta lënë qiellin e Shqipërisë prapë në kthiellësinë e kaltërt të paqës.”…

NJË DËSHMI E PËRGJAKUR

Në librin e studiuesit Idriz Lamaj”Për Vatrën dhe Vatranët” është publikuar edhe një letër, që hedh dritë mbi krimet greke ndaj popullsisë së pafajshme shqiptare. Letra e nënshkruar nga Guri Kristo, i drejtohet zonjës Violetë dhe mbanë datën 14 Dhjetor 1914(kjo letër ruhet edhe në arkivin e Vatrës).
Autori,Guri Kristo, i përcjell zonjës Kennedy dëshminë për masakrimin e familjes së Petro Kolonjës. Prindërit e Petraqit nuk mundën të largoheshin nga fshati. Kur andartët grekë shkuan në shtëpi të prindërve dhe i pyetën:Ku e keni djalin?

Prindërit e pafajshëm përgjigjen: Nuk e dimë se gjall’ se vdekur është. Ata i kërcënojnë dhe u thonë që të dërgojnë lajm që të vijë se ndryshe se ata vetë do të gjykoheshin për vdekje. Përgjigjen prindërit e Petraqit:- S’dim se ku është siç u thamë edhe më parë, po gjejeni vetë dhe bëni c’te doni me të, neve lernani në hallet tënë… Andartët marrin nënën e Petraqit dhe e torturojnë dhe e turpërojnë në sy të gjindjes.

Ja se si vazhdon letra(po ruajmë variantin origjinal):”Atëhere marrin të ëmën e Petraqit e e mbyllin në një qilar katër ditë dhe si bënë ç’muntnë (qe më vjenë turp të ti shkruanj) e nxuarnë jashtë dhe e shpien në i ati i saj, i cili siç e dini është 80 vjet e sipër,… i erdhi shumë keq kur pa të bijën të munduar aq keq, dhe dyke qarë u thotë, ç’kërkoni prej meje tu jap. Atëherë i thanë duam 10 lira, dhe ai përgjigjet që të holla s’kam, po tu fal tërë mallin që kam po mos na mundoni me kaq lebetira… i thonë qe ne punojmë me të shkruar, dhe si mbaruan të shkruarit i marrin xvarrë për në lumi ( zoti Kennedy i di ato vende sepse ka vajtur) në pshati e ëma e Patraqit u zu pas ca drurve që u thomi kështu në vendet tona (të cilat neve i quajmë gardhe) dhe nuk e hiqnin dot dy veta aq u forcua e vobekta grua aherë del një prej tyre dhe thotë: zirnje për leshit të kokës (ky duket ishte më katili) dhe kaq e hoqën sa ju këput leshtë nga koka të tëra dhe së varfërës grua i ra zoli dhe të pa Perendinjt zunë ti heqin xvarri që të dy dhe i shpuan në Shen – Thanas, që ti kungonin pa pastaj ti vrisnin. Si i shpunë në Kishë lark prej pshatit, 10 minuta dhe si i kunguanë i marrin që të dy për mi Kishën që ti vrasin dhe ishte i madh’ i tyre Stratiu u thotë ushtarëvet, sot kini për të mbaruar një punë të shënjtë, për të nderuar jo vetëm kombin tonë grek… por edhe për fenë tonë orthodokse… dyke vrarë me thika këta dy armiq që kemi përpara se këta janë ata që kanë bërë më të kqijat kundër nesh….Atëherë hidhet një nga ata më katilët barbar dhe i thotë kapedanit un’ i kam për të bërë si të urdhëroni z . juaj. Plaku Kita po i defton të gjitha sa fjalosën se dinte pakë greqisht, dhe u lutet dyke thënë:”vrismni mua më parë pastaj vrisni time bijë që të mos sho unë gjë me sy.”

Dhe barbarët grekër nga inati e muarën të bijën përpara syvet plakut dhe zënë më parë i presin krahën e djathtë, pastaj krahën e mëngjer, këmbët dhe më në funt i futin një thikë në zemër dhe kshtu e vrafëra (përpara njerëzëve dhe e pasur përpara gjithëkrijonjësit Perendi) bje e vdekur, dhe pastaj zënë Plakun dhe atë gjithë me ato barbarizma e therin me thikë. Dhe kshtu i lanë 4 ditë pa mbuluar se s’guxonte njeri nga vrasësit. Pas katër ditë guxuan nja dy pshatar dhe van’ e i mbuluan.. Dhe sot shpirti i tyre qendron aty në mest lulevet përpara Jisu Krishtit në mes të gjithë të pafajmëvet, se u vranë pa asnjë shkak. Dhe barbarët greker po vuajnë xbathur e çveshur udhëvet.

Po të lutëm zonja Kennedy mos çfaq emrin tim se kemi fëmijën në duar të barbarvet greker, e kemi frikë mos bëjnë ( fjalë që nuk lexohet në letër, il….) Në letrën e Petraqit muarëm vesh sa shkruan ju falem nderit që gjithnjë përpiqi për Shëndre. Neve tani e lamë tërë kujdesën e Skenderit në dorën tuaj si të doni bëni im nip Dhimitraqi të puth dorën si bir z. Kennedy i dërgojmë të falat tona me anën e z / suaj.
Besnik dhe mirënjojtësi juaj,
Guri Kristo.
***
Edhe pse kaluan çaste të vështira në Shqipëri, çifti Kenendy ndjehej krenar që i kishin shërbyer këtij vendi me njerëz aq të mirë. Ajo do të shkruante me shumë dashuri për shqiptarët. Në fund të qëndrimit në Shqipëri, zonja Kennedy e mbyllë rrëfimin me nota dashurie e nostalgjie:” Kam frikë se mos u duket pak si e përmbytur në ngjyra nga shkaku i dallgëve që i ranë mbi krye këtij vendi plot vuajtje. Kemi qenë tepër të kënaqur me rrojtjen tonë mes shqiptarëve.Duhet të dihet që puna jonë ka qenë punë e qetë e shkollës. Nëqoftë se disa herë u spërkatëm nga valët e detit të politikës, kjo ka ngjarë jo sepse kemi dashur t’i afrohemi por sepse armiqtë e Shqipërisë kanë dashur të na shtyjnë në të brenda dhe të na bënin punën plot zhurmë. Puna e qetë e shkollës na dha kënaqësinë më të madhe.

Burimet:
1- E përkohshmja”Djalëria” prill 1928
2- Edwin E. Jacques”The Albanians: An Ethnic History from Prehistoric Times to the Present”
3 Albania, Mars 1908
4- Idriz Lamaj: “Per Vatren dhe Vatranët”
5- Bejtullah Destani: Letra dhe relacioni i Fineas Kenedit është nxjerr nga “Public Record Office, London, F.O. 371 1839”.