Të dukesh apo të zhdukesh: Maturia e të jetuarit në hije

Të dukesh apo të zhdukesh – kjo është çështja. Para pak ditësh cirku ynë mediatik u mor gjatë me hit parade-n e personazheve më të ndjekur në rrjetet sociale, ndërkohë që një studiuese shqiptare në Universitetin e Kalifornisë në Los Angeles, Erina Vlashi, fitoi një çmim të rëndësishëm për kërkimet shkencore për kancerin. Emrat e më të ndjekurve në rrjetet sociale, me hir apo me pahir, i njeh tashmë çdo shqiptar, edhe pse puna e tyre ndikon pak ose aspak në mirëqenien e përditshme, ndërsa emrin e shkencëtares nuk e di njeri, edhe pse për shëndetin janë të interesuar të gjithë. Fenomeni i famës së dukjes dhe “fluturimi i vazhdueshëm rrotull flakës së kotësisë”, thënë sipas Niçes, është tashmë mbarëbotëror.

Nuk kemi pse të vëmë britmën se çfarë mbin në kopshtin tonë është specie e rrallë. Prirjet e kanë një domethënie dhe një shpjegim që asnjëherë nuk mund të jetë shterues përderisa bëhet fjalë për proces në zhvillim. Po le të ngremë pyetje e të përpiqemi të gjejmë përgjigje ose t’i lëmë pezull për një trajtim të mëtejshëm. Nuk ka rezultuar gjetje e zgjuar ecja kundër udhës e as moralizimi i problemeve e për këtë më vjen në ndihmë një përcaktim i Kafkës në ditarin e tij të datës 8 dhjetor të 1917-s: “Në luftën mes teje dhe botës, përpiqu t’i shkosh pas botës”.

Në mënyrë sipërfaqësore do të kuptohej: Bëj siç bëjnë të gjithë dhe mos i shkakto vuajtje vetes. Por po flasim për Kafkën, ku gjërat nuk janë asnjëherë aq sipërfaqësore! Ka shumë mënyra për ta zbërthyer, por dy janë mësimet më të rëndësishme në këtë thënie: që duhet të gjesh një baraslargësi me botën përqark, as shumë afër duke rrezikuar të të përpijë, as shumë larg, duke rrezikuar të ndihesh i braktisur, thjesht duke i shkuar pas, por mbi të gjitha duke vënë botën para vetes. Me një frazë të vetme Kafka arrin të shpjegojë mundësinë e të jetuarit me maturi, apo në mënyrë të vetëpërmbajtur, apo të heshtur, por gjithsesi jo të izoluar dhe të vetmuar.

E jo vetëm kaq, por sidomos të jetuarit në respekt e në dobi të botës para se të vetvetes. Ky pozicion ndjekjeje është larg të kuptuarit të Petrarkës te “De vita solitaria”, si izolim intelektual për të studiuar e për ta njohur botën përmes librave, me qëllimin e shërbesës ndaj dijes. Në vetvete edhe qëndrime të tilla janë shpeshherë një mburojë që vënë në radhë të parë vetveten, mbrojtjen nga bota e shpallur armike, ku ferri janë gjithnjë të tjerët. Sakrifikimi për studimin, krijimin e figurës së vetvetes ka pasur dhe ka gjithsesi një synim egoist të fshehur: atë të sakrifikimit së individit për një famë, para ose pas vdekjes, ose një nënvleftësim i rëndomësisë përqark për të bërë të dallueshëm veten, apo në rastin më të mirë, si te Petrarka e shumë mendimtarë të tjerë, të sakrifikimin për dijen, por në të gjitha rastet individi vë veten përpara ose përballë botës. I gjithë morali ndër shekuj si dhe mësimet fetare kanë synuar gjithnjë një shkëputje të tillë, një dallim, një qëndrim përballë botës, duke e konsideruar atë si pjesë të jashtme. Të kundërtën nënkupton mësimi i Kafkës. Si duhet të ishte qëndrimi në këtë botë duke anashkaluar egoizmin personal dhe duke vendosur botën para vetes? Do të ishte me vend përcaktimi i mendimtarit Lévi-Strauss: “Njerëzimi i orientuar siç duhet, nuk fillon nga vetja, por vë botën para jetës, jetën para njeriut dhe respektin për të tjerët përpara dashurisë për vetveten”.

Qëndrimi në botë në këtë mënyrë duhet të burojë nga përjetimi si kënaqësi e shijimit të botës përqark si pjesë më e rëndësishme se individi. Një qëndrim të tillë e ka përshkruar shumë bukur Bodleri, përmes figurës së “flânerie”-t anonim, të udhëtarit të lumtur në zemër të metropoleve të mëdha. Është ndjenja e kënaqësisë që provohet kur shëtit mes turmës së madhe në anonimat të plotë, gjë të jep mundësinë të jesh vetvetja, por edhe të respektosh turmën, të tjerët.

Gjithnjë ata janë më të rëndësishëm se ty, ata të bëjnë të ndihesh i lirë. Është situata e baraslargësisë ideale: as me hapësira të minuara, si në diktatura, ku mungon tërësisht privatësia, e as në hapësira të harruara, si në gjendje primitive, ku mungon marrëdhënia me tjetrin. Ata që dinë të bëjnë një zgjidhje të tillë jetese me maturi, që nuk nënkupton fshehjen, zhdukjen, mungesën e protagonizmit, të denjë për frikacakët, dembelët, të paditurit, – që gjithsesi duhet thënë se e dëshirojnë dukjen edhe pse nuk e arrijnë dot – por nënkupton lëvizjet e matura me një raport të ndërsjellë mes dukjes dhe zhdukjes: në heshtje kur bëhet fjalë për kotësi dhe shfaqje pa thelb, në dukje kur bëhet fjalë për shërbesë të mirëfilltë ndaj asaj që mbetet përtej nesh: mirëqenies së diçkaje që kalon përtej vetes.

Duke i shërbyer së madhes në veçanti i kemi shërbyer edhe më mirë e më plotë të voglës që ka lidhje drejtpërdrejtë me ne. Të gjithë ata që qëndrojnë në jetë në këtë mënyrë janë qeniet e matura që përbëjnë turmën e fshehur pas televizorit ku japin cirkun e radhës figurat e dukjes, janë ato që e bëjnë të mundur ekzistencën e vetë botës. Sipas filozofit francez që e ka trajtuar një problem të tillë, Pierre Zaoiu-t “janë pikërisht këta shpirtra që nuk perceptohen nga të tjerët, por që arrijnë ta perceptojnë botën. Pa praninë e tyre do të kishim veç pasqyra boshe.

Ditën kur shpirtra të tillë do të zhduken përgjithnjë, jo në mënyrë ciklike siç u pëlqen atyre të shfaqen, por do të zhduken një herë e mirë, të shtypura nga një sistem i frikshëm gjithçka-dukje, ditën kur do të kemi pra veç dritë e zhurmë shurdhuese, jo sy e veshë mënjanë në përgjim, është e padiskutueshme që nuk do të mbetet më asnjë, e madje nuk do të ketë më fare botë”. Për t’iu kthyer shembullin të fillimit: i gjithë cirku mediatik i figurave të dukjes qëndron në këmbë se ka sy e veshë të vëmendshëm që e perceptojnë dhe e i vënë emrin që vërtet meriton, qëndron në këmbë nga shpirtrat e matur që shfaqen vetëm atëherë kur vërtet bota ka nevojë për ta. Ose thënë ndryshe, për kë do të jepnin shfaqe aktorët nëse nuk do të kishte spektatorë që i gjykojnë dhe i perceptojnë si të tillë?