Ilir Vata: Pavarësia e sistemit të drejtësisë dhe reformimi në kohë

Reforma gjyqësore është reforma e plotë ose e pjesshme politike e gjyqësorit të një vendi, shpesh bëhet si pjesë e një reforme më të gjerë të sistemit politik të vendit ose një reforme ligjore.

Fushata e reformës gjyqësore shpesh përfshijnë; Kodifikimin e ligjit në vend të së drejtës së zakonshme, duke lëvizur nga një sistem inquisitorial në një sistem kundërshtar, duke krijuar pavarësi më të fortë gjyqësore me këshillat gjyqësorë ose ndryshime në procedurën e emërimit, vendosjen e moshës së detyrueshme të pensionimit për gjyqtarët ose rritjen e pavarësisë së ndjekjes penale.

Pavarësia gjyqësore është koncepti se gjyqësori duhet të mbahet larg nga degët e tjera të qeverisjes ky është parimi bazë që ushtrohet në të gjithë vendët demokratike apo ato me demokraci të brishte, ku gjykatat nuk duhet t’i nënshtrohen ndikimit të pafavorshëm nga degët e tjera të qeverisjes, ose nga interesa private ose partiake.

Pavarësia gjyqësore është jetësore dhe e rëndësishme për idenë e ndarjes së pushteteve.

Vende të ndryshme merren me idenë e pavarësisë së gjyqësorit përmes mjeteve të ndryshme të përzgjedhjes gjyqësore, ose zgjedhjes së gjyqtarëve. Një mënyrë për të nxitur pavarësinë e gjyqësorit është dhënia e mandatit të përjetshëm ose mbajtja e gjatë e gjyqtarëve, gjë që i lejon lirisht ata të vendosin çështjet dhe të bëjnë vendime sipas sundimit të ligjit dhe gjykimit gjyqësor, edhe nëse ato vendime janë politikisht jopopullore ose kundërshtohen nga interesa të fuqishëm. Ky koncept mund të gjurmohet në Anglinë e shekullit të 18-të.

Në disa vende, aftësia e gjyqësorit për të kontrolluar legjislaturën rritet nga fuqia e shqyrtimit gjyqësor. Kjo fuqi mund të përdoret, për shembull, duke mandatuar veprime të caktuara kur gjyqësori percepton se një degë e qeverisë po refuzon të kryejë një detyrë kushtetuese ose duke deklaruar ligjet e miratuara nga legjislativi antikushtetues.

Në vendet në tranzicion dhe në zhvillim, shpenzimet në gjyqësor mund të kontrollohen nga ekzekutivi.  Kjo e minon parimin e pavarësisë së gjyqësorit, sepse krijon një varësi financiare të gjyqësorit mbi ekzekutivin.

Korrupsioni shtetëror i gjyqësorit mund të pengojë aftësinë e bizneseve për të lehtësuar në mënyrë optimale rritjen dhe zhvillimin e një ekonomie tregu.

Në disa vende, kushtetuta ndalon gjithashtu degën legjislative nga reduktimi i pagave të gjyqtarëve të ulur.

Zhvillimi i pavarësisë gjyqësore është argumentuar të përfshijë një cikël të së drejtës kombëtare që ndikon në të drejtën ndërkombëtare dhe ligjin ndërkombëtar që më pas ndikon në ligjin kombëtar.

Kjo thuhet se ndodh në tri faza: faza e parë karakterizohet nga zhvillimi i brendshëm i konceptit të pavarësisë gjyqësore, i dyti nga përhapja e këtyre koncepteve në nivel ndërkombëtar dhe zbatimi i tyre në të drejtën ndërkombëtare dhe i treti nga zbatimi në ligjin kombëtar e këtyre parimeve ndërkombëtare të reja të formuluara të pavarësisë gjyqësore.

Edhe Shqipëria pas një periushe të gjatë në regjimin komunist, për 27 vite ka kaluar në një refomim përmbyes së reformës në drejtësi dhe ky proces kulmoi me reformën e madhe të sistemit të drejtësisë në vend ku synon pavarësinë institucionale të sistemit të drejtësisë, reformimin adminitrativ dhe forcimin e sistemit të drejtësisë në luftë kundër korrupsionit dhe forcimit të shtetit të së drejtës.

Me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, që ka hyrë në fuqi më 28 nëntor 1998, Gjykata Kushtetuese fiton një pozitë të rëndësishme institucionale. Nenet 124 deri 134 të Kushtetutës i kushtohen Gjykatës Kushtetuese si juridiksion kushtetues i pavarur. Gjykata Kushtetuese i nënshtrohet vetëm Kushtetutës (neni 124 i Kushtetutës).

 

Historia e Gjykatës së Lartë

Periudha 1912-1920: Shpallja e pavarësisë, shënoi hapat e para në krijimin e institucioneve të shtetit të ri shqiptar, ku Kuvendi i Vlorës dhe Qeveria e kryesuar nga Ismail Qemali, u fokusuan dhe mbi riorganizimin e pushtetit gjyqësor.

Kështu, në 10 Maj 1913 u miratua “Kanuni i Zhurisë”, akti i parë dhe guri i themelit për organizimin dhe funksionimin e gjykatave në sistemin gjyqësor shqiptar. Në “Kanunin e Zhurisë” u parashikua krijimi i Gjykatës së Diktimit.

Periudha 1920-1939

Në vitet 1920-1939 problemet kryesore në fushën e së drejtës, që paraqisnin rëndësi të madhe për shtetin tonë, ishin reforma ligjore, riorganizimi i organeve gjyqësore dhe aftësimi i kuadrove të tyre.

Miratimi i Statutit Themeltar të Republikës së Shqipërisë, i vitit 1925, parashkoi në nenin 102 të tij se çdo gjyqtar e prokurorë do të emërohej në detyrë nga kryetari i Republikës, mbi propozim të Ministrit të Drejtësisë. Gjatë kësaj periudhe sistemi gjyqësor ishte i organizuar në: Gjykata Fetare , Gjykata Ushtarake e Posaçme , Gjykata e Posaçme Politike , kryesohej nga një oficer dhe përbëhej nga dy gjyqtarë dhe dy oficerë të zgjedhur nga Ministria e Drejtësisë dhe Ministria e Punëve të Brendshme.

Ndryshimet e rëndësishme që ndodhën në vitin 1928, ku Shqipëria kaloi nga sistemi parlamentar i qeverisjes, në sistemin monarkikë të qeverisjes, u pasqyruan edhe në mënyrën e funksionimit të pushtetit gjyqësor, veçanërisht miratimi më 1 Prill 1929 i ligjit “Mbi organizimin e drejtësisë”, sanksionoi ndarjen e gjykatave në:

Gjykatat e Paqit , vepronin në qëndrat e çdo prefekture dhe nënprefekture, dhe sipas rëndësisë ndaheshin në tre klasa.Gjykatat e Shkallës së Parë , vepronin në çdo qendër prefekture, dhe si gjykatë kolegjiale e shtrinin veprimtarinë në të gjithë juridiksionin administrativ të prefekturës. Këto gjykata ndaheshin në Gjykatat Fillore dhe Gjykatat Kolegjiale:Gjykata Fillore , gjykonin në shkallë të parë të gjitha çështjet penale të kompetencës së Gjykatës së Paqit, por me kusht që ato vepra të kishin ndodhur brenda kufijve të prefekturës. Gjykata Kolegjiale , përbëhej nga një kryetar dhe dy anëtarë dhe kishte në kompetencë gjykimin e të gjitha çështjeve penale për krime (delikte), të cilat dënoheshin me burg mbi tre vjet. Gjykata e Diktimit (sot Gjykata e Lartë), ndahej në dy degë: Dega e çështjeve Civile, Dega e çështjeve Penale. Çdo degë e saj përbëhej prej një Kryetar, katër Anëtarë, një Ndihmës-Anëtar, një Kryesekretar dhe numri i nevojshëm i sekretarëve, ftuesve dhe shërbëtoreve. Pranë Gjykatës së Diktimit ndodhej një Kryeprokuror, një Nënkryeprokuror, një sekretar, një protokollist-arshivist dhe një shërbëtor.

Periudha 1944-1990

Me ligjin për organizimin gjyqësor, viti 1951, Gjykata e Lartë ndahej në këto

kolegje gjyqësore:Kolegji penal, Kolegji civil, Kolegji ushtarak, Kolegji disiplinor.

Periudha 1990-2013

Përmbysja e sistemit totalitar komunist u shoqërua me nevojën e ndryshimeve të mëdha në të gjitha fushat e jetës dhe përshtatje me sistemet demokratike bashkëkohore.

Me Ligjin nr.7491, datë 29.04.1991 “Për Dispozitat Kryesore Kushtetuese”, Kuvendi Popullor vendosi që sistemi gjyqësor në Shqipëri të përbëhej nga Gjykata e Kasacionit, Gjykata e Apelit, gjykatat e shkallës së parë dhe gjykatat ushtarake.

Vende të tjera Europiane dhe kryesisht Gjyqësori i Italisë kun ë aspektin ligjir Shqipëria është e njësuar në një familje ligjore në aspektin e përafërsisë së legjislacionit por dhe e ndryshime të dukshme.

Vendet të tjera europiane-Sistemi gjyqësor italian

Në Itali, gjyqtarët janë zyrtarë publikë dhe, meqë ushtrojnë një nga pushtetet sovrane të shtetit, vetëm shtetasit italianë kanë të drejtë të gjykojnë. Për t’u bërë gjykatës, aplikantët duhet të marrin një shkallë të arsimit të lartë, si dhe të kalojnë provimet me shkrim dhe me gojë. Sidoqoftë, shumica e trajnimit dhe përvojës fitohen nëpërmjet vetë organizatës gjyqësore.

Kandidatët e mundshëm pastaj punojnë rrugën e tyre nga poshtë përmes promovimeve. Gjyqësori i pavarur i Italisë gëzon mbrojtje të posaçme kushtetuese nga dega ekzekutive. Pasi të caktohen, gjyqtarët shërbejnë për jetë dhe nuk mund të hiqen pa procedura të veçanta disiplinore të kryera në proces të rregullt përpara Këshillit Superiore të Magjistraturës.

Ministria e Drejtësisë administron gjykatat dhe gjyqësorin, duke përfshirë pagesën e pagave dhe ndërtimin e gjykatave të reja. Ministria e Drejtësisë dhe ajo e fondit të Infrastrukturës dhe Ministria e Drejtësisë dhe ajo e Brendshme administrojnë sistemin e burgjeve.

Së fundmi, Ministria e Drejtësisë pranon dhe përpunon aplikimet për falje presidenciale dhe propozon legjislacionin që ka të bëjë me çështjet e drejtësisë civile ose penale.

Struktura e gjyqësorit italian ndahet në tre nivele:Gjykatat më të ulëta të juridiksionit origjinal dhe të përgjithshëm;Gjykatat e ndërmjetme të apelit që dëgjojnë rastet në ankesë nga gjykatat më të ulëta;Gjykatat e mjeteve të fundit, të cilat i dëgjojnë ankesat nga gjykatat më të ulëta të apelit për interpretimin e ligjit.

Organizimi i drejtësisë – sistemet gjyqësore

Sistemi gjyqësor italian bazohet në të drejtën civile.Funksioni i gjyqtarit, si dhe ai i prokurorit publik, ushtrohet nga anëtarët e gjyqësorit. Funksioni administrativ kryhet nga Ministria e Drejtësisë. Funksioni gjyqësor mund të ndahet në fushat e mëposhtme:Të zakonshme civile dhe penale,administrative,Kontabiliteti, ushtarak, Tatimet

Juridiksioni mbi çështjet administrative ushtrohet nga gjykatat administrative rajonale (Tribunali Amministrativi Regionali ose TAR) dhe nga Këshilli i Shtetit (Consiglio di Stato).

Juridiksioni mbi çështjet e kontabilitetit ushtrohet nga Gjykata e Shtetit (Corte dei Conti). Zyra e prokurorit të përgjithshëm publik bazohet në të njëjtën gjykatë.

Juridiksioni mbi çështjet e tatimit ushtrohet nga Komisionet Provinciale të Tatimeve dhe Komisionet e Tatimeve të Qarkut.

Juridiksioni në çështjet ushtarake ushtrohet nga gjykatat ushtarake, gjykata ushtarake e apelit, gjykata ushtarake e mbikëqyrjes, prokurorët ushtarakë të vendosur në gjykatat ushtarake, prokurorët ushtarakë të përgjithshëm të vendosur në gjykatën ushtarake të apelit dhe prokurori i përgjithshëm ushtarak i bazuar në Gjykatën e Kasacionit .

Juridiksioni mbi çështjet e zakonshme civile dhe penale ushtrohet nga magjistratët që i përkasin urdhrit gjyqësor, i cili është i ndarë në gjyqtarë nga njëra anë dhe magjistratë e prokurorisë publike nga ana tjetër, duke përmbushur përkatësisht rolet e gjyqtarëve dhe hetuesve.

Administrimi i gjykatave

Kushtetuta, ndër strukturat qeveritare, e vë Ministrinë e Drejtësisë në ngarkim të administratës gjyqësore për shkak të funksionit të saj të veçantë, rolit dhe marrëdhënieve me gjyqësorin.

Pas një ekzaminimi shumë të vështirë publik, magjistratët caktohen në gjykata në një fushë të caktuar kompetence, sipas zgjedhjes së tyre personale. Ata nuk mund të caktohen, promovohen, hiqen, transferohen ose dënohen pa shqyrtim nga Këshilli Suprem i Magjistraturës ose CSM (Këshilli i Lartë i Magjistraturës) dhe me garanci të posaçme të mbrojtjes.

Të gjitha çështjet që lidhen me magjistratët duhet të vlerësohen nga CSM, e cila mbron pavarësinë e magjistratëve dhe statusin e tyre.

Presidenti i Republikës Italiane është gjithashtu kryetar i CSM. Ministria e Drejtësisë kryen funksionet e saj administrative.

Gjykata e Lartë – me kompetencë të përgjithshme dhe shkallë përfundimtare

Magjistratët që luajnë rolin e prokurorëve publik në gjyqet janë: Kryeprokurorët e shkallës së parë (prokurorët e Republikës në Tribunale) dhe zëvendësit e tyre (sostituti procuratori)

Kryeprokurorët e shkallës së dytë (prokurorët e përgjithshëm pranë Gjykatës së Apelit) dhe zëvendësit e tyre (sostituti procuratori generali) Prokurori i Përgjithshëm i Gjykatës së Lartë dhe Prokurorët e Përgjithshëm. Në Itali, roli i prokurorit publik luhet nga magjistratët e karrierës, të cilët ushtrojnë funksionet e tyre nën mbikëqyrjen e shefit të zyrës së tyre.

Reforma në drejtësi në Shqipëri

Reforma në drejtësi në Shqipëri e drëmarrë dy vitë më parë dhe e miratuar unanim në korrikun e vitit të shkuar dhe që është në process ka në fokua; Korrupsioni, keqfunksionimi, mungesa e integritetit, profesionalizmit, pavarësisë, efiçencës, besueshmërisë, transparencës, llogaridhënies dhe përgjegjshmërisë së sistemit tashmë janë identifikuar dhe pranohen gjerësisht si fenomene dëmtuese, që janë në fokus të kësaj reforme të thellë,me qëllim ndryshimin e situatës në sistemin e drejtësisë në vend.

Ndryshimet kushtetuese konsistojnë në këtë komponent të Reformës në Drejtësi fokusi është tek situata dhe problematikat në funksionimin e institucioneve kushtetuese në Shqipëri.

Dy janë drejtimet kryesore: së pari, analizohet kuadri kushtetues në lidhje me institucionet e sistemit të drejtësisë, për të evidentuar nëse Kushtetuta ka arritur apo jo të garantojë mirëfunksionimin e tyre brenda sistemit dhe nëse problemet rrjedhin nga mënyra e hartimit të normave kushtetuese apo zbatimit të tyre nga institucionet përkatëse; së dyti, është analizuar ligji organik i Gjykatës Kushtetuese për të identifikuar problemet që janë hasur në praktikë nga zbatimi i tij në të gjitha aspektet e organizimit dhe funksionimit të Gjykatës Kushtetuese.

Elementët që hasen në këtë reformism të madh të sistemit të drejtsisë është antikorrupsioni: Në këtë pjesë të Dokumentit Analitik skanohet një nga problemet më të mprehta në sistemin e drejtësisë në Shqipëri luftën kundër fenomenit të korrupsionit. Marrëdhënia midis sistemit të drejtësisë dhe fenomenit të korrupsionit në shoqëri është e dyfishtë: nga njëra anë, sistemi i drejtësisë është subjekti ose mjeti i vetëm në luftën penale kundër korrupsionit; nga ana tjetër, sistemi i drejtësisë është vetë objekt i korrupsionit.

Në Dokumentin Analitik zënë vend çështje mbi rregullimet përkatëse ligjore dhe rezultatet e punës së sistemit, duke evidentuar problemet që kërkojnë zgjidhje. Faktori kryesor që ndikon në suksesin e luftës ndaj korrupsionit është integriteti dhe ndershmëria e vetë zyrtarëve të sistemit të drejtësisë, por dhe faktorë të tjerë që lidhen me cilësinë e parashikimeve të veprave penale të korrupsionit në Kodin Penal; cilësinë e procedurave të punës së prokurorëve dhe gjyqtarëve në hetimin dhe gjykimin e korrupsionit;  ndarjen e qartë të përgjegjësive midis aktorëve të ndryshëm në hetimin dhe gjykimin e korrupsionit; përshtatshmërinë e burimeve financiare, materiale dhe njerëzore në dispozicion të prokurorisë dhe gjyqësorit etj.

Gjyqsor: Përqëndrimi në këtë aspekt të Reformës lidhet më shumë me çështje të tilla që prekin aktualisht sistemin gjyqësor shqiptar, si organizimi, pavarësia, paanshmëria, përgjegjshmëria, profesionalizmi, administrimin, efiçienca, transparenca e sistemit dhe ekzekutimi i vendimeve gjyqësore për realizimin e të drejtave dhe lirive themelore të individit. Ndonëse kuadri aktual ligjor i sistemit gjyqësor garanton në një masë të konsiderueshme pavarësinë dhe paanshmërinë e gjyqtarëve, në praktikë janë konstatuar probleme serioze të ndikueshmërisë politike dhe financiare të gjyqtarëve gjatë ushtrimit të detyrës.Nga pikëpamja profesionale gjyqtarët kanë mangësi dhe janë larg standardeve dhe nivelit profesional që duhet të karakterizojë një gjyqtar të vendeve të BE-së, ndërkohë që në tre shkallët e gjykimit nuk garantohet pjesëmarrja e publikut në gjykimin e çështjeve të ndryshme.

Njohurit juridike: Kjo pjesë e Dokumentit Analitik shqyrton nivelin e njohurive të natyrës juridike dhe të ndërgjegjësimit në zbatimin e ligjit, duke filluar nga edukimi ligjor i moshave të reja deri në sistemet shkollore parauniversitare. Në të njëjtën kohë në vëmendje është dhe analiza e  bazave të funksionimit dhe garantimit të cilësisë së sistemit të arsimit të lartë juridik, të arsimit profesional juridik, si dhe shkallën e përshtatjes së përgatitjes universitare e profesionale me kërkesat e tregut të punës.

Në lentet e ekspertëve të kësaj fushe kalon gjendja aktuale e të gjitha formave të arsimit juridik duke evidentuar probleme që lidhen me edukimin ligjor në arsimin parauniversitar, në atë juridik universitar, në arsimin profesional pasuniversitar, ku përfshihen shkolla e Magjistraturës dhe profesionet e lira, si dhe në trajnimin vazhdues të juristëve të institucioneve të tjera.

Financimi i Drejtësisë: Sistemi i drejtësisë për nga rëndësia është i barabartë me dy pushtetet e tjera, por si i tillë nuk është trajtuar plotësisht në të gjitha funksionet, sidomos për sa u përket financimeve që merr sistemi, si dhe mënyrës së trajtimit me pagë dhe përfitime të tjera të gjyqtarëve apo prokurorëve dhe punonjësve të tjerë pjesë përbërëse të sistemit. Në këtë aspekt të Dokumentit Analitik të Reformës në Drejtësi nënvizohet fakti se sistemi i drejtësisë është në themel të një shteti demokratik dhe modern dhe për të pasur një sistem e drejtësie eficient është i nevojshëm edhe riformimi i mënyrës së financimit të sistemit të drejtësisë. Një nga faktorët që ndikon në dhënien e drejtësisë, ofrimin e shërbimeve dhe performancën e gjithë sistemit është edhe mënyra e dhënies së fondeve, përdorimi me efektivitet i tyre dhe përshtatshmëria e burimeve financiare, materiale e njerëzore në dispozicion të sistemit të drejtësisë.

Drejtesia Penale: Analiza e gjendjes aktuale e organizimit dhe funksionimit të sistemit të drejtësisë penale në Shqipëri, si dhe evidentimi i problematikave kryesore që nevojiten të adresohen nga Reforma në Drejtësi, janë pjesë e këtij komponenti të Dokumentit Analitik. Çështjet trajtohen si në aspektin institucional, ashtu edhe në atë procedural e material. Në pjesë të veçanta shqyrtohen problematikat që lidhen me prokurorinë dhe policinë gjyqësore sa i përket organizimit të tyre institucional, bazuar në kuadrin rregullator kushtetues dhe ligjor; pozitat dhe veprimtarinë procedurale të prokurorit që nga faza e hetimit paraprak e më tej gjatë gjykimit në Shkallë të Parë, në Apel dhe Gjykatën e Lartë; problematik mbi institute të së drejtës penale; si dhe aspekte të dënimit me burgim, dënimet alternative, shërbimin e provës. si dhe sistemin e burgjeve.

Profesionet e Lira: Profesionet e lira – avokati, noteri, përmbarim gjyqësor, ndërmjetësim dhe avokatura shtetit kanë rëndësi në procesin e Reformës pasi ato përbëjnë një kusht të domosdoshëm në mirëfunksionimin e sistemit të drejtësisë, dhe në vendosjen e standarteve të gjithëpranuara europiane në lidhje me organizimin dhe funksionimin e tyre. Këto shërbime të cilat ju sigurojnë qytetarëve mjetet e nevojshme ligjore për mbrojtjen dhe ushtrimin e të drejtave të tyre, si dhe garantimin dhe rivendosjen e këtyre të drejtave kur ato janë shkelur- janë një nga komponentët e Dokumentit Analitik të Refeormës në Drejtësi, si një skanim i gjendjes aktuale, kuadrit ligjor dhe praktikave konkrete, në funksion të nevojës për realizimin e reformës dhe në këta sektorë të dobishëm për qytetarët.

Parimet themelore mbi Pavarësinë e Gjyqësorit

Miratuar nga Kongresi i shtatë i Kombeve të Bashkuara mbi Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Kriminelëve të mbajtur në Milano nga 26 gushti në

6 shtator 1985 dhe miratuar nga rezolutat e Asamblesë së Përgjithshme 40/32 të datës 29 nëntor 1985 dhe 40/146 të datës 13 dhjetor 1985

Ndërsa në Kartën e Kombeve të Bashkuara popujt e botës pohojnë, ndër të tjera, vendosmërinë e tyre për të krijuar kushtet nën të cilat mund të ruhet drejtësia për të arritur bashkëpunimin ndërkombëtar në nxitjen dhe inkurajimin e respektimit të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut pa ndonjë diskriminim,

Ndërsa Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut ruan në veçanti parimet e barazisë para ligjit, prezumimin e pafajësisë dhe të drejtën për një dëgjim të drejtë dhe publik nga një gjykatë kompetente, e pavarur dhe e paanshme e themeluar me ligj,

Ndërsa Konventat Ndërkombëtare mbi të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore dhe të Drejtat Civile dhe Politike garantojnë ushtrimin e këtyre të drejtave dhe përveç kësaj, Konventa mbi të Drejtat Civile dhe Politike garanton edhe më tutje të drejtën për t’u gjykuar pa vonesa të panevojshme,

Ndërsa shpesh ekziston ende një hendek midis vizionit që qëndron në themel të këtyre parimeve dhe situatës aktuale,

Ndërsa organizimi dhe administrimi i drejtësisë në çdo vend duhet të frymëzohen nga këto parime dhe duhet të ndërmerren përpjekje për t’i përkthyer ato plotësisht në realitet,

Duke pasur parasysh se rregullat në lidhje me ushtrimin e detyrës gjyqësore duhet të synojnë që gjykatësit të mund të veprojnë në përputhje me këto parime,

Ndërsa gjyqtarët akuzohen për vendimin përfundimtar mbi jetën, liritë, të drejtat, detyrat dhe pasurinë e qytetarëve,

Ndërsa Kongresi i Gjashtë i Kombeve të Bashkuara për Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Kriminelëve, me rezolutën e tij 16, i bëri thirrje Komitetit për Parandalimin dhe Kontrollin e Krimit të përfshijë në mesin e prioriteteve të saj përpunimin e udhëzimeve në lidhje me pavarësinë e gjyqtarëve dhe përzgjedhjen, Trajnimin profesional dhe statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve,

Përderisa është e përshtatshme që të merren parasysh fillimisht rolin e gjyqtarëve në lidhje me sistemin e drejtësisë dhe rëndësinë e përzgjedhjes, trajnimit dhe sjelljes së tyre,

Parimet themelore të mëposhtme, të formuluara për të ndihmuar Shtetet Anëtare në detyrën e tyre për sigurimin dhe promovimin e pavarësisë së gjyqësorit, duhet të merren parasysh dhe të respektohen nga qeveritë në kuadër të legjislacionit dhe praktikës së tyre kombëtare dhe të vihen në dijeni të gjyqtarëve, avokatëve , Anëtarë të ekzekutivit dhe legjislaturës dhe publiku në përgjithësi. Parimet janë formuluar kryesisht me gjyqtarët profesionistë në mendje, por ato zbatohen në mënyrë të barabartë, sipas rastit, për gjyqtarët porotë, aty ku ato ekzistojnë.

Pavarësia e gjyqësorit

1. Pavarësia e gjyqësorit garantohet nga shteti dhe ruhet në Kushtetutë ose në ligjin e vendit. Është detyrë e të gjitha institucioneve qeveritare dhe të tjera që të respektojnë dhe të respektojnë pavarësinë e gjyqësorit.
2. Gjyqësori vendos çështjet para tyre në mënyrë të paanshme, në bazë të fakteve dhe në përputhje me ligjin, pa ndonjë kufizim, ndikim të pahijshëm, nxitje, presione, kërcënime apo ndërhyrje, të drejtpërdrejta ose të tërthorta, nga çdo tremujor ose për çfarëdo arsye.
3. Gjyqësori ka juridiksion mbi të gjitha çështjet e natyrës gjyqësore dhe ka autorizim ekskluziv për të vendosur nëse një çështje e paraqitur për vendimin e saj është brenda kompetencës së saj siç është përcaktuar me ligj.
4. Nuk do të ketë ndonjë ndërhyrje të papërshtatshme ose të pajustifikuar në procesin gjyqësor, dhe vendimet gjyqësore nga gjykatat nuk duhet të rishikohen. Ky parim nuk paragjykon rishikimin gjyqësor, ose zbutjen ose komutimin nga autoritetet kompetente të dënimeve të shqiptuara nga gjyqësori, në përputhje me ligjin.
5. Gjithkush ka të drejtë të gjykohet nga gjykatat ose tribunalet e zakonshme duke përdorur procedurat ligjore të përcaktuara. Tribunalet që nuk përdorin procedurat e rregullta të procesit ligjor nuk do të krijohen për të zhvendosur juridiksionin që i takojnë gjykatave të rregullta ose gjykatave gjyqësore.
6. Parimi i pavarësisë së gjyqësorit i jep të drejtë dhe kërkon që gjyqësori të sigurojë që procedurat gjyqësore të kryhen në mënyrë të drejtë dhe të respektohen të drejtat e palëve.
7. Është detyrë e çdo Shteti Anëtar të sigurojë burime adekuate për të mundësuar që gjyqësori të kryejë siç duhet funksionet e tij.

Liria e shprehjes dhe e lidhjes

8. Në përputhje me Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut, anëtarët e gjyqësorit janë si qytetarë të tjerë që kanë të drejtën e lirisë së shprehjes, besimit, asocimit dhe asamblesë; Me kusht që, në ushtrimin e këtyre të drejtave, gjyqtarët gjithmonë duhet të sillen në mënyrë të tillë që të ruajnë dinjitetin e zyrës së tyre dhe paanshmërinë dhe pavarësinë e gjyqësorit.

Mbi këto parime drejtësia në Shqipëri po shkon në stadet e një legjislacioni avangart në përmisim, pasi gjatë afro tri dekatave kemi dy herë përmbysje të strukturës sistemit të drejtësisë dhe ka kaluar në dy faza, pas rënies së diktaturës dhe në fundin e tranzicionit, pra reforma në drejtësi 2016./ata.gov.al/