Sherif Merdani: Si më “zhdukën” nga skena për një fjalë të Enverit

Me Sherif Merdanin, një intervistë është disi ndryshe. Dita nis herët në mëngjes, duke pirë kafen në vendin e tij të freskët më të preferuar, në një qendër tregtare në periferi. Aty e njohin të gjithë.

Ndaj na kuptojnë kur, hera herës, këndojmë këngë italiane teksa tregohen histori jete. Pavarësisht viteve mbi supe, është një burrë mjaft dinamik, vështirë se e gjen në Tiranë, sepse e thërrasin nëpër vente në të gjithë Shqipërinë.

Ka një elegancë, kulturë, mënyrë të shprehuri, më shumë prej shkrimtari se prej këngëtari. Në këtë rrëfim ekskluziv na tregon për rrënjët e tij, fatin që shpesh e ka ndihmuar e herë jo, pasionin për muzikën që ka mposhtur edhe vitet e burgut komunist.

Intervistoi për Albanian Free Press, Juela Meçani

E keni këngën pasion. Në cilën moshë i keni kuptuar prirjet tuaja?

Kjo nuk vjen papritur. Ka gjithmonë një produkt që vjen nga një rrënjë. Unë jam djalë i një nëne shkodrane dhe me një babai korçar. Nëna është bija e Sait Hoxhës. Po të kërkoni për të, do të shikoni se keni të bëni me një kantautor popullor të viteve ’30-’40 deri më ’45 dhe kam fatin që e mbaj mend, kam qenë vetëm 4 ose 5 vjeç. Është një kantautor të cilin nuk ka shkodran të moshuar që nuk e njeh, është aq cilësor dhe aq i madh në Shkodër, saqë i madhi Bik Ndoja thoshte: “Sait Hoxha, profesori im”. Në fisin tonë shumë të madh në Shkodër, thuhet se i vetmi personazh që e trashëgoi zërin e të madhit Sait Hoxha, është Sherif Merdani. Kjo është e shkruar edhe në libër. Në një recital timin në teatrin Migjeni, e kam shprehur vlerësimin për të. Ka shumë turqizma në këngët e tij, por ka melodi të paharrueshme. Mjafton të të kujtoj një këngë, brezi ynë e njeh: “Kur më del në derë, shtatin si qemer, of aman, aman!”, me tekst e muzikë të gjyshit tim. Kujtoj në moshën 5-vjeçare, në dhomën e xhamave, mblidheshin gati çdo natë e më bënin përshtypje ahengjet, – ishin edhe myslimanë edhe katolikë. Këtu mendoj se e ka burimin pasioni.

Më pas, mbaj mend në klasë të dytë fillore, një mësues dalloi se kisha një farë zëri teksa këndoja një këngë karakteristike korçare. Kujtoj shokun tim, Sali Mborja, ai ma priste këngën: “Ç’janë këto llafe, moj xhane…!”. Është hera e parë në skenë, ulur në tokë këmbëkryq. Për disa vite nuk u angazhova, sepse në shtatëvjeçare ndodhi një dramë e madhe në familjen tonë. Babës i gjetën flori dhe e arrestojnë. Ja morën të tërë pasurinë dhe unë me naivitetin e moshës, kur mbarova shkollën me rezultate të shkëlqyera, bëra kërkesë për në lice. Më thirri drejtori e më kujtoi se biri i kujt isha. Kështu që vazhdova pedagogjiken. Aty u ndesha me disa shokë. Njëri ishte i ndjeri, Aleko Prodani, i binte kitarës, pianos, bënte balet. Ishte i jashtëzakonshëm, nuk studionte, por ishte talent i lindur. Një shok tjetër ishte Thanas Bicolli, familje e prekur nga sistemi. I ati i kishte vdekur në hetuesi. Këta dy miq dalluan tek unë vokalin. Ishin në atë kohë, Rodolf Stamolla, Anita Take e unë i dëgjoja dhe riprodhoja këngët. Krijuam një grup dhe bridhnim nëpër repartet ushtarake. Kujtoj një shoqe që sot jeton në Durrës, Frida Çili, me të cilën kam kënduar një duet romantik. Ai ishte fillimi im në muzikën e lehtë.

Ju keni vazhduar fakultetin, në cilën degë?

Histori-gjeografi. Aty ftohej i madhi Agim Krajka e të tjerë. Ishin vitet të quajtura liberale. Në mbrëmje ende kishte mundësi të këndoje italisht, anglisht. Agim Krajkën e njihja që në Korçë ku kishte bërë ushtrinë. Ishte një fizarmonicist i nivelit botëror. Më dëgjoi të këndoja një këngë të Gianni Morandit e më ftoi të shkoja të nesërmen tek Radio Tirana, – në atë kohë ishte radioja e vjetër në Rrugën e Durrësit. Aty më dëgjon drejtori, Nikolla Zoraqi, e më tha se unë duhet të këndoja në festival. Janë vite shumë të bukura! Më pyeti: “Nuk di ndonjë këngë të Vaçe Zelës?”. “Jo, unë jam rritur me këngë italiane e angleze”, – i përgjigjem dhe i këndoj përsëri një këngë të Gianni Morandit. Dëgjoi zërin dhe u shpreh i vendosur që unë të këndoja në Festivalin IV në RTSH. Ishte gëzimi im më i madh dhe drama ime më e madhe. Drama ishte se këngët ishin me dubla. Unë kisha tri këngë. Fat shumë i madh! Një këngë të Kristo Kotes, një këngë të Agim Krajkës dhe Valsin e Lumturisë. Në provat gjenerale, futen studentët, mbushin sallën plot e u thonë mos të duartrokisnin fare se do të regjistrohej. Më vjen mua radha. Kënga quhej “Qeshu rini” e Kristo Kotes. Nuk dija si të sillesha në skenë, kisha një këmishë me disa kopsa të bukura dhe mbaja duart dukshëm. Kënga ishte ritmike, ndaj fillova të tundem pak. Kur mbaroi kënga, studentët sikur të mos u kishin thënë të mos duartrokisnin, u ngritën në këmbë me brohoritje. Më fikën! Një nëndrejtor i RTSH-së, i nxirë në fytyrë, dha urdhër të hiqeshin këngët e mia. Më vonë e kam marrë vesh se qysh aty filloi përgjimi dhe ndjekja ime.

Si erdhët deri tek Festivali i 11-të?

Kaluan katër vjet. Kisha mbaruar ndërkohë fakultetin. U dërgova mësues në Librazhd ku dhe punoja, me kohë të pjesshme, në qendrën e kulturës. Kam punuar shumë t’i ndërroja atmosferën atij qyteti, vinin nga Elbasani e Pogradeci për të parë shfaqet tona. Aty këndonin Zija Saraçi, Naim Kërçuku, Vaçe Zela, – vinin sepse ishin miqtë e mi. Imagjinoni atmosferën! Aq emër të mirë bëra, saqë Hekuran Isai, Sekretar i Parë i Librazhdit, thoshte: “Më bie telefoni nga Tirana, vetëm për dy gjëra në Librazhd, realizimin e planit të hekur-nikelit dhe për Sherif Merdanin. Këto dy vlera kemi ne” . Këtë ua thoshte të gjithëve. Një ditë, vjen një inspektor i arsimit e më thotë se kishte ardhur një shkresë nga RTSH-ja që më kërkonte të shkoja në Tiranë. Për mua ishte kujtuar Zhani Ciko. Kishte kërkuar të thirresha. U them atyre në degë: “Po më dërguat, pas dy këngësh, do të më njohë gjithë Shqipëria!”

Pasi menduan se kështu do të lavdërohej Librazhdi, më dhanë leje të shkoja. Unë isha tepër i lumtur! Dublin e kisha me Naim Kërçukun. Unë e këndoja këngën ndryshe, në stil europian, me staccato, kapja pallton teksa këndoja dhe jepja shpirtin. “Tani fillon jeta jote”, – më thotë Agim Krajka. Kaloi një javë dhe prisja të shikoja këngën time, por kënga u zhduk. Mësova se dikush që punonte në RTSH më kishte spiunuar se isha familje tregtarësh. Nuk m’u ndanë telashet, por fatmirësisht ndesha në rrugën time Nefo Myftiun, zonjën fisnike. Shkoj i kërkoj takim dhe i them: “Kjo parti që ti përfaqëson, më ka çuar në shkollë, më ka çuar në Librazhd, të edukoj njerëzit. Unë nuk kam të drejtë të këndoj?” Ajo m’u përgjigj pas tri ditësh: “Sa të jem unë gjallë, ti do të këndosh!”

Një ditë, retrospektivë, kur shëtisja me qenin tim, Xheku, nga liqeni, takoj të vëllanë e Nefos. Më tha se isha i vetmi që e kisha falënderuar e përmendur të motrën.

Ju vazhduat më pas të këndonit?

Po, këndova deri në festivalin e XI. U bëra personazh në muzikë. Në të gjitha anketat muzikore kam marrë pjesë me sukses e dilja në vend të parë. Filluan turnetë, sigurisht, merrej leje nga Hekuran Isai.

Kur u shfaq burimi i vërtetë i burgosjes tuaj?

Në fakt, nuk ndodhi asgjë e paparalajmëruar. Vite më parë Festivalit të XI-të, shfaqej festivali për udhëheqjen. Enver Hoxha teksa më dëgjonte, thuhet se është shprehur: “Rita, ky Sherif Merdani nga Merdanët e Korçës është?” Ai i njihte shumë mirë Merdanët, i përmend në librin “Shtëpia ku lindi partia”. Përmend anën ortodokse, antiparti, dhe anën myslimane, Rexhep Merdanin dhe shokët e tij, nipërit. Hidhet Enver Hoxha: “Këtij i del emri në radio tetë herë në ditë, mua një herë ma nxjerrin” . Këta që ishin në këmbë pranë tij e mbajtën shënim që Enveri nuk më donte.

Vetëm kaq mjaftoi të ishit në shënjestër?

Po, e di që nuk besohet sot. Por më ka treguar Spartak Ngjela se, një rast i ngjashëm, ka ndodhur me Petritin që jepte motin në RTSH. Duke e parë, Enver Hoxha thotë se ai ngjante shumë me një italian. U mbajt shënim dhe u zhduk Petriti. Kur Enver Hoxha pyeti se ku ishte Petriti i motit e mori vesh çfarë i kishin bërë prej fjalëve të tij, sqaroi situatën e cila ishte një shaka dhe u rikthye Petriti. Ja që vetëm kaq mjaftonte dhe të qëronin. Të tjerat i sajonin vetë.

Më tregoni për festivalin e XI-të…

Ka qenë një mrekulli ai festival! Shumë vite më parë, isha i ftuar në “Maurizio Costanzo Show” në Itali. Këndova “Scende la pioggia” teksa pianisti me kostum të bardhë, më shoqëronte. Unë isha për ta një habi, një i burgosur 16 vjet, pse kisha kënduar këngët italiane. Maurizio Costanzo deshi të bënte ironi me mbiemrin tim që në italisht tingëllon keq. Unë live ia mora hakun, vendçe! I tregova historinë e një ushtaraku italian, figurë e njohur politike, i cili gjatë pushtimit erdhi në Shqipëri, e kishte emrin Ettore Mutti dhe shqiptarët e thërrisnin me zë të lartë nga mbiemri, për ta tallur e poshtëruar. Të nesërmen kam marrë me mijëra urime e përgëzime nga emigrantët tanë në Itali.

Nëse ju pyes për vitet e burgut, ju lëndoj?

Ehhhh! Është një dramë e jashtëzakonshme! Asnjëri nga ne, tamam tamam, nuk e di të vërtetën se çfarë ka ndodhur në ato vite burg.

Pse?

Sepse pastaj do të na ndyhej raca jonë. Do më thoshe ti: “Sherif, deri në këtë nivel kemi arritur ne shqiptarët?”

I pari që dridhet kur lexoj u burgos ky, u burgos ai, jam unë. Burgu është asgjësim, është vdekja. Të kapësh edhe një herë jetën, është rastësi.

Por ju nuk u asgjësuat, përkundrazi. Si ia arritët?

Nga edukata që më ka falur familja. Vetëm ajo të vlen aty brenda. Kam hasur aty njerëz intelektualë, me shkollë, por të dobët shpirtërisht e pa edukatë familjare. U degjeneruan, kaluan çdo masë. Por kam parë atje brenda edhe njerëz të thjeshtë e të pashkolluar, por që kishin edukatë familjare të mos i bënin tjetrit atë që s’të pëlqen të ta bëjnë ty. Njerëz të ndershëm, mbijetuan. Burgun nuk ia uroj askujt, as dëshmitarëve që na futën brenda. Dua ta përmbledh me një frazë të Pjetër Arbnorit. “Sherifi në burgun e Burrelit, ditën e diel, e shpallte pushim”. Unë lexoja e studioja 18 orë, fishkëlleja në një dhomë 8 me pesë, këndoja. Këtë e quaja pushim. Pjetër Arbnori me të cilin kam ndenjur nja 8 vjet, më thoshte: “Sherif, je artist e të falet, por nuk na kanë sjellë për të jetuar këtu, na kanë sjellë për të vdekur..”, – ma thoshte si prej Korçe.

Ju keni qenë edhe në burgun famëkeq të Spaçit?

Unë punoja minator, sëpata, lopata, fizikun ma kaliti puna. Kaluan tre a katër vjet e një ditë shikoj 5 vetë. Katër nga Dega e Brendshme e Rrëshenit. I pesti ishte operativi. Një kushëri imi, poet, Ylber Merdani që e kishte provuar burgun më parë, më kishte thënë se, herët a vonë, do të më thërrisnin. “Ti ke qenë në festivale, ke kënduar për partinë. Tani duhet të na shërbesh se ke gabuar. Duhet të vish të na tregosh se çfarë flasin shokët e tu”.

“A e dini ju se nga cila familje jam unë? Jam nga Merdanët e Korçës, familje e nderuar. Nuk mund t’i turpëroj unë ata. Unë punoj në galeri të minierës. Kam normën katër vagonë e mbush dhjetë. Po e shlyej atë gabim. Nuk pranoj në asnjë mënyrë.”

Pas gjashtë muaj më arrestuan, shtëpia nuk dinin ku isha. Pas kalimit të kësaj kohe kam organizuar një koncert, shumë të bukur, në Rrëshen.

Bashkim nenesh më dënuan edhe 10 vite. Por jo çdo e keqe vjen për keq. Aty u formova, aty kishte intelektualë të mëdhenj, aty lexoja filozofi, mësova gjuhë të huaja. Ky është Sherifi, i formuar si intelektual në burgjet e “shokut” Enver e jo në fakultet. Burgu i Burrelit më bëri intelektual. Dallohej aty burrëria, sa e do veten, sa i shërben vetes e të tjerëve. Dola aty në 1989. Një dhuratë e Zotit!

Nga mesi i koncertit, u ndala dhe falënderova të gjithë policët që kanë qenë në atë burg. Ata duke e ditur që isha i pafajshëm, më jepnin dy racione bukë dhe gjellë. Nuk ua dija emrat, por më kishin nxjerrë gjallë nga ai ferr. Tërë salla u ngrit në këmbë.

Si ishte rikthimi tek pasioni juaj, skena dhe kënga?

Është histori interesante. Pasi dola nga burgu, vjeshta e ’89, shkoj në Korçë. Kisha një javë që kisha dalë nga burgu. Unë rrija në hotel, familja në Shtyllë. Kërkoja të blija shtëpi. Vjen në koncert Frederik Ndoci bashkë me motrat. Pas koncertit, në rrugë, ai më njeh e më hidhet në qafë e dolëm xhiro nëpër Korçë. Pas një jave, vij në lidhjen e shkrimtarëve e takoj Nasi Lerën. Njeri në botën e tij. I them se nuk doja të isha as ministër e as profesor, doja vetëm të këndoja. Ai më çon në estradën e Korçës. Këndoj “bamboleron” me balerinë në skenë. Sa nuk u shemb teatri! Aty më shikon aktori i humorit, Sejfulla Myftari, – Cekja i Beratit. Më fton të bëja koncert aty, nëntë këngë. Ndenja dhjetë ditë e dhjetë net. Menjëherë më pas, më ftojnë në një përkujtimore të Fishtës në Shkodër.

Ishte ky rasti që njohët bashkëshorten tuaj?

Po. Në këtë koncert unë live, këndova 9 këngë të orkestruara nga Shpëtim Saraçi. Duhet të qëndroja tri ditë, ndenja një javë. Biletat shiteshin brenda një ore. Dy shoqe, – ime shoqe me shoqen e saj, – të dyja beqare, po ndanin se cila të më ndalonte. U vendos të më ndalonte ajo që do të bëhej ime shoqe. Mësova se quhej Rozalba, mbesa e një regjisori të njohur të teatrit dhe ishte mësuese matematike. Pas koncertit, më priti bashkë me shoqen e saj e u lidhëm. Ikëm në Itali si një çift të dashurish, pa celebrim; qeshim shpesh se pak raste kishte atëherë që të bashkëjetohej. Me humor i them, shpesh, se jam penduar që e njoha, por e vërteta është që ka qenë për mua një mbështetëse e vyer e më ka dhënë një djalë të shkëlqyer.

Që është pika juaj e dobët…

Po, ai është thesari i babait, krenaria ime! Ka mbaruar studimet në Itali dhe punon në një shumëkombëshe prestigjioze atje, ku një makinë i kalon 100 mijë eurot.

Shkon shpesh ta takosh në Itali?

Jo shumë shpesh. Ai ka personalitetin e vet, nuk do tutelë.

E ke këshilluar shpesh të ndjekë rrugën tuaj?

E kam këshilluar që në moshën 15-vjeçare. Në këtë Shqipërinë tonë jetohet si intelektual me tre elementë: gjuha e huaj, muzikë ose instrument dhe matematikë. Dhe ai i zhvilloi këto të tria, pavarësisht se në muzikë është pak dembel, por shumë i talentuar.

Keni qenë këngëtar, por edhe diplomat… Njiheni edhe sot si këngëtar…, si ndiheni?

Unë them se etja, konservimi që më bëri burgu, ka sjellë që edhe sot këndoj live, edhe tani. Por ka ndikuar edhe kultura e përgjithshme, gjuhët e huaja, sjellja në skenë, kultura familjare. Një artist duhet të jetë i kompletuar. Kjo edhe i mungon artit shqiptar sot. Mjafton të shikosh spektaklet italiane. Aty vlerësohen pa ndalim këngëtaret e brezit tim. Këtu ndodh e kundërta. Kënga është memoria e një kombi.