Le Matin/ Rrëfimi i bisedave të gazetarit francez me Ismail Qemalin në Hotelin « PERA », Konstandinopojë (1912)

Nga Aurenc Bebja*

Gazeta franceze, « Le Matin », të hënën e 10 prillit 1939, ka botuar, në faqen e parë dhe të dytë të saj, shkrimin e gazetarit Stéphane Lauzanne për Shqipërinë me titullin « La lutte de l’Albanie pour la liberté – Lufta e Shqipërisë për liri ».

Shqipëria sapo kishte humbur sërish pavarësinë e saj si rrjedhojë e pushtimit nga Italia fashiste.

Gazetari francez, nëpërmjet kësaj ngjarje të dhimbshme për vendin tonë, rikujton periudhën para shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë, të 28 nëntorit 1912, ku ka patur mundësinë të bisedojë më atdhetarin shqiptar, Ismail Qemalin, në Hotel « PERA » me vendodhje në Konstandinopojë.

Ai ka sjellur asokohe, për publikun frankofon, bisedat e tij me kreun e parë të Shtetit Shqiptar, dhe përshkruan njëkohësisht Shqipërinë dhe shqiptarët.

 

 

« Në vitin 1912, gjatë luftës ballkanike, ishte, në Konstandinopojë, në Hotelin Pera, një burrë me një mjekër të bardhë, e cila i vinte në dukje dy sytë tij ngjyrë blu dhe tepër ekspresivë. Për dyzet ditë që zgjati lufta, ai nuk u largua nga holli i hotelit. E gjeja çdo mbrëmje kur kisha mbaruar së dërguari shkrimet e mia gazetës « Matin » dhe më pyeste :

– Çfarë lajmesh ?

I thashë një ditë se Serbët kishin luftuar (mundur) Turqit. U duk i kënaqur dhe thjesht më tha :

– Ah, shumë mirë !

Por, tre javë më vonë, pasi « rrota e fatit » kishte ndryshuar, i mësova se Turqit kishin mundur Bullgarët. Nuk u duk fare i emocionuar dhe prapë më tha :

– Ah shumë mirë !

– Dëgjo – i thashë – nuk është e mundur që të jetë shumë mirë që Turqit të jenë si fitues ashtu edhe humbës…

Atëherë, ai më shpjegoi mendimin e tij, i cili rridhte nga populli i tij – sepse ai ishte Shqiptar dhe quhej Ismail Qemali. – Po, ishte shumë mirë pavarësisht fituesit apo humbësit. Kishte sosur momenti që, ai kishte pritur gjatë gjithë jetës së tij, populli kishte pritur për shekuj me radhë, momentin  kur më në fund Shqipëria do të shkundte zgjedhën turke dhe do të bëhej një komb i pavarur. Ajo u bë, në fakt, disa javë më vonë, dhe Ismail Qemali do të ishte kreu i parë i qeverisë së përkohshme.

Ismail Qemali fliste me krenari për historinë e vendit të tij, i cili përgjatë Adriatikut ofron të njëjtin aspekt të çizmes ashtu si Portugalia përgjatë Gadishullit Iberik, por mes shkëmbinjëve dhe kreshtave. Sipas pemës gjenealogjike, raca tij ishte më e vjetra e Evropës, sepse ajo e kishte origjinën në fiset e para aziatike, të cilat kishin ardhur dhe ishin vendosur në agimin e botës sonë të vjetër pikërisht në Iliri. Gjithsesi, kjo racë, nuk kishte asnjë lloj lidhje me racat sllave, greke, turke, romake të Ballkanit dhe ajo kishte ruajtur pastërtinë primitive të saj.

Ajo praktikonte zakonet më kurioze të mesjetës, si për shembull i lejonte gruas të udhëtonte e vetme nga një skaj i vendit në tjetrin pa u sulmuar apo ngacmuar nga dikush. Dhe burrat, në luftë të vazhdueshme (hakmarrje), vinin mbi çdo gjë, fjalën e dhënë (besën).

Kurioz, ky vend i egër, i paarsimuar, i pamëshirshëm, ishte vendi ku ideja e kombit i kishte rrënjët më të thella sesa besimet fetare që degëzoheshin në një sasi sektesh.

E pyesja shpesh Ismail Qemalin :

– Si do t’i bëni bashkë katolikët e Shqipërisë veriore, myslimanët e Shqipërisë qendrore dhe ortodoksët e Shqipërisë jugore ?

– Ata janë të bashkuar – më përgjigjej ai me padyshim – nga adhurimi i vetëm që ata bartin më vete për atdheun prej gjashtëqind vitesh.

Për këtë, Ismail Qemali nuk e ekzagjeronte.

Kur, në shekullin e XV-të, turqit vërshuan nga Azia dhe thyen « digën » e Konstandinopojës, përballë tyre u gjet në gadishull raca antike shqiptare, e cila u bëri atyre një rezistencë të lartë. Legjioneve osmane iu desht pesëmbëdhjetë muaj për të pushtuar Shkodrën dhe kur jeniçerët hynë në qytet gjetën aty kufomat e grave mbi muret rrethuese. Këto gra kishin luftuar si burrat.

Pesë shekuj më vonë, në vitin 1878, Evropa, e cila e ka zakon të jetë bujare me eshtrat e popujve që nuk i njeh mirë, i bëri dhuratë Serbisë territoret e Kursumlisë dhe të Vranjës, ndërsa Malit të Zi ato të Plavës dhe Gucisë. Si arsye, një lëkundje e gjatë tronditi malet shqiptare. Serbisë iu desht të përdorë armët për të marrë këto territore, ndërsa Evropa dërgoi një flotë ndërkombëtare në Ulqin që Mali i Zi të merrte pjesën e tij… Shqipëria, e indinjuar, iu drejtua Turqisë, e cila kishte lejuar masakrën e tokës së Shqipërisë së vjetër. Një kryengritje e tmerrshme shpërtheu. Portës së Lartë iu desht një ushtri prej 30.000 vetash për të shtypur atë.

Me pak fjalë, një popull që luftoi për shekuj me radhë për të mos qenë vasal dhe para njëzet e shtatë viteve besoi se do të ishte përfundimisht i pavarur.

E shoh ende, atë mëngjesin e nëntorit 1912, kur Ismail Qemali, i emëruar nga Evropa kryetar i qeverisë së përkohshme të Shqipërisë autonome, u largua nga Hotel Pera, me një çantë në dorë. Çanta e tij nuk ishte e rëndë, por zemra e tij ishte e mbushur plot shpresë.

– Po marr anijen – tha ai. Po nisem për Shqipëri, si vend i lirë.

– A do të jetë ajo e lumtur ? – E pyeta.

– Ajo do të jetë, meqë është e çliruar nga zgjedha turke.

Ja pra, i miri Ismail Qemali ishte ëndërrimtar, sepse mund të çlirohesh nga zgjedha turke, por pa qenë për këtë i lumtur…».