CIA: Vizita e Hrushovit në Shqipëri dhe plani i SHBA për rrëzimin e Hoxhës
CIA i ka kushtuar një rëndësi të madhe vizitues së Nikita Hrushov në Tiranë më 1959. Përmes një artikulli tregohen planet e tij për të vizituar vendin tonë dhe intenerarin që do ndiqte. Në një tjetër dokument të po këtij viti, CIA tregon se si amerikanët ndryshuan planin për rrëzimin e regjimit. Plani i ri ishte që përmes transmetimeve radio të denigrohej figura e krerëve të partisë.
Maj 1959
Vizita e Hrushovit
Radio Moska njoftoi më 20 maj se Hrushovi do të drejtojë një delegacion partiak që do të qëndrojë në Shqipëri nga 25 maji deri në 6 qershor. Vizita, sipas njoftimit, ishte programuar fillimisht për fundin e vitit të shkuar. Asnjë lideri i rangut të afërt me Hrushovin nuk kishte vizituar më parë Shqipërinë. Koha e zgjedhur për vizitën sugjeron se është një tentativë e Hrushovit për të mos i dhënë shumë rëndësi afatit të mëparshëm të 27 majit dhe për të siguruar Perëndimin se BRSS nuk do të marrë hapa unilaterale gjatë negociatave Lindje-Perëndim. Hrushovi mund të përdorë vizitën dhe për të përsëritur sulmet e tij ndaj NATO-s. Atij mund t’i bashkohet dhe kryeministri gjermano-lindor Otto Groteëohl, i cili arriti papritur në Tiranë më 15 maj, për një ndalesë të papërcaktuar. Greqia dhe Turqia, dy aleate të krahut jug-lindor të NATO-s, janë kritikuar kohët e fundit nga Shqipëria dhe Bullgaria për marrëveshjet biletarale ushtarake me SHBA. Hrushovi mund të bëjë të tjera përcaktime të politikave të bllokut sovjetik kundrejt Jugosllavisë, që është një objektiv i preferuar dhe për regjimin shqiptar. Në rrugën e kthimit Hrushovi mund të vizitojë Bullgarinë, teksa Moska ka njoftuar në mars se një delegacion partiak do të vizitojë Bullgarinë këtë vit. Hrushovi ka thënë gjithashtu se do të merrte pjesë në festimet e 40-vjetorit të themelimit të Partisë Punëtore polake në Varshavë, dhe në pjesën e dytë të qershorit ka në program një turne në Skandinavi që do të vazhdojë deri në fillim të gushtit.
Prill 1959
Përmbledhje operacioni OBTEST
Ky është një operacioni me program negativ revizionist në Shqipëri, që vepron prej dy vitesh. Përpjekjet e fundit për të vlerësuar efektivitetin e tij teknik, kanë qenë të pasuksesshme, por raportohet se komunistët shqiptarë “liberalë” janë në dijeni të tij. Kemi mësuar gjithashtu se sekretari i Partisë Komuniste Shqiptare Enver Hoxha iu referua programit në fjalimin e tij të 3 marsit 1959 në Asemblenë Popullore. Ne mendojmë se programi po vepron me efektivitet për aq sa e lejojnë rrethanat. Në terma afatgjatë, ne kemi dyshime për rekomandimet e transmetimit të përmbajtjes së njëjtë me atë jugosllave dhe besojmë se tekstet mund të përmirësohen duke zgjeruar linjën tonë të sulmit me përfshirjen e disa argumenteve anti-komunsite. Programi klandestin në radio ka nisur në maj 1957 dhe synon anëtarët e nivelit të mesëm të partisë komuniste. Aktualisht po transmetohet nj tekst i ri në çdo pesë ditë, teksa transmetimet zgjasin rreth 220 orë në muaj. Ne mendojmë se ky nivel produksioni është optimal, pasi kemi vetëm një shkrues tekstesh. Përveç folësit dhe shkruesit të tekstit, stafi i programit përfshin një oficer të CIA dhe një oficer rajonal që njeh mirë çështjet shqiptare. Grupi ynë monitoron nga afër transmetimet e Radio Tirana, Radio Beogradi dhe radio Roma, për lajme të përdorshme dhe programe të ardhshme. Zakonisht me marrim informacionet tona për programet nga kërkimet në shtypin shqiptar dhe jugosllav, nga monitorimet e radios dhe nga sugjerimet e selisë sonë kryesore në raportet e përmuajshme. Informacione të tjera të vlefshme vijnë nga marrjet në pyetje të shqiptarëve të emigracionit dhe nga refugjatët shqiptarë për të cilët besojmë se kanë informacione të vlefshme për transmetim.
Pengesat e operacionit
Një nga dy pengesat madhore të operacionit është shfrytëzimi i plotë i linjës revizioniste. Për arsye se shumica e informacioneve të njoftuara është pak e vjetër, ne nuk mund të ngremë argumente efektive mbi ngjarjet e reja në Shqipëri. Prandaj jemi mbështetur më shumë në përsëritje të zhvillimeve negative në Shqipëri duke u përqendruar në “Socializmin Humanist” dhe Socializmin shkencor”, dhe jo në argumente ideologjike. Në kemi krijuar gjithashtu fushata për promovimin e ndryshimeve nën pretekstin e revizionizmit, me argumentin se çdo përmirësim është për të mirën e socializmit në Shqipëri. Dy fushata të veçanta me anë të këtij parimi, po përdoren për rehabilitimin e poetit dhe aktivistit kristian Gjergj Fishta, qe ka kryer disa nga shkrimet më të bukura moderne shqiptare (i cili për koinçidencë ishte egërsisht anti-jugosllav), dhe fushata për ngritjen në OKB të problemit të persekutimit të Kosovarëve në Jugosllavi. Kur ka qenë e mundur operacioni ka tentuar të turpërojë anëtarë të lartë të regjimit, dhe gjatë vitit të fundit ka sulmuar personalisht Beqir Ballukun, Gogo Nushin e Adil Çarçanin. Duke shfrytëzuar linjën revizioniste, operacioni OBTEST ka kaluar në linjën e rrezikshme mes qasjes së thjeshtë anti-regjim dhe quajtjen e tij një ogur për revizionizmin jugosllav. Për këtë të fundit, një nga problemet ka qenë rreziku që ne të konsiderohemi pro-jugosllav nga regjim komunist, si një tentativë për të na diskredituar duke shfrytëzuar frikën e vjetër shqiptare të pushtimit jugosllav.
Një tjetër problem madhor ka qenë vlerësimi i teknikës dhe përmbajtjes së transmetimeve. Kemi kryer disa operacione brenda dhe në zonat kufitare të Shqipërisë për të përcaktuar dëgjueshmërinë e programit. Monitorimet nga kufiri greko-shqiptar kanë qenë pozitive. Kemi bërë gjithashtu kërkesa periodike për monitorim në Tiranë dhe dy raportime kanë qenë negative. Nga Beogradi monitorimi tregon se sinjali është i fortë e i qartë.
Zhurmuesit dhe numri i pakët i radiove
Megjithë faktin se operacionet e monitorimit kanë qenë të paplota dhe megjithë faktin se në Shqipëri nuk ka më shumë se 25 000 aparate radio që kapin transmetimet në valë të shkurtra, kanë prova se programet dëgjohen dhe ato kanë efektin e tyre. Në një raportim nga selia jonë kryesore thuhej se një komunist shqiptar “liberal” kishte dëgjuar transmetimet por mendonte se programi drejtohej nga një fuqi e huaj. Është për t’u theksuar se që kur Enver Hoxha përmendi transmetimet tona në Asemblenë Popullore, kemi vërejtur një rritje të vogël të zhurmuesve gjatë transmetimeve lokale. Megjithse çdo hipotezë mbi dy referencat mund të jetë e parakohshme, vërejmë dy aspekte me rëndësi:
1. Dy referencat shqiptare ndaj transmetimit duken kontradiktore, sepse komunisti më i lartë i vendit e sulmon propagandën e programit, kurse një komunist i nivelit të mesëm e refuzon atë si propagandë e vendeve të huaja.
2. Megjithse Hoxha tha se programi i bën propagandë revizionizmit jugosllav, ai në fakt sulmonte transmetimin që bënte thirrje për më shumë të drejta të shqiptarëve kundrejt Jugosllavisë.
Operacioni
Në këtë moment nuk kemi në plan ndryshime madhore në operacion, pas komenteve të mësipërme. Kemi ripërshtatur paksa formatin e tij në mënyrë për ta bërë më të qartë për dëgjuesit platformën tonë, dhe jemi duke hetuar mënyra më agresive për të futur programin në brendësi të Shqipërisë. Një nga këto mënyra është transmetimi në valë të afërta dhe ndërhyrja te Radio Shkodra, që kemi nisur prej 3 shkurtit 1959. Në terma afatgjatë, kemi pasur disa rezervime në lidhje me linjën thjesht revizioniste të programit dhe efektivitetin e saj. Qeveria komuniste shqiptare është e varur nga Bashkimi Sovietik për gjithçka, edhe për menaxhimin e qeverisë, prandaj nuk mund të presim që qeveria të ndryshojë mënyrën e saj të qeverisjes. Secili prej komunistëve ka dyshimet e tij për të ardhmen, ashtu si dhe kolegët e tyre kapitalistë, prandaj mendojmë se operacioni ynë mund t’i shfrytëzojë këto dyshime si për shembull; Çfarë ndodh nëse Hoxha humbet pushtetin? Kush ka të drejtë në debatin me Shehut e Klosit? A do të lejonit dikë si Balluku apo Nushi të jetë eprori juaj? Në të njëjtën mënyrë me mund të sulmojmë paaftësinë e shqiptarëve për problemin e Kosovës, apo ndoshta të vazhdojmë fushatën e rehabilitimit të Gjergj Fishtës.
Përplasja me jugosllavët
Megjithëse ky është në fakt anti-komunizëm me emër revizionist, ne mendojmë se operacioni mund të jet efektiv nëse kemi informacionin e duhur në dispozicion. Gjithashtu ne jemi në favor të përmbajtjes anti-komuniste sepse nuk preferojnë të mbajmë në Shqipëri të njëjtën linjë transmetimesh si ato jugosllave. Jugosllavët kanë interesat e tyre në Shqipëri dhe ndoshta kanë burime më të mira inforamcioni që mund të shfrytëzojnë në tekstat e tyre të propagandës, prandaj ne nuk duhet të jemi një plotësues i propagandës së tyre, sepse revizionizmi ynë është i njëjtë me revizionizmin e tyre, edhe pse ne i sulmojmë here pas here. Opinionet tona në lidhje me operacionet janë thjesht vlerësuese për të ardhmen e programit. Aktualisht mendojmë se operacioni po vepron në maksimumin e tij sipas kushteve të personelit, atyre teknike deh të tjerave në përgjithsi. Pas trajnimit të stafit shtesë besojmë se drejtuesit e rinj do të marrin përgjegjësi për projektin dhe besojmë se do të vazhdojmë t ë punojmë me të njëjtin intensitet. Brenda disa javëve do të dërgojmë kërkesën tonë për rinovimin e projektit edhe për vitin fiskal 1960, me argumentimet kryesore të ruajtjes së programeve në nivelin aktual të transmetimit. Nëse selia kryesore ka komente paraprake në lidhje me planin e rinovimit, do t’i pranojmë me kënaqësi.
Mars 1952
Anija Dimitrov e flotës rumune të ngarkesave Sovrontransport, ndaloi në Vlorë, ku shkarkoi 84 arka me mallra farmaceutike dhe 10 persona të kombësisë së panjohur, anija nis lundrimin nga Konstantia në Rumani dhe kaloi në Bosfor më 30 dhjetor 1951. Anija Petrovski e regjistruar me BRSS, gjatë lundrimit nga Murmansk drejt Poti, ndaloi në Durrës mes datave 10 dhe 15 janar 1952 ku shkarkoi sa më poshtë: Dymbëdhjetë tanke të një tipi të ri, që ngjanin me modelin T-34. Tanket nuk kishin shenja dallimi ndërsa topat e tyre ishin ambalazhuar në arka të drunjta. Katër topa të mëdhenj artilerie së bashku me bazat e tyre, që besohet se do të përdoren në instilacionet mbrojtëse bregdetare. Një barkë luftarake me silura që besohet se do të përdoren në patrullimin e ujërave shqiptare. Mes personave që zbritën nga Petrovski ishin të paktën katër sovietikë. Tanket e sipërpërmendura u lanë në kalatën e portit për një natë deri në mbrëmjen e nesërme, kur u pajisën me personel shqiptar nën drejtimin e specialistëve sovietikë. Petrovski qëdnroi në portin e Durrësit për tetë orë deri në mbarimin e shkarkimit, pas së cilin raportohet se u largua.
Këmbim të mundshme mallrash mes Çekosllovakissë dhe Shqipërisë
Janar 1950
Raporti i mëposhtëm ka lidhje me këmbimet e mundshme të mallrave mes Shqipërisë deh Çekosllovakisë dhe është marrë në gjuhën angleze. Megjithëse dërguesit nuk njohin origjinën e saktë të dokumentit besohet se është përgatitur në zyrën çekosllovake të ministrisë së tregtisë së jashtme, dhe një sinjal për këtë është emri i përkthyesit O. Cardeë, që shënohet në fund të raportit.
Raport mbi negociatat e ekspertëve tanë në Shqipëri
Observime tregtare-politike
Mes importeve kryesore të mundshme të Çekosllovakisë nga Shqipëria është minerari i kromit, i përcaktuar sipas marrëveshjes në 10 000 ton. Delegacioni ynë tregtar zbuloi se kjo kuotë mund të rritet në 15 000 ton. Ne na nevojitet krom për industrinë e qeramikës me përmbajtje minimale të mineralit të pastër, dhe përqindja e krimit shqiptar prej 40 për qind pastërti është e pranueshme.
Ne do të blejmë një total prej 200 tonë dru arre, sipas kushteve të marrëdhënies paraprake. Megjithse druri shqiptar nuk është i prerë si duhet ai është i kontrolluar, dhe marrëveshja jonë mund të rritet në 500 ton në vit. Gjysma e masës mund të përdoret për industrinë, 30 për qind për qëllime teknike dhe pjesa tjetër për dërrasa.
Dru shqope: Megjithëse kuotat e marrëveshjes ishin për 50 ton, ne dyshojmë se mund të arrijmë këtë sasi pasi prodhimi vjetor i Shqipërisë në dru shqope është rreth 200 ton. Tipe të tjera druri në Shqipëri nuk plotësojnë kriteret tona industriale ndërsa lisi shqiptar gjithashtu nuk plotëson kriteret për ndërtimin e fuçive. Ai mund të përdoret vetëm në vagonët e hekurudhave. Sipas marrëveshjes rreth 30 00 ngarkesa me të brendshme kafshësh do të dërgohen nga Shqipëria, të cilat delegacioni ynë llogariti se mund të blihen për rreth 5 milionë korona ceke, për të plotësuar nevojat tona. Prodhimi vjetor i Shqipërisë në të brendshme kafshësh është rreth 140 000 të brendshme delesh dhe 250 000 të brendshme nga gjedhë të tjera. Shqipëria prodhon dhe tipe të veçanta të thata të brendshme.
Barëra medicinale: Në marrëveshje nuk është specifikuar sasia e barërave medicinave, por Shqipëria ka shumë rezerva barërash të tilla disa prej të cilave janë tharë sipas kritereve, por sasi të mëdha janë neglizhuar dhe dalë jashtë funksioni. Deri tani nuk kemi organizuar blerje barërash dhe duhet dërguar një grup ekspertësh për të klasifikuar dhe zgjedhur barërat që Çekosllovakia kërkon të blejë. Ne nuk jemi të interesuar të blejnë kërp nga Shqipëria pasi mostrat e sjella nga ekspertët tanë rezultonin të një cilësie inferiore, prandaj këto importe pritet të ndalohen nga Çekosllovakia.
Brirë e thundra: Shqipëria ka ofruar të sjellë 10.000 kg brirë e thundra të përziera dhe 1000 kg brirë, të cilat ende nuk kanë testuar apo verifikuar.
Asfalt natyral: Asfalti shqiptar është i cilësisë së lartë, pothuajse si asfalti i Trinidadit, por masa e prodhimit në Shqipëri është disi e kufizuar. Shqipëria prodhon rreth 30 000 ton në vit, nga të cilat llogaritet se rreth 6000 t mund të blihen për 8 milionë korona çeke. Ato mund të dërgohen në Çekosllovaki këtë vit. Prodhim ditor është diku te 80 ton. Për sa kohë të mos ketë furnizim me tabakë metalikë, Shqipëria nuk mund të shtojë prodhimin e saj të asfaltit dhe importet për ne.
Lëkura e pllushe: Shqipëria ka përmirësuar cilësinë e lëkurave dhe mbledhja e tyre është organizuar. Lëkura e tyre e dhive e deleve është e përshtatshme për prodhimin e këpucëve tona të eksportit. Edhe lëkurat e tyre të buta mund të përdoren në industri. Sikur Shqipëria të organizonte gjuetinë me çarqe ajo do të fitonte sasi të mëdha pellushesh. Çekosllovakia është e interesuar të blejë pellushe kunadhesh dhe lundërzash, të cilat janë të cilësisë së lartë. Por nuk jemi të interesuar për lëkurë dhelprash, prej mungesës së kërkesës. Shqipëria ka pak mace të egra dhe arinj. Lisi i Vlorës është i bollshëm në Shqipëri dhe është material i mirë për ngjyrosjen e lëkurave dhe përpunimin e tyre. Ne do të ishim të interesuar të blinim lis Vlore nga Shqipëria, nëse zotëron 33 deri në 36 për qind përmbajtje ngjyrosjeje për lëkurat.
Vajra farërash: Prodhimi vjetor i Shqipërisë i lulediellit është 6500 deri në 7000 ton, i llogaritur me vlerë rreth 35 milionë korona ceke, ndërsa 100 ton kikirikë vlerësohen në 3 milionë korona. 1000 ton vaj kastori vlerësohen në 18 milionë korona ceke dhe rreth 500 ton fara susami vlerësohen në 5 milionë korona. Ne jemi gjithashtu të interesuar në farat e duhanit të Shqipërisë, në farat e rrushit dhe në rreth 100 ton vaj ulliri.
Pambuku i prodhuar në Shqipëri arrin në 3500 deri në 4000 ton në vit. Ne mund të përdorim çdo sasi pambuku nga Shqipëria dhe duhet të blejmë të paktën 1000 ton me vlerë rreth 35 milionë krona.
Leshi: Prodhimi shqiptar i leshit arrin në 1200 deri në 1500 ton. Çekosllovakisë i intereson të blejë 300 deri në 500 ton me vlerë respektivisht 15 milionë ose 25 milionë krona, dhe gjithashtu na intereson blerja e leshit të kafshëve.
Dafina: Nuk jemi të interesuar të blejmë dafinë nga Shqipëria pasi kemi blerë tashmë 50 000 kg nga Italia, Fanca e Jugosllavia.
Dëllinja: Këtë vit Shqipëria nisi të organizojë mbledhjen e dëllinjës dhe dëshiron të dijë nëse jemi të interesuar të blejmë. Kërkesa jonë mesatare është rreth 200 000 kg në vit.
Rrëshirë: Ka shumë mundësi prodhimi të rrëshirës në Shqipëri, por mungon sistemi i organizuar i mbledhjes së saj.
Minerale sulfurore (pirite): Çekosllovakia është e interesuar të blejë 10 000 ton. Prodhimi i vjetor i Shqipërisë është rreth 20 000 ton. Në Shqipëri piritet nuk janë kërkuar nga industria e minierave pasi përdorimi i tyre në prodhimin e bakrit është shumë i kushtueshëm. Meqenëse ne jemi të interesuar për piritet për industrinë tonë të bakrit, do të duhej të furnizonim Shqipërinë me makineritë e përshtatshme për nxjerrjen. Alabastra mund të përdoren në industrinë tonë ndërsa gipsi i bardhë për qëllime mjekësore. Kompanitë tona Keramiky dhe Metrans do të duhej të jenin transportin në rast eksporti, por për nxitjen e Shqipërisë të eksportojë, duhet ushtruar presion politik.
Bakri: Jemi të interesuar për bakrin e Shqipërisë, prodhimi vjetor i së cilës arrin deri në 2000 ton.
Shqipëria kërkon në këmbim të eksporteve të saj materiale për zhvillimin e saj industrial si pjesë këmbimi për motorët e makinat e prodhuara në Çekosllovaki, pjesë për makineritë e tekstilit, injektorë motorësh, pjesë lokomotivash, makineri për prodhimin e cigareve, ka kërkesë të madhe për mjete matëse industriale, turbina, motorë nafte, tabakë metali dhe materiale për rafinerinë e sheqerit në Korçë. Ne mund t’i japim Shqipërisë një masë të konsiderueshme ndihme në ndërtimin e rrugëve industriale të pyjeve dhe në trajnimin e punonjësve shqiptarë të pyjeve në përdorimin e saktë të drurit. Popullsia duhet të mësohet me metodat moderne të punës së pyjeve, pas Shqipëria nuk i ka përdorur sistematikisht këto rezerva. Ekspertët çekë mund të përgatisin një program afatgjatë për punën e pyjeve në Shqipëri. Shqipëria mund të dërgojë për trajnim një grup ekspertësh të pyjeve, të cilët të kualifikohen në përdorimin e sharrave moderne apo në prodhimin e fuçive.