Letra e dytë e shkurtit të vitit 1581, që populli i Himarës i dërgon personalisht Papës Gregorio XIII

Doc. Odise Çaçi

Ashtu si letra pararendëse e vitit 1577 dhe letra e vitit 1581 është shkruar në latinisht dhe e përkthyer në italisht nga At Cirilo Korolevsi dhe shqipëruar duke ju pëmbajtur origjinalit që gjendet në Arkivat e Vatikanit:

“Shenjteria e Juaj dhe Shume i Lumturuemi Papa i Kishes se Madhe Katolike Universale. Ne, te gjithe Paria e Himares, me aprovim te gjithe popullit te Rajonit tone dhe te atyre, qe banojne ne tokat perkrah nesh, me nderim te thelle, perulesisht dhe me respekt te madh per shenjterine Tuaj, duke te puthur doren, Ju pruresit te paqes tone, Ju te parit dhe Kryetarit te Kishes, ne te njejten kohe dhe shume te shkeqyerit Kardinalet, qe se bashku po kujdeseni per Kombin tone, i Lutemi Zotit, t’i u ruaj gjalle dhe gjate, o Ati i Lumnuem dhe Dinjitoz. Hiresine tuaj, po e vejmë ne dijeni, se këtu mes nesh erdhi i fismi Zoti Demetrio Ferigo, qytetar i Koroneo, i cili bisedoj me ne për shptëimin e jetëve tona dhe na foli per menyrat si te çlirohemi nga turqit. Ne i kemi njohur prinderit e tij prej shume koheh. Ata jane persona me te vertete te mire, fisnike, te denje, njerez te respektit e te beses dhe e dijme se ata kane qene ne sherbim te Perandorit Karli i V dhe se per fènë katolike kane derdhur gjak, per kete i perzune nga atdheu dhe u a moren pasurite, atyre qe ishin te pasurit e me te shkelqyerit e qytetit te Koroneo, si rezulton nga dokumentat qe zoterojne. Ne mbeshtesim plotesisht te quajturin Demetrio, duke i dhene atij gjithe besimin tone, qe nga momenti, që Zoti vete e bekoj dhe e bëri të shquar. Ai na foli gjate per Hiresine Tuaj dhe na tregoj se Ju jeni nje Papë i Shenjtë. Ju Ati i Shenjte e doni kombin grek, madje per ate keni themeluar Kolegjin dhe nje Kishe e per greket, ndaj te cileve ju te gjithe keni dhene shume deshmi zemermiresie e do te jipni dhe ne te ardhmen. Fama e ketyre bamiresive eshte perhapur ne te gjithe Greqine e ne ngrejme duart nga qielli dhe falenderojme te madhin Zot e me te njejtat ndjenja e me te njejten vendosmeri gjunjezohemi para Hiresise Tuaj dhe ne emer te Zotit Tone Jesu Krishtit, qe vuajti per ne, kerkojme te veni doren ne zemer, qe te kontribuoni me vepren tuaj dhe me nderhyrjen tuaj, qe te na ndihmojne dhe Princat e tjere.  Hiresia e Juaj te shtyje Mbretin Filip te Spanjes, i cili nepermjet Mbreterise se Napolit, t’i dergoj kombit grek dhe kombit albanez, 3000 ushtare dhe te na furnizoje me mbi dhjetemije arme, per mbeshtetjen tone. Pas kesaj, ne do te ngreme flamurin ne emer te Shenjterise Tuaj e te Mbretit Filip e pastaj do te bashkojme ne kauzen tone te gjithe Albanine e te gjithe Morenë, pasi jane me ne shumica e grekeve dhe e albanezzeve, madje vetem nga Moreja mund te ngreme nje ushtri me dyqindmije luftetare, ndersa armiqt nuk jane me shume se gjashtemije. Nga fshatrat e Himares dhe nga territoret per rreth, vetem ne nje dite mblidhen dhjetemije luftetare, ndersa ne nje jave pesedhjete mije dhe nga Maqedonia dhe pesedhjete mije te tjere.

Në se Hiresia e Juaj do të kontribuoj, qe te fitojme lirine, ne qe tani do t’i bindemi Kishes se Shenjte Katolike dhe do t’i u njohim Ju si me te Lartin Papë, Bariun Universal e te Plotfuqishem dhe ne te njejten kohe do te jemi nenshtetas te Mbretit Filipi i Spanjes dhe si per Shenjterine tuaj dhe per Mbretin Filip, do te paguajme tributin e quajtur haraç. Per keto kerkojme, qe Shenjteria e Juaj t’i lejoj prifterinjt tane, peshkopet, prelatet dhe patriarket, qe te administrojne sakramentet dhe te celebrojne sipas traditave tona dhe riteve tona …

Ne himarjotet, se bashku me fshatrat firmëtarë, në virtytet e kesaj letre, ngarkojme te plotefuqishmit tane, te lartpermendurin Zotin Demetrio Ferigo dhe Zoterinjt fisnike Gjon Leksi (Lechsi) dhe Nikolla Zachna me djalin e tij, qe jane personat kryesore te tokes se Himares, te ndershem dhe fisnike, te impenjuar ne lufte te vazhdueshme kunder turqeve, si mund te kuptohet nga letrat qe ju prezantojne.

Kushdo që do të marri pjesë për të përfunduar marrëveshjet, Zoti Demetrio së bashku me ata, ose kushdo prej tyre dhe do të arrijnë të realizojnë akordet me Shenjtërinë tuaj, me Mbretin Filip, me Perandorin e Gjermanisë, me Mbretërit dhe me të Plotefuqishmit e tjerë, gjithçka do të aprovohen nga ana e jonë, nëse do të perfundohen nga ambasadorët tanë të mirë dhe besnikë, ashtu si i kemi ngarkuar dhe besuar, që të trajtojnë, të pranojnë, të kerkojnë favore, parà, ndihma, armë e për çfarë kemi nevojë dhe që do të pranohen nga Shenjtëria e Juaj, nga Perandori, ashtu dhe nga Mbreti i Spanjës dhe Princat e tjerë, për të ndihmuar ndërmarrjen tonë për çlirimin nga turqit.

Të deleguarit tanë, kudo që të ndodhen, kanë të drejtën të përfaqesojnë dhe të zevendesojne ndonje kujdestar (prokuror) tjeter. Prokurorët e mëparshem i deklarojmë të shfuqizuar dhe pa autoritet. Sigurisht do te jete nje ngjarrje e madhe dhe nje veper fisnike dhe shume e deshiruar nga Zoti ynë Jezu Krishti, nëse me veprën Tuaj i Uruari At, NE dhe bijt tuaj të Greqisë, të shtypur barbarisht nga turqit, që na detyrojnë të bëhemi turq, do të mund të shpëtojmë dhe të çlirohemi. Zot i madhërishëm, t’a ruaj për shumë vite Shenjtërinë tuaj: Amin”.

Në dëshmi të vertetës, letra prezente është shkruar dhe nënshkruar me dorën e magjistratit tonë i të njejtës toke të Himarës, i quajturi Mikele Argjirò dhe e kemi dyllosur, si shihet, në mënyrën tonë të zakoneshme, me miratim e konsensus, si kemi thënë më sipër, nga të gjitha fshatrat e poshtë renditura.

Në muajin shkurt 1581.

Rajoni dhe Peshkopata e Himares: DUCHATES, BROCOTÒ, CALOJERATIS, TRUMBAZEI, SOTIRIANE, BALASSA, PANGALADES, DRIMADES, HELLIATES, BUNAE, CHAPERAS, CUDISSE0, PILURE, CUZEI, PROGONATES, LUPESEI, CASTELLI, NIYIZA, PICERNATES, BUNEZZE, TURNECHEI, BUBAREI, ORESTA, BAFADES, TERNA, ZARO-GORIZIA, CAMINIZZA, FENECAE, DAMISEI, LECHELTI, DRAGOTES, CARIANAE, CHUNEHIZA, PESTANAE, BERNACHUS, CEPRIOTA, AIOSBASILES, ZULATES.

Unë, Mikele Argjirò nga Ishulli i Korfuzit, e shkruajta dhe e nëshkruajta me dorën time, me kërkesën e Zotërinjëve të Rajonit të Himares dhe të fshtarave të sipërshkruara.

Me nderime Shënjterisë dhe Hirësisë së tij Patrarkut të Kishës së Madhe e Universale të Zotit, Zotërisë së tij Papa Gregorio XIII, Papa i Romës së lashtë.

Disa mendime: Kërkohet çlirimi nga Perandoria Osmane dhe kjo do arihet duke patur ndihma financiare nga Perëndimi dhe konkretisht nga Vatikani, Mbreti Filip i Spanjës, Perandorin e Gjermanisë, me Mbretërit dhe me Princat e tjerë te Evropës –Provinca e Himarës merr përsipër që të rekrutoje deri në 200 mijë veta nën armë, një numur i madh për kohën, bile duke lidhur dhe aleancë me Maqedoninë. Të gjitha ndihmat financiare, do të garantonin organizimin e kryengritjes dhe çlirimin e vendit nga pushtuesve osman.Lufta nuk do përfshijë vetëm Himarën por gjithë Rajonin përreth.

Disa të dhëna për pjesëtarët e delegacionit që do bisedonte me Papën e Vatikanit

1- Demetrio Ferigo ishte venecian, i lindur e rritur në qytetin e Koronës, afër Peleponezit. Korone, ishte nën zotërimin e Venetikut prej vitit 1204-1500. Ka qenë selia e peshkopit të ritit latin (katolikeve). Në vitin 1500 Korone u pushtohet nga turqit osmanllinj.Në 1534 si rezultat i reprezaljeve turke, pjesa me e madhe e popullates emigroj ne Siçili, afër qytetit të Mesinës.Demetrio Ferigo ishte në shërbim të Karlit të V Habsburg, që zotëronte Spanjen, Hungarine, Jugun e Italisë nën emrin, Perandoria e Shenjtë Romane. Demetrio ishte trim dhe kishte marreë pjesë në shumë ekspedita kundër Perandorisë Osmane.

2-Gjon Leksi dhe Nikolla Zachna ishin nga familje fisnikësh himariot që kishin luftuar kunder Perandorisë Osmane dhe ishin autorizuar për të lidhur Marrëveshje me Perëndimin në emer të popullit të Himarës.

3-Hartuesit e letres, duke njohur simpatine e Papes Gregorio XIII per greket, shprehen me levdata joshese,…: “Ju Ati i Shenjte e doni kombin grek, madje për atë keni themeluar Kolegjin dhe një Kishë, … këto dëshmi zemermiresie, dëshirojme t’i manifestoni dhe me ne në te ardhmen”. Papës i bwhen komplimenta , për hapjen e Kolegjit ortodoks të Shën Athanasio, ku ndër studentet e pare ishte dhe himarjoti Vrana dhe ku kanë studiuar e janë shugruar dhe prifterinj të tjere nga krahina e Himares, njihnin dhe “sekretet” e tij, opinionet konfindenciale …per greket dhe për qellimet e tij për unifikimin e kishës katolike me atë ortodokse. Ky sekret sipas mendimit tim, ishte dekonspiruar nga Peshkopi i Himarës, i cili ishte nder iniciatoret kryesor dhe bashkwhartues i letrës, që i dërguan Papës.

4-Sentimentalizmin filogrek të Papes, himarjotët e shfrytezuan me zgjuaresi, duke i kujtuar Papws se ato miresi që i ka bërë grekërve, duhet t’i bënte dhe pwr himarjotwt, për të krijuar së bashku një lidhje albaneze – Papale, për të luftuar pushtuesit barbar turq. Ne leter ata premtojne: “… Pas kesaj ne do te ngreme flamurin ne emer te Shenjterise Tuaj dhe te Mbretit Filip e kesisoj do te bashkojme ne kauzen tone te gjithe Albanine e te gjithe Morenë, pasi behen me ne shumica e grekeve dhe e albanezeve, mund te ngrejme nje ushtri me dyqindmije luftetare, ndersa armiqt nuk jane me shume se gjashtemije”, si nje aleance albanezo – greke. Per te bindur Papen, se rolin paresor dhe kontributin me te madh do t’a jipnin himarjotet, ata shkruajne “Nga fshatrat e Himares dhe nga territoret per rreth, vetem ne nje dite mblidhen dhjetemije luftetare, ndersa ne nje jave pesedhjete mije, ashtu si dhe nga e gjithe Maqedonia dhe pesedhjete mije te tjere”.

5-Rreth ketij problemi, At Nilo Borshi shkruan: “Nga të gjitha dokumentat…, nuk rezulton që Greqia të ketë berë pjesë në projektin e himarjotëve për luftwn kundër turqve”. Pjesemarres ne kete beselidhje dhe ne hartimin e letres ishin vetem perfaqesuesit e Himares e te krahinave albaneze rrethuese. Demetrio Ferigo,ishte me origjinw veneciane dhe jo grek dhe nuk ekziston ndonje grek, ose perfaqesues qytetesh greke, si konfirmohet nga letra, ku jane renditur 38 fshtara albaneze. Krahas emerit latin te fshatit ka dhe emrin në shqip, si perdoret ne dite e soteme: DUCHATES (Dukati), BROCOTÒ (Brataj), CALOJERATIS (Kallarati), TRUMBAZEI (Terbaçi), BALASSA (Palasa), SOTIRIANE (Sotiriane), PANGALADES (Vagalati), DRIMADES (Dhermiu), HELLIATES (Ilias), BUNAE (Vunò), CHAPERAS (Qeparoi), CUDISSE0I (Kudhes), PILURE (Piluri), CUZEI (Kuçi), PROGONATES (Progonati), LUPESEI (Lopesi), CASTELLI (Kastelli), NIYIZA (Nivica), PICERNATES (Piqeras), BUNEZZE (Buneci), TURNECHEI (?), BUBAREI (?), ORESTA (Borshi), BAFADES (Vakaj), TERNA (Fterra), ZARO-GORIZIA (Çorraj), CAMINIZZA (Kaminica), FENECAE (Finiqi), DAMISEI (Damesi), LECHELTI (Lekli), DRAGOTES (Dragoti), CARIANAE (Karjani), CHUNEHIZA (Gumenica), PESTANAE (Peshtani), BERNACHUS (?), CEPRIOTA (?), AIOSBASILES (Shen Vasili), ZULATES (Zhulati).

6- Disa kushte Papes: “Në se Hiresia e Juaj do te kontribuoj, qe te fitojme lirine, ne do t’i bindemi Kishes se Shenjte Katolike e do t’i u njohim Ju si me te Lartin Papë …. dhe ne te njejten kohe do te jemi nenshtetas te Mbretit Filipi i Spanjes. Si per Shenjterine Tuaj dhe per Mbretin Filip, do te paguajme tributin e quajtur haraçi, por Shenjteria e Juaj t’i lejoj prifterinjt tane, peshkopet, prelatet dhe patriarket, qe te administrojne sakramentet dhe te celebrojne sipas traditave tona dhe riteve tona, … pasi ata qe jane greke nuk e njohin gjuhen latine, ndersa ata qe jane te besimit katolik, do te celebrojne me ritet latine.” , e kushtezojne Papen te pranoj, qe prifterinjt, peshkopet e prelatet katolike te Rajonit te Himares, te administrojne sakramentet e t’i zhvillojne ceremonite fetare sipas riteve tona dhe sipas tradites  liturgjike ku himarjotet, i sugjerojne Papes rrugen per unifikimin e deshiruar te dyja kishave. Ky problem shprehet nga shkruesi i letres, pikerisht magjistri (funksionar i drejtesise), Mikel Argjirò, i cili legalizimin e kryen ne emer te Rajonit e te Peshkopates te Himares. Magjistrati Mikel Argjirò ishte himarjot (theksohet shume qarte ne leter), por qe punonte si magjister (gjykates) ne Korfuz (kujtoni se gjate pushtimit turk, Korfuzi ka qene njesi administrative e Vilajeteve dhe e Sanxhaqeve Albanese, vetem pas vitit 1864-Britania e Madhe ja kaloi Greqisë).

Me kete leter, me argumenta komplekse e te rendesive te veçanta, himarjotet i preken ndjenjat e Papes Gregorio i XIII, kesisoj i zgjuan atij nje deshire te zjarrte e te kahereshme te tij, per unifikimin e kishave,(Ndarja kishte ndodhur ne 1054).