Kemal Dervish: Demokracia përtej shtetit sovran

Argumenti i Rodrik, i shtjelluar në librin e tij të ri, është se shumë globalizëm e dëmton sovranitetin e shteteve sovrane demokratike, duke iu nënshtruar gjithnjë e më shumë forcave ekonomike dhe financiare që nuk mund të korrespondojnë me dëshirat e shumicës së brendshme. Me këtë logjikë, një shtet autoritar mund të funksionojë më mirë në një botë të globalizuar, sepse nuk është e kufizuar nga, le të themi, shqetësimet zgjedhore.

Me më pak globalizim, vendimmarrja demokratike brenda shtetit sovran do të ishte më pak e kufizuar nga forcat e jashtme – sidomos tregjet financiare – që do të thotë se shtrirja e saj do të ishte më e gjerë. Globalizimi dhe demokracia, pa shtetin sovran, është gjithashtu e mundur, edhe pse Rodrik është skeptik mbi faktin nëse institucionet demokratike mund të funksionojnë në një shkallë globale.

Sigurisht, Rodrik nuk e portretizon këtë trilemë si një rregull të vështirë dhe të shpejtë. Përkundrazi, qëllimi i tij është të theksojë sfidat që kanë lidhje me nxitjen ose me ruajtjen e këtyre tre aranzhimeve institucionale, pjesërisht ose plotësisht. Por, për të përfituar sa më shumë nga koncepti i Rodrikut, është e nevojshme të trajtohet një tjetër dimension: nivelet e shumta të qeverisjes që ekzistojnë në botën e sotme.

Shteti sovran, i udhëhequr nga qeveria kombëtare, mbetet blloku kryesor i rendit ndërkombëtar. Por nën shtetin sovran janë shtet ose provinca, qytete dhe rajone që mund të kenë strukturat e tyre qeverisëse. Mbi të, ka blloqe mbikombëtare si Bashkimi Europian dhe institucione globale si Kombet e Bashkuara. Çdo diskutim i trilemës duhet të marrë parasysh këto nivele të ndryshme të qeverisjes.

Është e vërtetë se zhgënjimi i përhapur i ditëve të sotme ndaj qeverisë është pjesërisht një reagim kundër globalizimit, i cili duket se imponon veten në shtetet sovrane. Por një arsye tjetër për zhgënjimin mund të jetë që qytetarët ndihen të shkëputur nga qeveritë e tyre kombëtare.

Megjithatë, qeveritë në nivel lokal nuk janë shumë larg dhe qytetarët shpesh ndiejnë se ata mund të ushtrojnë ende ndikim të rëndësishëm mbi ta. Si rezultat, tensioni midis demokracisë dhe globalizimit duket të jetë më pak akut, për shembull, në nivelin komunal. Kjo ndihmon që qeveritë në nivel lokal të përqendrohen në më shumë shqetësime në nivel lokal – siç janë infrastruktura, arsimi dhe strehimi – që nuk perceptohen si të ndikuara fuqishëm nga globalizimi.

Në anën e kundër të spektrit janë strukturat qeverisëse në nivel lokal, siç është BE-ja. BE-ja jo vetëm që përballet shpesh me çështje që kanë lidhje me globalizimin, siç është tregtia; shtetasit e Europës ndiejnë se “Bruksesi” i largët dhe i shkëputur, mbi të cilin ata kanë shumë pak ndikim, po shkel sovranitetin e shteteve sovrane. Kjo ndjenjë, e ilustruar në votën e Brexit, mund të vërehet në të gjithë Evropën.

Mënyrat në të cilat këto dinamika mund të komplikojnë trilemën politike të Rodrikut janë shfaqur thellë në Katalunjë, ku tensioni midis demokracisë lokale dhe shtetit sovran është edhe më i mprehtë sesa ai i globalizimit. Në të vërtetë, shumë katalanas janë më të zhgënjyer me qeverinë kombëtare të Spanjës sesa me globalizimin apo BE-në. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për Skocinë përballë Mbretërisë së Bashkuar.

Në këtë kontekst, një tërheqje për shtetin sovran që kundërshton globalizimin, siç po ndodh në Shtetet e Bashkuara nën udhëheqjen e presidentit Donald Trump, bëhet edhe më problematike, sepse ajo kërcënon të ringjallë të gjitha patologjitë ekonomike dhe politike që nxiti në të kaluarën nacionalizmi.

Por po sikur të pranojmë një qasje të re, në të cilën demokracia dhe sovraniteti në nivel kombëtar të forcohen?

Në shumë vende, në mos në shumicën, qytetet janë qendra inovacioni dhe progresi, pasi premtimi i aglomerimit, ekonomive të shkallës dhe luhatjeve pozitive tërheqin firma me performancë të lartë. Qytetarët ndihen afër qeverive të tyre komunale dhe janë krenarë për qytetet e tyre, por krenaria në identitetin e tyre nuk ka cilësitë e dëmshme të nacionalizmit.

Ndërsa shteti sovran heq dorë nga një pjesë e fuqisë së tij para qeverive rajonale, shtetërore ose komunale, trilema dobësohet. Si demokracia, me ndjenjën e saj shoqëruese të përkatësisë, dhe globalizimi, i nxitur nga qytetet kozmopolitane të hapura ndaj botës, mund të lulëzojnë pa bërë që ndonjë vend të humbasë sovranitetin e tij.
Përfitimet e një qasje të tollë mund të jenë të thella. Por ka rreziqe serioze. Ndërsa zona të suksesshme metropolitane tërheqin një pjesë në rritje të kapitalit të vendit, të fuqisë punëtore të kualifikuar dhe të kapaciteteve inovative, zonat rurale në veçanti ka gjasa të përballen me rënie ekonomike: më pak mundësi punësimi, mbyllje spitalesh dhe shkollash dhe infrastrukturë në përkeqësim. Kjo prirje, siç e kemi parë, krijon një terren pjellor që politikanë populistë të ofrojnë zgjidhje të thjeshta, të rrënjosura në ideologji ekstreme që mbjellin ndarje dhe dëmtojnë progresin.

Prandaj është tepër e rëndësishme të gjenden mënyra për të ndihmuar, nga fillimi, ata që mund të mbeten pas nga një sistem i tillë. Këtu, shteti sovran do të kishte një rol shumë të rëndësishëm, edhe pse duhet të arrihet një ekuilibër i përshtatshëm për të parandaluar ripohimin e trilemës./ Project Syndicate/