Ndue Ukaj: Apostulli i atdheut dhe i artit

Jeronim De Rada, (1814 – 1903), është apostull i kulturës dhe letërsisë shqipe. Njohës të veprës së tij, pohojnë se De Rada qe i pari, që e shtroi para botës s’atëhereshme problemin shqiptar. Ndërsa me të drejt, botimi i veprës së tij, “Këngët Milosaos” 1836, merret si vit i fillimit të Rilindjës Kombëtare; lëvizje kjo që shqiptarëve u solli pavarësinë, pas natës së errët, ne të cilën Arbnia dergjej nën thundrën e një robërie të rëndë: pa shkolla, pa kulturë dhe pa asnjë gjë të shëndoshë kombëtare. De Rada, jo vetëm që e ndihmoi ngjizjen e kësaj lëvizje të madhe, për u bë apostull i saj. Vepra e tij e pasur, atëbotë pati jehonë të madhe te shqiptarët e shpërndarë nëpër emigracion, dhe u bë fanar drite e shprese për përlindjen e Shqipërisë.
De Rada, veprën letrare, “Milosao”, e boti si 22 vjeçar, ndërkohë që ajo do të bëhet kryevepër e letërsisë shqipe. Që atëherë, ai nuk rreshti së punuar me përkushtim e dashuri përvluese në fushën e kulturës dhe të shtypit, duke lënë pas vete vepra të pasura letrare.
Vepra e tij “Rapsodie Albanesi”, që u botua më 1886, si dhe “Fiamuri i Arbnit”, hapën rrugën e një lëvizje të madhe patriotike dhe kulturore, që i vaditi shqiptarët me dashuri dhe atdhetari.
Faik Konica më 1910 shkroi: “Fiamuri i Arbërit” ësht e para veglave kombëtare që i lajmëroj Evropës që ka një komb shqipëtar që êdhe ësht i gjallë”.
De Rada, pas vete la një vepër të pasur dhe të shkruar me një kulturë të lartë, por mbi të gjitha me dashuri përvëluese për atdheun. Në fakt, Arshi Pipa thotë se rreth idealit Atdhè e art shtiellohet gjithë jeta e De Radës: jetë luftari e jetë poeti.
Shkrimtarët si De Rada janë ushqim i përhershëm për shpirtin dhe ndërgjegjen kombëtare, sidomos në kohë të liga, kur kujtesa jonë tkurret dhe kur shqiptarët, me lehtësi dëshirojnë të harrojnë të kaluarën e tyre.
Veprat s ajo e De Radës, në kohë krizash të liga si kjo e jona, na duhen që t’i vaditim ndjenjat e thara atdhetare.
Po ashtu, De Rada na kujton rolin e pazëvendësueshëm dhe të përhershëm të arbëresheve, që e mëkuan me dashuri gjuhën dhe letërsinë shqipe, për shekuj të tërë, duke u bërë kështu hallka ma e rëndësishme e identitetin shqiptar.
Botimi i veprës së tij, me rastin e 200 vjetorit të lindjes dhe botimi librit “Jeronim de Rada dhe shtypi shqiptar,1887-1994”, janë një ndihmesë e mirë për ta rinjohur dhe rilexuar autorin dhe mendimin letrar rreth tij.
Shqiptarët, duhet ta vendosim emrin dhe veprën e këtij kolosi në piedestalin e vlerave më të larta të kulturës dhe të letërsisë shqipe. Sepse, kështu edukojmë dhe vaditim një brez të aftë me dashuri të mirëfilltë për gjuhën, kulturën dhe atdheun.
Krejt shqiptarët duhet të përulen me admirim dhe dashuri para veprës së tij.