Hasan Luçi: Ju tregoj për agjenturën e UDB në Bllok

UDB-ja ishte ulur “këmbëkryq” në Shqipërinë komuniste.  Ajo kishte pështjelluar jo vetëm qarqet intelektuale, por edhe vetë Sigurimin e Shtetit. Këto janë deklaratat e radhës, të cilat i bën të njohura për publikun e gjerë njëri prej eksponentëve më të njohur të Sigurimit komunist në emigracionin shqiptar në perëndim. Por deklarata e bujshme e tij vijon edhe më tej me tone dhe fakte shokuese, kur thotë se në Tiranën e asaj kohe funksiononte një kanal i agjenturës së UDB-së, i cili përfundonte në Bllokun e udhëheqjes më të lartë të asaj kohe. E ndërsa Hasan Luçi radhit detajet e dëshmisë tronditëse, nuk heziton të vejë shenja dyshimi mbi vetë ish-ministrin historik të Sigurimit, Kadri Hazbiun, Feçorr Shehun etj. Këtë dëshmi ai e argumenton me disa fakte tepër të çuditshme, ku ai vetë i ka njoftuar për veprime të pritshme të UDB-së në Shqipëri dhe nuk është marrë asnjë masë parandaluese. Këtë dyshim e përforcon, kur ai deklaron se në momentin që insistoi për të ndjekur situatën e informacionit të marrë për funksionimin e UDB-së deri në Bllok, u largua nga Sigurimi i Shtetit, te i cili kishte përfituar një përvojë 30-vjeçare dhe u dërgua pedagog i thjeshtë në shkollën e Policisë në Sauk.
Për më tepër, le të ndjekim konkretisht këtë intervistë interesante të vetë Hasan Luçit.

 

Zoti Luçi, jam shumë i paqartë, për të mos thënë i shokuar, për atë çka juve dëshmuat gjatë intervistës së numrit të kaluar të këtij cikli. Konkretisht, kjo ka të bëjë me dëshminë tuaj, se zbuluat kanalin e UDB-së jugosllave, i cili përfundonte brenda bllokut të udhëheqjes më të lartë të shtetit komunist. Mund të jeni më i qartë në këtë dëshmi?

Ka qenë tamam ashtu si të kam thënë. Unë rashë në gjurmë të qarta, në kanalin e agjenturës së UDB-së që mbërrinte në Tiranë, i cili përfundonte brenda udhëheqjes më të lartë të asaj kohe. Pra, unë po të them se mora informacion tepër të saktë, që rreth Enver Hoxhës kishte njerëz të përfshirë në UDB.

Juve, e keni përcjellë këtë informacion?
Patjetër që e përcolla. Por unë e përcolla në linjat e mia, por që këto linja i kisha goxha lart në shtetin e atëhershëm.

Që do të thotë?
Që do të thotë se ato linja ku unë raportoja dhe çoja informatat më sekrete, ishin njerëz të nomenklaturës dhe jo njerëz të dorës së dytë e të tretë.

Mund të jeni më konkret? Me sa kuptoj, ju e paskeni me Kadri Hazbiun, sepse dikur për atë më keni thënë se e kishit shef direkt me të cilin mbanit kontaktet, apo jam i gabuar?
Unë nuk mund të them nëse Kadri Hazbiu apo Feçorr Shehu ishte agjent i UDB-së apo jo, por që veprimet e tyre jo në pak raste mua më kanë tronditur dhe më kanë bërë të thellohem shumë. Nuk e di se çfarë ndodhte.

Pse u shkaktua gjithë kjo tronditje?
Në radhë të parë, për rastin e fundit kur unë insistoja të hetohej intensivisht në të gjitha rrugët tona tepër sekrete dhe të kamufluara për të zbardhur atë çka kishim konstatuar, brenda Bllokut ku banonte udhëheqja më e lartë e shtetit të atëhershëm, çuditërisht heshtej. Kur unë vijoja të informoja, befasisht përfundova jashtë radhëve të Sigurimit të shtetit, të cilit i kisha kushtuar mendjen, jetën dhe zemrën.

Ku shkuat?
Eh…, më çuan pedagog në shkollën e oficerëve të policisë, ku jepja lëndën e zbulimit.

Po ju paskeni shkuar shumë mirë, pse e konsideroni shmangie?
Nuk e kupton se ç’do të thotë të heqësh një njeri që ka një eksperiencë 30-vjeçare në zbulimin ndërkombëtar dhe të drejtosh zbulimin e shtetit brenda vendit, se pasi erdha nga Franca unë kalova në detyrën e drejtorit të kundërzbulimit në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Aq më shumë, kur ai spostim u bë kur unë intensifikova të gjithë veprimtarinë time ne drejtim të Kanalit të UDB-së, që përfundonte te njerëzit më të besuar të Enver Hoxhës.

Pra, thatë se dyshimet binin te Kadri Hazbiu?
Jua përsëris, unë nuk kisha fakte dhe s’mund ta akuzoja Kadri Hazbiun, por veprimet e tij mua më shqetësonin. Madje gjithmonë kur kam bërë analiza me veten, kam konstatuar në veprimtarinë e marrëdhënieve tona zbuluese, ngërçe të pajustifikuara.

Do mund të më flisni vetëm konkretisht?
Jua kuptoj qëllimin dhe bëni mirë që nuk i keni qejf frazat boshe. Atëherë, unë po të deklaroj, se sa herë jepja informata në lidhje me veprimtarinë e UDB-së kam parë heshtje në drejtim të vlerësimit të informacionit dhe nuk është marrë asnjë masë. Por një informacion jepet për të parandaluar një ngjarje dhe ç’kuptim ka kur ti hesht. Mos harro se, që të merrje një informacion, do të të duhej të rrezikoje shumë.

Për shembull?
Në rastin e Bllokut që të thashë, nuk është pak, se informacionet që më vinin njëri pas tjetrit ishin më se të sakta dhe nuk linin asnjë mëdyshje se njerëzit e UDB-së merrnin informacion që nga brenda Bllokut. Para se të merrej një vendim apo pa mbaruar një mbledhje në Byronë Politike ajo së pari ishte e zbardhur jo vetëm në zyrën e shërbimit sekret jugosllav, por edhe në atë amerikan apo grek.
Për t’ju bindur akoma, po ju them se unë kisha marrë nga brenda UDB-së informatën, se ajo po organizonte brenda burgut të Spaçit një revoltë, të paparë ndonjëherë deri në ato momente.

Kur e dhatë këtë informacion?
Një muaj para se të ndodhte.

Dhe nuk u mor asnjë masë?
Absolutisht asgjë, deri sa ndodhi ajo që ju e dini, dhe që s’ka nevojë që unë t’jua përsëris prapë.

E çfarë u tha, kur ju e diskutuat pas revoltës së ndodhur?
Feçorr Shehu tha: Po ne kishim një muaj kokë që ta bllokonim, pasi informacionin e kishim.

Më thatë se keni disa raste?
Kam pasur edhe një rast tjetër, kur unë kam njoftuar personalisht Kadri Hazbiun se përgatitej të ndodhte një arratisje shumë e bujshme në Pogradec. Çuditërisht edhe në këtë rast nuk u mor asnjë masë dhe ndodhi ajo që ndodhi.

Çfarë ndodhi?
Ndodhi arratisja më e bujshme dhe më spektakolare që kishte ndodhur ndonjëherë deri në ato momente. Ndodhi arratisja e grupit prej 17 personash, kryesisht kuadro. E veçanta ishte, se brenda tyre ishte edhe agjenti ynë, i cili njoftonte në çdo moment të lëvizjes së tyre dhe së fundmi s’u bë asgjë. Këto ishin të rënda dhe tepër tragjike.

Nuk arrij ta kuptoj, se përse i jepni kaq rëndësi një arratisjeje të ndodhur atëherë?
Sepse ajo arratisje e bërë në një kohë të tillë dhe në mënyrë të tillë, tregonte një sfidë për shtetin e atëhershëm. Kjo kishte të bënte me inkurajimin e elementit reaksionar, siç e quanim atëherë. Pastaj, ana tjetër kishte të bënte me një fakt të dhimbshëm, se kjo nuk të linte mëdyshje, që ajo arratisje aq e bujshme nuk ka qenë pa u mbështetur nga brenda Sigurimit të shtetit apo mos të them, te njerëzit më të lartë të udhëheqjes.

Ore, jam kurioz. A ia the copë Kadri Hazbiut, që tani e lakon, se pse nuk kishte marrë masa, kur ti i kishe dhënë sinjal një muaj para për arratisjen që po më thua?
Ja thashë copë.

Ma thuaj, si i the?
Shoku Kadri, për arratisjen që po diskutohet kaq shumë unë të kam njoftuar, se jo vetëm që po organizohet një arratisje shumë e bujshme me pjesëmarrje të madhe kuadrosh, por se në organizimin e saj janë njerëzit e UDB-së.

E çfarë të tha Kadriu pas kësaj përballjeje?
Nuk kishte çfarë të thoshte, por pranoi se kishte faj. Konkretisht tha: Ajo që ndodhi ishte faji ynë. Është e vërtetë që u njoftuam, dhe për këtë duhet të ishim treguar vigjilentë. Kjo gjë duhet të na bëhet mësim.

E çfarë ka këtu?
Fjala është, se mund të bësh autokritikë sa të duash, por nuk del asnjëherë e vërteta e pastër. Ndërsa unë nuk të them se flitet për gabime të rëndomta, por probleme madhore sistematike që ndodhnin në Sigurimin e shtetit tonë në atë kohë.

Në këtë pikë e ke edhe problemin e agjenturës në udhëheqjen e lartë?
Nuk e kuptoja se përse nuk u zbardh asnjëherë ai problem dhe ato informacione aq të sakta që na linin pa gjumë. Që kishte në Bllok dhe se Enver Hoxha ulej me njerëz të komanduar nga të tjerë, kjo nuk diskutohet fare. Sepse kjo u pa dhe në rastin e Bandës së Xhevdet Mustafës, për të cilën do të flas numrin e ardhshëm.

Deri tani folët për informatat që merrnit nga UDB-ja, ku zbulonit veprimet e saj në kurriz të Shqipërisë. Mund të di kush ishte agjenti që i siguronte këto informata?
Meqenëse kemi folur për çdo dëshmi me emra konkretë, po të them se në këtë rast është emri i emigrantit kosovar Iliaz Cingu. Ai ishte nga Gjakova, rreth 40 vjeç.

Si e kishte historinë e mbërritjes deri në rrjetin tuaj?
Ilaz Cingu ishte njeri me rreth shumë të gjerë miqsh. Kishte qenë i lidhur me luftën. Madje kishte qenë së bashku me Fadil Hoxhën, Emin Durakun etj. Si partizan kishte vepruar në veri të Shqipërisë dhe në Kosovë. Ai kishte një detaj patriotizmi të pashembullt në CV-në e tij, se kishte qenë një nga protagonistët më të flaktë të organizimit të kërkesës për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Por Cingu ishte edhe pjesëtar i drejtpërdrejtë i konferencës së Bujanit.
Po pas çlirimit, periudha për të cilën flasim, si e ka udhëtimin?
Menjëherë pas çlirimit ai ishte arrestuar nga UDB-ja, për kërkesën e tij për bashkimin e Shqipërisë me Kosovën. Për këtë gjë ishte burgosur 11 vjet në burgun më famëkeq të Goliotokut në Jugosllavi.
Aty bënë përpjekje për ta rekrutuar, por ai nuk pranoi asnjëherë. Për këtë refuzim i bëri të tëra vitet e burgut të plota ditë më ditë. Për të mos thënë pastaj për torturat që kishte përballuar, të cilat kishin qenë nga më të tmerrshmet dhe që i dalloheshin lehtësisht, edhe pas shumë vjetësh si i ishin shkaktuar.

Pas 11 vjetësh fiks doli nga burgu?
Plot pas 11 vjetësh. Kur doli nga burgu kuptoi se UDB-ja i kishte rekrutuar gruan. Në atë kohë kishte dy fëmijë në shkollë. Ishte i detyruar të jetonte në terror.

E çfarë i tha gruas?
Bëri sikur nuk kuptoi gjë fare. E dinte se po të të viheshin ata të UDB-së përdornin një mijë e një forma çnjerëzore për të të rekrutuar. Në momentin që pranoje ishe e detyruar të raportoje për sa të kërkonin. Ajo nuk donte të ishte kundër burrit të saj, por donte të shikonte mirë familjen e vet, ku përfshihej edhe burri. Por gjithsesi, ai kur pa këtë mënyrë të vepruari dhe se gruaja do të detyrohej të raportonte për burrin, u detyrua të arratisej nga Jugosllavia.

Ku shkoi?
Fillimisht u arratis në Itali dhe prej andej shumë më vonë kishte mbërritur në Francë. Kur u largua nga Italia për në Francë nuk njoftoi asnjë njeri, qoftë edhe miq të ngushtë.

Në këtë kohë e “peshkuat”, pra e rekrutuat?
Unë fillimisht e studiova. Krijova bindje se ishte patriot i shquar. Për tipin dhe karakterin që kishte, kishte lidhje shumë të forta me shumë miq dhe shokë të rëndësishëm. Këta ishin jo vetëm në radhët e mërgatës kosovare, por edhe të asaj shqiptare.

Po familjen e braktisi krejt?
Jo. Ai iku për t’i ardhur në ndihmë edhe familjes, por edhe gruas, që ishte nën terrorin e UDB-së për të raportuar për çdo vendndodhje të burrit, se në të kundërt do ta pësonte. Pasi erdhi në Francë, me familjen mbante lidhje nëpërmjet emigrantëve ekonomikë që hynin dhe dilnin nga Jugosllavia.

Pra, ju e rekrutuat?
Pasi mësova të gjitha këto, vendosa ta rekrutoja. Edhe këtij, ashtu siç bëja me të gjithë të tjerët në të tilla raste, i shkova shumë vonë natën në shtëpi.

Banonte larg?
Banonte në periferi të Parisit, ndërkohë që punonte në një fabrikë telash.

Si të priti në momentin që i trokitët?
Më priti shumë mirë. Kur ika lamë takim të takoheshim pas një jave brenda në Paris. Pashë që ishte shumë i gatshëm dhe kishte shumë dëshirë të kontribuonte.
Kur u takuam mbaj mend se më solli mëse 40 faqe me jetëshkrimin e jetës së vet. Pashë që kishte një shkrim të bukur.

Thatë për lidhjet në kohën e luftës, ndërkohë që nuk thatë se kush ishin lidhjet e tij me emigracionin shqiptar për të cilin ti interesoheshe. Kush ishin?
Të thashë se kishte lidhje me njerëz të rëndësishëm, si me të birin e Shefqet Vërlacit, Ismail Vërlacin, me Pjetër Gjon Markajn, që mburrej vazhdimisht se kishte torturuar Cucat e Maleve, madje që kishte ardhur disa herë në Shqipëri. Kishte lidhje me Zef Shytin apo Margjinin si i thonin, i cili ishte baza e diversantëve në Udin të Italisë. Ky kishte qenë edhe vetë disa herë diversant në Shqipëri… etj. Por ai kishte miqësi edhe në radhët e emigrantëve në Francë, Belgjikë, Gjermani, Turqi.

Po në emigracionin kosovar, kë kishte?
Njihej me krerët e Lidhjes së tretë të Prizrenit, e cila ishte krijuar nga UDB-ja. Kishte lidhje gjithashtu me krerët e Kosovës.

Si i mbante këto lidhje?
Këto lidhje i mbante nëpërmjet miqve personalë, të cilët e informonin rregullisht për çdo veprimtari kundër Shqipërisë.

Ju përse e angazhuat?
E dërgoja me detyra në Itali, Gjermani, Belgjikë etj. Sidomos e dërgoja të kontaktonte me ish-diversantët nga veriu, të cilët ai i njihte personalisht. Në këtë mënyrë ai gjatë atyre viteve zgjeroi shumë rrjetin e të njohurve.

Çfarë të dhënash ju ka dhënë konkretisht?
Ai na ka dhënë të dhëna mbi veprimet e UDB-së, planet titiste kundër Shqipërisë dhe veprimet e diversantëve nga Jugosllavia, ku ishin duke u përgatitur më shumë se 900 persona. Këta i dërgonin në Shqipëri herë pas here, ndërkohë që dërgoheshin edhe nga perëndimi. Na ka njoftuar për veprimet e UDB-së, kryesisht në demonstratat e ’81-shit. Për veprimet e UDB-së në Kosovë gjithashtu na dha shumë të dhëna. Nëpërmjet Ismail Vërlacit ai siguroi të dhëna mbi planet titiste, të cilat në vitin 1982 u botuan edhe nga shtypi i bllokut independent. Na jepte të dhëna të freskëta për qëndrimin e udhëheqjes kosovare.
Me sa keni thënë më parë, ky është edhe personi që ju ka informuar për bombat që do të hidheshin në ambasadat tona në Romë dhe Paris?

Po, ky na njoftoi dhe ashtu doli, që ato u hodhën, sikurse na i përcaktoi Iliazi. Po kështu, ky është edhe personi që më dha të dhënat për revoltën që po organizohej në burgun e Spaçit dhe ashtu ndodhi. Informacioni që ai më dha një muaj para, u realizua saktësisht sipas raportimit të tij.