Dashnor KALOÇI

Në kuadrin e një izolimi të plotë që Enver Hoxha i bëri Shqipërisë që nga fillimi i viteve ’60-të, pas prishjes me aleatin e tij të madh Bashkimin Sovjetik, që i kishte qëndruar sa vasal aq dhe besnik, ai u kujdes që të ruante një “portë të hapur” me Perëndimin. Dhe kjo ishte Franca?! Më shumë për nostalgji, pasi aty kishte kaluar disa vite të rinisë së tij në periudhën e Monarkisë së Zogut ku kishte tentuar të shkollohej pa sukses në universitetin e Montepljesë, apo dhe për arsyen e thjeshtë se si familja e tij, ashtu dhe një pjesë e madhe e “shokëve të udhëheqjes” bashkë më familjet e tyre, shkonin herë pas here në Paris për “vizita mjekësore”, apo thjesht dhe për “transit” gjatë udhëtimeve të tyre jashtë Shqipërisë. Ndoshta dhe të dy këta “faktorë” që përmendëm më lart e detyruan atë që të mbante një “marrëdhënie korrekte” me Francën, nga ku si rezultat, që nga fillimi i viteve ’70-të, (por dhe më parë), qeveria komuniste e Tiranës dërgonte herë pas here një numër jo të paktë studentësh e specialistësh për të mësuar në universitetet e ndryshme të atij vendi. Në këtë kuadër, por duke përfituar edhe nga disa bursa që filloi të jepte qeveria franceze nga fillimi i viteve ’80-të, në Francë u dërguan edhe disa nxënës për të studiuar në shkollat e artit. Siç ishte një fëmijë i vogël i quajtur Tedi Papavrami, virtuozitetin e të cilët e zbuluan vetë pedagogët francezë kur ishin në Tiranë. Dhe në bazë të një marrëveshje, ata e morën Papavramin e vogël (bashkë me nënën e tij, për ta shoqëruar dhe kujdesur gjatë atyre viteve në Francë) për ta perfeksionuar në një nga shkollat më në zë të muzikës që kishte Parisi. Por marrëveshjet në fjalë me Francën për dërgimin e nxënësve dhe studentëve shqiptarë atje, nuk shkuan dhe aq “vaj” siç ishte menduar nga Tirana zyrtare?! Madje pati dhe mjaft “probleme”?! Kështu, diku nga fillimi i muajt mars të vitit 1986 në Ministrinë e Punëve të Jashtme në Tiranë, (me anë të një telegrami shifër sekret) mbërriti një njoftim i pazakontë. Ambasadori shqiptar në Paris, Maxhun Peka, bashkangjitur telegramit në fjalë, u dërgonte eprorëve të tij më të lartë në Ministrinë e Jashtme, një letër që atij sapo ja kishin dërguar, Jolanda dhe Robert Papavrami, dy prindërit e violinistit të vogël. Papavramët në atë letër i bënin me dije ambasadorit Peka, se ata kishin vendosur që të qëndronin përgjithnjë nw Francë dhe se atë vendim që për ta konsiderohej “shumë i shëmtuar ndaj atdheut dhe Shqipërisë”, ata e kishin ndërmarrë me koshiencë të plotë.

Ashtu siç do të shohim edhe në dokumentet e rralla që publikohen për herë të parë në faqet e këtij libri, letra në fjalë e prindërve të Tedi Papavramit në adresë të ambasadorit Maxhun Peka është mjaft e shkurtër dhe tepër koncize për mesazhin që ata kërkonin të përcillnin mjaftueshëm me anë të saj. Por ata i bënin me dije atij (ambasadorit Peka),se krahas saj, i kishin dërguar edhe një letër tjetër, në adresë të Sekretarit të Parë të Komitetit Qendror të PPSH-së, “shokut Ramiz Alia”.

Ku i shpjegonin me detaje arsyet e vërteta që i kishin çuar ata të merrnin atë vendim për të qëndruar përgjithnjë në Francë. Në letrën e dërguar ambasadorit Peka, (letra dërguar Ramiz Alisë nuk është në dosjen përkatëse prej nga janë marrë këto dokumente), shihet qartë se Robert dhe Jolanda Pap avrami janë kujdesur jo vetëm për t’i shfajë- suar si ambasadorin dhe personelin e ambasadës me të cilin kishin lidhje dhe marrëdhënie tepër korrekte, por dhe për të “mos u armiqësuar” me regjimin komunist të Tiranës, nga i cili çdo gjë mund të pritej?! Letra në fjalë me tone të zbutura dhe deri diku edhe në formë lutje, duket se ka pasur vetëm një qëllim; atë të mos prekjes së gjyshërve të Tedit që banonin në Tiranë. Pra, që veprimi i tyre, të mos u sillte pasoja, Teodor Papavramit, mjekut të famshëm (në atë kohë ishte me punë në Spitalin ushtarak në Tiranë), që jetonte me bashkëshorten e tij diku në fillim të Rrugës së Dibrës, ne një shtëpi të vogël, por mjaft të bukur. Por duket se Robert dhe Jolanda Papavrami, “i kishin bërë hesapet pa hanxhinë”?! Pasi pikërisht aty ku ishte dhe pika më e dobët e tyre, aty u hakmor regjimi komunist i Tiranës. Kështu pas kësaj ngjarje, dy bashkëshortët Papavrami, u hoqën nga shtëpia e tyre dhe u internuan diku në mes malesh, në një fshat të humbur të Shqipërisë së Mesme.

Ku dhe ndërruan jetë pas pak kohësh, duke u lënë kështu një brengë të madhe, Robertit dhe Jolandës, të cilët do ta vuanin gjatë atë?! “Çështja Papavrami” në mesin e viteve ’80-të bëri bujë të madhe dhe me të u morën e u angazhuan jo vetëm titullarët më të lartë të Ministrisë së Jashtme, si ministri Reiz Malile, e zëvendësit e tij, por deri tek kreu i shtetit, Ramiz Alia, ministri i Brendshëm, Hekuran Isai etj. Gjë e cila konfirmohet edhe nga dosja në fjalë (ka rreth 200 faqe), ku titullari kryesor i Ministrisë së Jashtme, dërgonte me dhjetëra telegrame shifër sekrete, duke udhëzuar me detaje titullarët e ambasadës shqiptare në Paris, për të ndjekur këmba-këmbës familjen “dezertore” Papavrami, kudo ata fshiheshin?! Nga “dosja Papavrami” kemi përzgjedhur dhe po publikojmë disa dokumente që i botojmë të plota dhe pa asnjë shkurtim.

REPUBLIKA POPULLORE SOCIALISTE E SHQIPERISE MINISTRIA E PUNEVE TE JASHTME Nr. 368

Ministria e Punëve të Jashtme e Republikës Popullore Socialiste e Shqipërisë i paraqet komplimenet e saj Amabasadës së Republikës Franceze në Tiranë dhe ka nderin të parashtrojë sa vijon: Amabasada franceze në Tiranë me notën e saj Nr. 142/CERC të datës 21 prill 1981 drejtuar Komitetit për Marrëdhënie Miqësore dhe Kulturore me Botën e Jashtëme njoftonte se “artisti francez Z. Alain Marion që ka dhënë një seri koncertesh në Tiranë, ka tërhequr vëmëndjen e autoriteteve franceze mbi talentin e jashtëzakonshëm të violinistit të ri, Tedi Papavrami që ai kishte dëgjuar në Liceun e Arteve në Tiranë” dhe se Drejtoria e përgjithëshme e Çështjeve Kulturore e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Francës “me kënaqësi u propozon autoriteteve shqiptare për këtë djalosh një bursë studimi në fushën e muzikës”. Në notë thuhej gjithashtu se, duke marrë parasysh moshën e tij të vogël. “duhet parashikuar që ai të shoqërohet nga një anëtar i familjes së tij”. Autoritetet shqiptare vlersuan miqësisht këtë gjest të Ministrisë së Punëve të Jashtme franceze dhe pranuan me kënaqësi propozimin e saj.

AMBASADES SE REPUBLIKES FRANCEZE T I R A N E Në vitin 1982, Tedi Papavrami, në një moshë fare të njomë, i mitur, i shoqëruar nga nëna e tij, u dërgua në Paris për të studjuar në Konservatorin e Lartë Kombëtar të Muzikës së Parisit. Deri në shkurt 1986 gjithshka shkoi në rregull. Personeli mësimor francez ka treguar një kujdes të posaçëm për të. Duke marrë parasysh angazhimin e palës franceze të shprehur në notën e lartpërmëndur, autoritetet shqiptare edukimin e Tedit ia kishin besuar palës franceze. Bile dhe kur kërkohej që Tedi të jepte koncerte brenda në Francë ose në shtetet të ndryshme të Evropës, nga autoritetet shqiptare është dhënë përgjigjie që për këtë të vendosnin profesorët francezë.

Nga fundi i shkurtit 1986 ambasada shqiptare humbi kontaktin me Tedi Papavramin dhe prindërit e tij. Interesimi i ambasadës pranë Ministrisë së Punëve të Jashtme franceze për të hyrë në kontakt me ta nuk dha rezultate. Ministria e Punëve të Jashtme e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë i lutet Amabasadës Franceze t’i bëj të ditur gjendjen e Tedi Papavramit dhe familjes së tij dhe kërkon që, ashtu si deri në fund të shkurtit, ai, nën kujdesin e Ambasadës Shqiptare në Francë dhe të nënës së tij, të vazhdojë normalisht studimet në Konservatorin e Lartë Kombëtar të Muzikës së Parisit në përputhje me marrëveshjen që ekziston midis palës franceze dhe palës shqiptare Ministria e Punëve të Jashtme e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë i paraqet Ambasadës së Republikës Franceze në Tiranë sigurimet e konsideratës së saj më të lartë.

 

Tiranë, më 4 prill 1986 Reiz Malile 3.4.’86

REPUBLIKA POPULLORE SOCIALISTE E SHQIPERISE MINISTRIA E PUNEVE TE JASHTME Nr.1279 Tiranë, më 9 prill 1986 Lënda: Dërgohet kopje e notës dorzuar Ambasadës franceze lidhur me familjen Papavrami. Bashkëngjitur ju dërgojmë, në frengjisht, kopjen e notës që i dorë- zuam më 5 prill 1985 ambasadorit francez lidhur me familjen Papavrami. Në këtë takim, ambasadorit francez iu kërkua që përmbajtjen e kësaj note t’ia bënte të ditur qeverisë franceze.

ZEVENDESMINISTRI (Sokrat Plaka) Konc. Dakt. K. Hysenaj 9.4.1986 ……………………………… REPUBLIKA POIPULLORE SOCIALISTE E SHQIPERISE MINISTRIA E PUNEVE TE JASHTME DREJTORIA E DYTE Tiranë, më 29.5.1986 Nr. 1842/1

 

L ë n d a: Mbi një letër të avokatëve të familjes Papavrami MINISTRISE SE PUNEVE TE BRENDESHME T I R A N E Bashkëlidhur ju dërgojmë një fotokopje të letrës së avokatëve të familjes Papavrami drejtuar ambasadorit tonë në Paris si dhe përkthimin e saj në shqip. Siç del nga përmbajtja, francezët kërkojnë që problemin ta fusin në kanalet e avokatëve dhe ta largojnë vëmëndjen nga fakti që Tedi dhe nëna e tij shkuan në Francë për studime në bazë të një kërkese zyrtare të palës franceze.

Lidhur me këto angazhuam ambasadën tonë në Paris që në ndonjë takim me funksionarët të Ministrisë së Punëve të Jashtme t’u bëjnë të qartë që ne u kemi kërkuar atyre zyrtarisht që të na japin shpjegimet për këtë çështje dhe se presim përgjigjie vetëm nga ana e tyre dhe jo nga avokatët, me të cilët ne nuk kemi të bëjmë. Udhëzuam gjithashtu që të evitojë kontaktet direkte me avokatët.

M I N I S T R I (Reiz Malile) ……………………………… I nderuar shoku Maxhun Kamë kaluar disa muaj që neve presim përgjigjiem tuaj, por deri tani nuk kemi marrë asgjë. Si ju kemi shpjeguar në letrën që ju kemi dërguar në Qershor unë u operova njëherë dhe pas dy jav- ësh pata një bllokim të mënjehershëm e të plotë duke u detyruar që të rioperohesha urgjentisht. Kështu u detyrova që të rri edhe disa jëvë të tjera në spital. Tani kam rreth dy muaj që kam dalë por me plagë të pambyllura dhe nën observacionin e mjekut për çdo javë. Jemi gjithnjë e më shumë në pritje edhe të një përgjigjie nga ana juaj që ne besonim që do të vinte mënjeherë, qoftë negative, mbasi me kalimin e kohës gjithnjë e më thellë i ndjejmë dhe i përfytyrojmë përmasat e gabimit të pashëmbullut që kemi bërë. Çdo gjë ne e shkruajtëm me shumë përgjegjësi e me shumë sinqeritet dhe siç do të na keni gjykuar edhe vetë mbi të gjitha, praktika do provoi bindjen dhe forcën tonë. Qëllimi i vetëm është me la fajin (aq sa mund të lahet sigurisht), vetëm të gjendej mënyra që Tedit të mos i dëmtohej karriera e tij që kaq shumë shqetësime ju solli të gjithëve. Vërtet mbas gjithë këtij veprimi që bëmë, të shtyrë vetëm nga dashuria e sëmurë për fëminë tonë si violinist, për të arritur një karrierë botërore të ëndërruar dhe ekzagjeruar me vite, neve kemi humbur gjithë e çdo lloj besimi përpara jush dhe të gjithëve. Keni plotësisht të drejtë që të mos na besoni më, por të jeni të bindur se ju dhe gjithë shokët, tashmë në gatishmërinë tonë dhe besnikërinë ndaj jush. Të na besoni, shokë, që pikërisht neve që gabuam një herë kaq rëndë, pikërisht neve që njohim kaq mirë ndjenjën e temrrshme të humbjes së gjërave ma të shtrenjta, pikërisht neve nuk gabojmë se dyti kurrë ma.

Tedi ka ba shumë koncerte gjatë kësaj kohe në Kanada, Zvicërr, këtu etj, gjithnjë si shqiptar. Këto ditë do shkojë në Greqi sipas një ftese për të kontraktuar disa koncerte, më shumë nga malli për Shqipërinë me shpresë mos shef TV Shqiptar dhe ndigjon Radio Tiranën. Shumën e parave për borxhin e violionës akoma nuk e kemi gati mbasi kemi pasur shumë shpenzime për sëmundjen. Heshtja juaj mund të kuptohet edhe si një braktisje përfundimtare nga ana juaj, por ne nuk duam të besojmë akoma këtë, sidomos po të mbështetemi në ato që u thanë në takim.

Jemi të shqetësuar për prindërit tanë që i dënuan kaq rëndë. Mbështetur në sugjerimin tuaj, Tedi u shkroj menjeherë një letër, por s’morri përgjigjie, provoj të fliste në telefon, por herën e parë një i panjohur ju përgjigj, ndërsa herët e tjera centralistja thoshte se vazhdimisht nuk përgjigjet numri. Ne gabuam shumë rëndë pa diskutim, por vetë sh. Enver ka folur për gabimet e njerëzve dhe vetë ai ka falur gabime edhe më të mëdha njerzve duke venë në provë sinqertitetin e tyre. Duke shpresuar në një përgjigjie tuajën Ju urojmë shëndet juve dhe gjithë shokëve Dhe punë të mbarë.

Me shumë respekt Robert dhe Jolanda Papavrami

10 Tetor 1986