Wislawa Szymborska, cikel poetik, përktheu Pandeli Çina

E KERKON REALITETI

E kërkon realiteti
që edhe për këtë të thuhet:
jeta vijon më tej.
Kjo ndodh në Kanë dhe në Borodino
dhe në Fushë-Kosovë dhe në Guernicë.

Ka një stacion benzine
në sheshin e vogël të Jerikos,
sapo janë lyer ata stola
në Malin e Bardhë.

Letrat venë e vijnë
nga Pearl Harbour deri te Hastings,
një furgon me mobilie po udhëton
nën vështrimin e luanit nga Cheronea,
ndërsa drejt kopshteve të lulëzuara afër Verdun’it
afrohet vetëm fronti atmosferik.

Ka aq shumë gjithçka,
sa Asgjëja nuk është mbuluar keq.
Nga jahtet poshtë Akcjumit
dëgjohet një muzikë
dhe në ato ura nën diell çiftet vallëzojnë.

Aq shumë gjëra ndodhin përherë,
të cilat duhet të ndodhin gjithandej.
Ku guri mbi gur,
atje ka një vozë me akullore
rrethuar nga fëmijët.
Ku ishte Hiroshima
atje përsëri është Hiroshima
dhe prodhohen shumë sende
përdorimi të përditshëm.

Nuk është pa gjë tërheqëse kjo botë e tmerrshme,
nuk është pa ato agime,
për të cilat ia vlen të zgjohesh.

Në fushat e Maciejowice’s
bari është i gjelbër
veç mbi atë bar, siç ndodh mbi barin,
ka një vesë të tejdukshme.

Mbase nuk ka vende të tjera si ato fushëbetejat
që ende mbaheshin mend,
tashmë të harruara,
pyje mështeknash dhe pyje qitrosh,
dëborë dhe rërë, moçale me një pasqyrim ylberi.
dhe ato humnerat e një disfate të zezë,
ku për një nevojë të ngutshme
sot struke nën shkurre.

Çfarë morali vjen nga kjo – mbase asnjë.
Ajo çka rrjedh në të vërtetë është ai gjaku që thahet shpejt
dhe përherë lumenjtë, retë.

Në ato qafmale tragjike
era i shkul kësulat nga kryet
dhe s’ke ç’bën –
kjo pamje na dëfren.
* * *

Epilogu i stuhise
{…}
anija tashmë po lundron ajo ende paksa duket
është si ai lepuri që kërcen mbi barin e dendur të detit
përfitova nga kjo rrëmujë dhe qendrova me ty o Kaliban
duke të dhënë titullin e mbretit të Napolit për dinjitetin
e qytetarit të parë të këtij ishulli, ndërsa Ti o Kaliban do të jesh
vetë populli në një person, kam shpresë
se ne do të themelojmë një shtet ideal.

Jam i sigurt se Alonso që në rastin e parë
ose fare pa shkak do të grindet me Antonion
për atë mollën e krimbur të mbretërisë së Napolit
dhe ai më i shpejti do ta therë në fyt vëllanë e vet
ndërsa më pas të tjerët do të zënë të vriten në të verbër
të tradhtojnë të nxisin rebelime të thurin intriga
ose të bëjnë historinë që Klio të mund ta shkruajë
ta djegë ta shkruajë sërish dhe ta falsifikojë librin për
pasardhësit atë histori të përplasjes së milingonave të zeza
me ato të kuqet
Gonzalo me siguri po jep shpirt atje në bodrum
Ferdinandi dhe Antonio po shqyhen si minjtë
Trinkulo gazmor
pëson çoroditje
shqisash
nuk përjashtohet
që anija po vërsulet drejt Napolit
e zbrazët pa llogaritur Trinkulon
që vjen pas këtyre kasaphanave
ndërsa kapedani bosman dhe varkëtarët e tjerë
do të jenë njerëz të rëndomtë që kundërmojnë si fundi
i fuçisë

kjo nuk është për ne o Kaliban të cilin
pronari ynë trefish i madh e quajti një egërsirë
me pamje të shpërfytyruar – mendoj se ai të ka lënduar
unë përherë e parandjeja se ti ke zemër të mirë
dhe arsye të shëndoshë për gjërat në këto kohë me peshë të artë
ndërsa njerëzit
ah kam harruar të them se në ishull
krejt zotëron politeizmi dhe si te Platoni
po ashtu edhe te ne çdo gjë ka
idealin e vet vendin në panteon
ajo pra është hyjnesha e yllit në agim por edhe
hyu i këpucës së majtë i hyjneshës së vdekjes të jaguarit, hyjni e lules së mollës
veçanërisht e frytit të saj – nga kjo poetët tanë nuk bien kurrë
pre e sëmundjes dhe nuk fëshfërijnë me fjalët si me barin
e thatë
sot kam shkruar një psalm të vogël për të derdhur lot
këndoje atë o Kaliban bri atij shtegu pishnajash
dhe mbaje mend
nxirre në pah atë sopranon e argjendtë
që me aq xhelozi e fsheh nën gurmaz
për raste të veçanta
pa vështro në qiell
gishtrinjtë e shkathët të erës endin cirkun
si prej një leshi të trëndafiltë lëvduar qoftë ky cirk hyjnor
çdo erë që lind dhe çdo erë që hesht

për ne o Kaliban ishulli – vërshimet dhe largimet e detit
mjegullat dhe tërmetet zhegu dhe acari i natës
do të jemi si në një djep elementësh llogariten vetëm ato
që janë të rëndësishme siç janë uji zjarri humnerat e qiellit
dhe honet qiellore

– mendoj se pajtohesh me mua o Kaliban
se regjimi ynë do të jetë (i drejtë)
në ditët çift Ti do të qeverisësh në ditët teke – unë
për formën më fisnike të qeverive
të mos e vrasim mendjen tani
të merremi me fenë se ajo ndërkaq është e rëndësishme
– ne me drojë besojmë në pavdekësinë e shpirtit
s’prish punë nëse do të ishte ndryshe. Kjo nuk duhet
të jetë pengesë në prirjen drejt nderit, asketizmit të përkorë
{Këtu ndërpritet dorëshkrimi.
Numurimi i faqeve me gjasa vjen nga Z.H.}

* * *

INTERVISTE ME ATROPOS
Zonja Atropos?

E saktë, unë jam.

Nga tre vajzat e Domosdoshmërisë
Zonja ka opinionin më të keq në botë.

Një sugjerim i thekshëm, moj ti poetja ime.
Kleto po end fillin e jetës,
veç ky fill është i imët,
atë nuk është vështirë ta presësh.
Lachesis me purtekë përcakton gjatësinë e tij.
Këto nuk janë të pafajshme.

Ndërkaq në duartë e Zonjës janë dorashkat.
Derisa janë, unë ato po i përdor.
Po shoh se madje edhe tani që po bisedojmë…
Jam e varur nga puna, këtë natyrë kam unë.

A nuk ndjeheni, Zonjë, e lodhur, e mërzitur,
e përgjumur, të paktën natën? Jo.Vëtet jo?
Pa pushime, fundjavët, kremtime festash,
qoftë edhe pushime të shkurtra sa për një cigare?

Këto gjëra do të ishin një prapambetje, ndaj kjo nuk më pëlqen.

NJë zell i pakuptueshëm.
Dhe nga askund fakte për mirënjohje,
dekorata, vlerësime për njerëz të shquar, kupa, medalje?
Qoftë edhe diploma stisur në kornizë?

Si te berberi? Faleminderit përzemërsisht.
A ju ndihmon dikush, Zonjë, nëse po, kush?
Një paradoks jo i keq – pikërisht ju, vdekatarët.
Diktatorë të ndryshëm, fanatikë të shumtë.
Ndonëse nuk jam unë që i nxit.
Ata vetë u përvishen këtyre punëve.

Me siguri edhe luftërat duhet ta gëzojnë Zonjën,
se e madhe është ndihma prej saj.
Të më gëzojë? Unë nuk e njoh një ndjenjë të tillë.
Dhe nuk jam unë që u bëj thirrje,
nuk e drejtoj unë ecurinë e tyre.
Veç e pranoj: pikërisht në sajë të tyre
mund të jem në vijim.

Nuk ju vjen keq Zonjë për ato fije prerë aq shkurt?
Më shumë shkurt, më pak shkurt –
vetëm për ju është ky ndryshim.

Por nëse dikush më i fortë do të donte ta heqë qafe Zonjën
dhe të provonte ta çonte në pension?

Nuk e kuptova. Shprehu më qartë.

Po ju pyes ndryshe: a keni ju Zonjë një drejtor?
Ju lutem ndonjë pyetje tjetër.
Nuk kam më të tjera.
Atëhere lamtumirë.
Veç duke e marrë këtë si një gjë më të saktë…
E di, e di. Mirupafshim.
* * *

MENDIMET QE ME KAPLOJNE
NE ATE RRUGE TERE LEVIZJE
Fytyrat:
Miliarda fytyra në këtë sipërfaqe të botës.
Me gjasë secila ndryshe
nga ato që kanë qenë dhe do të jenë.
Ndërsa Natyra – se atë kush e njeh atje –
mbase lodhur nga punët pa pushim
përsërit idetë e veta të dikurshme
dhe na vë fytyra
të cilat kanë qenë mbajtur dikur.

Mbase po të kalon pranë Arkimedi me xhinse,
Carica Katerinë me veshje nga tregu i mallrave të përdorura,
një faraon me çantë, që mban syze.
Vejusha mbas një këpucari këmbëzbathur
nga ajo Varshavë ende vocërrake,
një mjeshtër nga shpellë e Altamirit
me nipërit për në ZOO,
një Ëandal leshtor në rrugë për në muze
që paksa mahnitet.

Disa të rënë dyqind shekuj më parë.
pesë shekuj më parë
dhe gjysmë shekulli më parë.
Dikush mbartur këndej me një qerre veshur në ar,
dikush me vagonin e shfarosjes.

Montezuma, Konfuci, Nabukodonozori,
dadot e tyre, rrobalarëset e tyre dhe Semiramida
që flet vetëm anglisht.
* * *

MIRESJELLJA E TE VERBERVE

Poeti po u lexon vjersha të verbërve.
Nuk e kishte parashikuar që kjo do të ishte aq e vështirë.
Atij po i dridhet zëri.
I dridhen duart.

Ai e ndjen se këtu çdo fjali
është vënë në provë të errësirës.
Atij do t’i duhet vetë t’ia dalë mbanë,
pa drita dhe pa ngjyra.

Një aventurë e rrezikshme
për yjet në vjershat e tij,
për aurorën, ylberin, retë, neonet, hënën,
për atë peshk nën ujë që deri tani është krejt i argjendtë
dhe petritin aq të qetë, atje lart në qiell.

Ai lexon – se tashmë është tepër vonë për të mos lexuar –
për atë çunin me një xhup të verdhë në luadhin e gjelbër,
për ato çati të kuqe që mund të numërohen në atë lëndinë,
për ato numra të lëvizshme në këmishat e lojtarëve
dhe për atë të panjohurën lakuriqe në dyert e çelura.

Ai do të donte t’i bënte të heshtnin – ndonëse kjo është e pamundur –
të gjithë këta shenjtorë në atë bërryl të katedrës,
këtë gjest lamtumire nga dritarja e vagonit,
këtë lente mikroskopi dhe vezullimin e unazës
si dhe ekranet dhe pasqyrat dhe albumin me figura.

Veç e madhe është mirësjellja e të verbërve,
i madh është mirëkuptimi dhe zemërgjerësia.
Ata dëgjojnë, qeshin dhe duartrokasin.

Madje dikush prej tyre afrohet
me një libër të hapur përmbys,
duke u lutur për një autograf që vetë nuk do ta shohë.
* * *

NE KARROCEN E POSTES
Imagjinata më detyron të kryej këtë udhëtim.
Në çatinë e karrocës kutitë dhe pakot po lagen.
Brenda ka një shtrëngim, rrëmujë që të zihet fryma.
Eshtë një amvise trashaluqe, e djersitur,
një gjahtar në tymrat e pipës me një lepur të ngordhur,
një abbe* që gërhit duke përqafuar një shishe vere,
kujdestarja me një foshnjë skuqur nga klithmat,
një shitës paksa i pirë që nuk i ndalej lemza,
këtu një zonjë e acaruar nga gjithfarë shkaqesh,
pastaj një çun me fyell,
një qen i madh tërë pleshta
si dhe një papagall në kuvli.

Edhe dikush, për të cilin u ula nergut,
ij cili mezi dukej mes bagazheve të të huajve
por ja tek është – dhe ai quhet Juliusz Slovacki.

Ai nuk duket të jetë shumë i prirë për të biseduar.
Lexon një letër që e nxori nga zarfi i rrudhosur,
letër me siguri shumë herë e lexuar,
se fletët janë paksa thërrmuar në cepat.
Kur nga fletët bie një manushaqe e fishkur
ah! psherëtijmë të dy dhe e kapim në fluturim.

Mbase ky është çasti i duhur për t’i thënë
atë që prej kohësh e kisha në mendje.
Më falni Zotëri, por kjo është e ngutëshme dhe e rëndësishme.
Mbrrij këtu nga E ardhmja dhe e di si është atje.
Për vjershat e Zotërisë përherë kam ndjeshmëri edhe adhurim,
ndërsa Zotëria banimin në Ëaëel do e meritonte njësoj si mbretërit.

Mjerisht, përfytyrimi nuk e ka të atillë fuqi,
që ai të mund të më dëgjojë ose të paktën të më shohë.
Madje as nuk e ndjen se Atë po e tërheq prej mënge.
Qetë – qetë ai e vendos manushaqen mes fletësh,
ndërsa fletët në zarf, pastaj në baule,
një çast vështron përmes asaj dritareje veshur me lotë,
më në fund çohet, kopsit pallton, kalon nëpër dyer
dhe çfarë – zbret në stacionin më të afërt.

Për disa çaste ende unë nuk po e humb Atë nga sytë.
Një picërrak po ecën me atë valixhen e tij të vogël,
drejt përpara, kryeulur,
Se dikush, ku ta dish
që askush këtu nuk e pret.

Tani në fushëpamje ka vetëm njerëz që nuk lëvizin.
Një familje e madhe nën ombrella,
një reshter me bilbil, ndërsa pas tij rekrutë që gulçojnë,
një qerre plot derrkucë
dhe dy kuaj të qerres për këmbim.
*abbe: prift i manastirit; *Wawel: Pallati Mbretëror në Varshavë

* * *

NJË PAMJE ME KOKRRIZEN E RERES
Atë e quajmë kokërr rëre.
Por ai nuk e quan vehten as kokërr as rërë.
Mund të jetë edhe pa emër
të përgjithshëm, të veçantë,
kalimtar, të qëndrueshëm,
të gabuar apo të mirëfilltë.

Nuk e përfill vështrimin, prekjen tonë.
Nuk ndjehet e kqyrur dhe e prekur.
Dhe që ra në parvazin e dritares
kjo është vetëm një ndodhi e jonë, jo e atij.
Për atë është njësoj si të rrëzohet mbi çfarëdolloj gjëje,
pa asnjë siguri nëse tashmë është rrëzuar
apo ende vazhdon të rrëzohet.

Nga dritarja ka një pamje të bukur mbi liqen,
veç këtë pamje ai vetë nuk po e sheh.
Pa ngjyrë dhe pa formë,
pa zë, pa aromë
dhe pa dhimbje ai ndjehet në këtë botë.

I pafund ky fund i liqenit
dhe pa asnjë breg atyre brigjeve.
As i njomë as i thatë uji i tij.
As të vetme as me shumicë ato valë,
që shushurijnë të shurdhëta me atë shushurimën e vet
rreth atyre gurëve as të vegjël as të mëdhenj.

Ndërsa e gjithë kjo nën atë qiell prej natyre pa qiell,
në të cilin perëndon dielli pa perënduar fare
dhe fshihet pa u fshehur pas kësaj reje të pavetëdijshme.
Era e shpërndan atë pa asnjë shkak tjetër,
Veç atij që fryn.
* * *

TE ARKA
Filloi të bjerë shi pa pushim.
Te arka, se ju diku do të shkoni:
vjersha për një zë të vetëm,
hove private,
jo doemos talente,
kureshtje e tepruar,
brengosje dhe druajtje që nuk zgjatin,
moj dëshirë për t’i vështruar gjërat nga gjashtë anë.

Lumenjtë fryhen dhe dalin nga brigjet.
Te arka: dritëhije dhe gjysmëtone,
trille, zbukurime dhe hollësi,
përjashtime të marra,
shenja të harruara,
variante pa fund me ngjyrë të hirtë,
moj lojë për lojën
dhe ti lot i buzëqeshjes.

Me ç’të zë syri, ujtë dhe horizonti në mjegull.
Drejt arkës: planet janë për një të ardhme të largët,
hare nga ndryshimet,
admirim për më të mirët,
përzgjedhja jo e kufizuar tek njëri nga të dy,
skrupuj dalëboje,
o kohë për ti thirrur mendjes
dhe ti o besim, se e gjithë kjo
një ditë ende do të duhet.

Për shkak të fëmijëve,
të cilët vazhdojmë të jemi,
përrallat përfundojnë për mirë.

Edhe këtu asnjë fund tjetër nuk vjen pas.
Pushon shiu,
ulen valët,
në qiellin e kthjelluar
shtrihen retë
dhe do të jenë sërish
ashtu siç u ndodhi atyre reve mbi njerëzit:
ngritur lart dhe jo aq thekshëm
në ngjashmërinë e tyre
me ishujt e lumtur
që po thahen në diell
me manaret,
lulelakrat
dhe pelenat.
* * *

URREJTJA

Shikoni, sa e aftë është përherë,
sa mirë mbahet
urrejtja në shekullin tonë.
Sa lehtë i merr pengesat e mëdha.
Sa lehtë e ka të hidhet, të rrëzohet.

Nuk është si ndjenjat e tjera.
Më e vjetra dhe më e reja prej tyre njëkohësisht.
Ajo vetë i lind shkaqet,
që e nxisin të jetojë.
Nëse e zë gjumi, asnjëherë me gjumë të përjetshëm.
Pagjumësia nuk ia merr fuqinë, por ia shton.

Feja jo feja –
veç të ulesh në gjunjë për t’u nisur.
Atdheu jo atdheu –
veç të shkëputesh për të rendur.
Edhe drejtësia nuk është keq në fillim.
Mandej ajo rend vetëm.
Urrejtja. Urrejtja.
Fytyrën asaj ia shpërfytyron ngërdheshja
e ekstazës së dashurisë.

Ah, këto ndjenjat e tjera –
mjerane dhe të ngathëta.
Që kur kjo vëllazëri
mund ti besojë turmës?
Vallë keqardhja
ka mbërritur ndonjëherë e para në pikëmbritje?
E dyshimtë sa dashamirës tërheq pas vehtes?
Veç ajo tërhiqet që e di fatin e vet.

E aftë, e zgjuar, shumë punëtore.
A duhet thënë sa këngë ka kompozuar?
Sa faqe në librat e historisë ka numëruar?
Sa divane të njerëzve ka shtruar
në aq sheshe, stadiume.

Mos të mashtrohemi:
ajo mund të krijojë bukuri.
Të shkëlqyera janë vezullimet e saj natën e errët.
Për bukuri shtëllungat nga shpërthimet në atë agim të trëndafiltë.
Vështirë t’u mohosh patosin rrënojave
dhe atë humor të shpenguar
për kolonën që ngrihet fuqishëm mbi to.

Ajo është mjeshtre e kontrastit
mes rropamës dhe qetësisë,
mes gjakut të kuq dhe dëborës së bardhë.
Dhe para së gjithash atë kurrë nuk e mërzit
motivi i xhelatit të pastër
mbi viktimën e njollosur.

E gatshme në çdo çast për detyra të reja.
Nëse duhet të presë, ajo pret.
Thonë se është e verbër. E verbër?
Ajo ka sy të mprehtë gjuetari
dhe sheh me guxim drejt së ardhmes
-vetëm ajo.
* * *

TEPERIM
Kanë zbuluar një yll të ri,
çka nuk do të thotë, se u kthjellua më shumë
dhe u shfaq diçka që ka munguar.

Ky yll është i madh dhe i largët,
aq i largët për të qenë i vogël,
madje më i vogël se ata të tjerët
shumë më të vegjël se ai.
Habia nuk do të ishte ndonjë çudi,
vetëm nëse ne do të kishim kohë për të.

Mosha e yllit, masa e yllit, vendosja e yllit,
e gjithë kjo mbase mjafton
për një tezë doktorature
dhe një gotë të vogël vere
në rrethet afruar qiellit:
astronomi, e shoqja, të afërmit dhe shokët,
atmosferë e çlirët, veshja sipas dëshirës,
në biseda mbizotërojnë tema vendore
dhe përtypen kikirika.

Një yll i shkëlqyer
veç ky ende nuk është shkak
të mos ngrihet një dolli për shëndetin e zonjave tona
pakrahasueshëm më të afërta.

Një yll pa rrjedhoja.
Pa ndikim në motin, modën, përfundimin e ndeshjes,
ndryshimet në qeveri, në të ardhurat dhe në krizën e vlerave.

Pa rrjedhoja në propagandë dhe në industrinë e rëndë.
Pa u pasqyruar në llustrën e tryezës së bisedimeve.
Me një shifër të tejkaluar për ditët e llogaritura të jetës.

Përktheu nga origjinali Pandeli Çina