Ismail Kadare e ka shikimin të padepërtueshëm, ashtu si disa prej personazheve të tij. I cilësuar si Kafka i Ballkanit, shkrimtari shqiptar 81-vjeçar, prej disa vitesh, favorit për çmimin Nobel në letërsi, në librat e tij, është vërtet i angazhuar për të treguar si funksionojnë sistemet totalitare, absurditetin e verbër të pushtetit diktatorial, frikën e atyre që vuajnë dhe revoltat intime e të guximshme”.

Intervista e Ismail Kadaresë, ku në qendër të vëmendjes është raporti i brendshëm i shkrimtarit me diktaturën, Europa, ‘uria për të’, nis me radhët e mësipërme, mandej, pyetjet shkojnë drejt shtigjesh të tjera, ku frika, pushteti, letërsia e liria përballen e ‘kacafyten’, shkruan “GSH”.

SHKRIMTARI
Në Shqipërinë e diktaturës komuniste, shteti u kërkonte shkrimtarëve “të rrinin urtë”. Mungesa e lirisë, e ndalte apo e rriste frymëzimin e artistit? Kësaj pyetjeje të francezes “L’echo”, mes disa të tjerash, shkrimtari shqiptar Ismail Kadare i përgjigjet kështu: “Në rastin tim, mungesa e lirisë ishte, në të njëjtën kohë edhe nxitëse, edhe kushtëzuese e frymëzimit tim. Letërsia në vetvete është diçka superiore, hyjnore: letërsia jep kur dëshiron. Por në përgjithësi, unë mendoj se kufijtë e vendosur nga një regjim autoritar në fund i bëjnë keq dhe e kufizojnë lirinë mendore të një artisti”.
Në intervistën dhënë gazetares Silvia Benedetti, Ismail Kadare ka folur edhe për frikën. “Ju shpesh keni folur mbi tiraninë dhe çrregullimet psikologjike të atyre që vuajnë. A mund të mësohemi me frikën?” e pyet gazetarja, dhe Kadare përgjigjet: “Unë mund t’ju them, se në qoftë se një artist, një shkrimtar e vuan tiraninë e frikës, nuk mund të jetë artist apo shkrimtar. Shpesh librat e mi u ndaluan në Shqipëri. Çdo herë, i thashë vetes i zhgënjyer: ‘Në djall letërsia’. Dhe pas disa ditësh, rinisja të shkruaja si pas një etheje të çuditshme”.
Më tej, mbi konstatimin se fuqia në romanet e tij, përshkruhet shpesh si një përbindësh grotesk dhe i verbër, Kadare thotë se “e keqja është ende aq e përhapur në botë! Sot ne jemi dëshmitarë të një lloj demokracie të lodhur. Natyrisht, ringjallja e populizmit në Perëndim është alarmante. Është e nevojshme që të jemi të kujdesshëm, por nuk qeveriset gjatë duke nxitur frikën”.

HARMONIA FETARE
I pyetur për shpëtimin e hebrenjve dhe harmoninë fetare në vendin tonë, Kadare ka shpjeguar se nuk ka asnjë sekret dhe se ne nuk jemi engjëj, ashtu siç ka shtuar se kjo harmoni është disi përtej nesh. “Ajo që është e rëndësishme për ekuilibrin e një shoqërie është kujtesa. Kujtesa, individuale dhe kolektive, mund të manipulohet nga pushteti dhe kontradiktat e tij. Kjo është historia e manipulimit politik që shpesh vendos kujtesën e një populli. Dhe ky manipulim ndonjëherë ndjek logjikën paradoksale”.
Duke qenë se tema e kujtesës gjendet edhe në librat e tij, ai pyetet, nëse mund të kapërcehen plagët e luftës apo plagët e një regjimi totalitar. “Memoria e një populli është shpesh e helmuar me gënjeshtra vulgare”. Ai merr shembullin e marrëdhënieve mes dy vendeve fqinje, aq afër së bashku, Shqipërisë dhe Italisë. Duke qenë disi i zhgënjyer nga Italia, Kadare, thotë se “ne u përpoqëm të mos përziejmë logjikën politike të fqinjit dhe dashurinë për kulturën e tij të jashtëzakonshme. Racizmi vjen nga injoranca… Ky është shpesh rezultat i një shtrembërimi të qëllimshëm të historisë”.

IDENTITETI
Kadare vëren më tutje se në identitetin kombëtar, gjuha dhe kultura ende kanë një peshë themelore. “Gjuha mund edhe të konsiderohet si një armë nga një qeveri represive! Mendoni se në kuadër të Perandorisë Osmane, ku Shqipëria ka qenë e përfshirë për më shumë se katër shekuj, gjuha shqipe u ndalua, ajo konsiderohej e rrezikshme!
Dante Alighieri, poeti më i famshëm, në Shqipëri ka qenë gjithmonë i dashur për ne, pavarësisht nga mosmarrëveshjet tona të kaluara me vendin e tij të lindjes. Në Shqipëri, veprat e tij janë përkthyer shumë herë, madje janë të përkthyera edhe në burgje. Dante ishte bërë shoqërues i mirë i të burgosurve politikë. Kjo tregon se kultura ndjek logjikën, e kjo i tejkalon prioritetet dhe tekat e politikës. Kultura është një çimento madhështore, që është në gjendje të bashkojë njerëzit”.

EVROPA E SHQIPËRIA
I pyetur edhe për çfarë Kadare ka thënë mbi vendin e Shqipërisë në Europë, që “për Shqipërinë, të kthehet në Evropë është çështje jete a vdekjeje”, shkrimtari ka sqaruar rëndësinë e Europës për Shqipërinë.
“Është jetike për ne që të kthehemi në familjen e madhe evropiane. Të jesh anëtar i BE-së është gjendja e natyrshme për një vend që zë një pozicion të tillë strategjik në kontinent. Në Shqipëri ne pyesim veten pa pushim për natyrën evropiane apo jo të kombit tonë, rrënjët tona të përbashkëta. Në kuadër të disa fërkimeve të brendshme në BE, unë pyes veten në qoftë se të gjitha shtetet anëtare e kanë kuptuar plotësisht se çfarë do të thotë të jetë evropian sot”.

URIA PËR EUROPËN?
“Ju do të mendoni se po bie në nacionalizëm… por më pëlqen të mendoj se ne jemi, në mesin e të gjithë njerëzve që dëshirojnë tani të kthehen në familjen evropiane, jemi ata që shfaqim aspiratat më legjitime për ta bërë këtë. Ka në Shqipëri ndenja pro-evropiane tepër të larta. Vetëm disa elita të korruptuara e urrejnë Evropën dhe ‘rregullin’ që ajo sjell. Në Shqipëri, edhe armiqtë e BE-së kanë turp ta kundërshtojnë aspiratën kolektive. Evropa është zgjidhja më e arsyeshme që është propozuar për të luftuar nacionalizmin”.