Elvira Dones është një nga shkrimtaret më të rëndësishme bashkëkohore shqiptare. Dhe pakkush e ka vënë re këtë gjë. Gazeta zvicerane “Neue Zürcher Zeitung” i ka kushtuar asaj një artikull të veçantë, duke treguar gjithë rrugëtimin e shkrimtares shqiptare; nga arratia prej sistemit komunist e deri tek vepra e saj e fundit që flet për virgjëreshat e betuara apo burrneshat shqiptare, të përmbledhura në romanin “Hana”.

Elvira Dones jeton në Meride, në qytetin e Ticinos, konkretisht në jugun e Zvicrës. Ajo shkruan në shqip dhe italisht. “Për çdo libër, keni mundësi të zgjidhni midis dy gjuhëve”, thotë shkrimtarja dhe regjisorja nga Shqipëria.

I vetmi libër i saj i shkruar në gjuhën gjermane është romani “Hana”, të cilin ajo e prezantoi për herë të parë në “Literaturhaus Zürich”, ku fjalët e para të veprës janë  shkruar në italisht; “Vergine giurata”.

Dones shkruan në një gjuhë që nuk është shumë e përhapur, dhe  zviceranët nuk e njohin aq shumë. Por, ashtu si ajo duhet gjithmonë të mbani gjallë gjuhën amtare.

Dones udhëton rregullisht në vendin e saj të origjinës. Atdheu është një peshë e rëndë. Edhe pse Elvira Dones jeton në Zvicër, ajo e kupton Shqipërinë. Kur ajo është në Shqipëri, ajo mendon për Zvicrën e saj të lindjes. Ose në Uashington dhe San Francisko, ku jetonte me familjen e saj për 11 vjet. “Në zemrën time ka vend për shtëpi të ndryshme – por në shtëpi ndjehem  më mirë se kudo, si në boten e letërsisë time”.

Papritmas, liria në horizont

Dones ishte 28 vjeç kur mbërriti në Zvicër më 25 tetor të vitit 1988. Ishte një vendim prej 30 sekondash. Dones punoi për televizionin shtetëror të Shqipërisë në atë kohë dhe u dërgua në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit në Milano për të shpërndarë filmat shqiptarë. Në Milano takoi përsëri gazetarin zviceran Vasco Dones, të cilin e kishte takuar dy vjet më parë në një panair në Danimarkë. Gruaja e re vendosi për ta ndjekur atë përgjatë kufirit në Zvicër.

“Papritur, kam pasur lirinë në mendjen time”, thotë ajo, e cila u rrit nën shtypjen e ashpër të regjimit komunist. Por lirinë e fituar i duhej ta paguante shtrenjtë. Në Shqipëri, ajo u dënua në mungesë për tradhti. Në librin e saj të parë, “Senza bagaglio”, Dones tregon historinë e saj. Është teksti i vetëm autobiografik.

Megjithatë, Shqipëria dhe çështja e lirisë luajnë një rol qendror në shumë romane dhe rrëfime të saj, përfshirë “Hana”, i vetmi roman i përkthyer në gjermanisht, botuar nga “Ink Press” me seli në Cyrih.

“Hana” tregon historinë e një gruaje të re nga malet veriore shqiptare, e cila në moshën 19- vjeçare heq dorë  nga feminiteti i saj. Hana është një “burrneshë”. Sipas ligjit të lashtë shqiptar, Kanunit, gratë e reja mund t’i fitojnë të drejtat e njeriut dhe të udhëheqin një jetë të pavarur nëse betohen për gjithnjë të mbeten virgjëresha. Dones ka hulumtuar këtë traditë të vdekur dhe ka filmuar një dokumentar për këtë, pasi ka punuar më parë me romanin.

“Është e rrezikshme të shikoni botën vetëm nga tavolina jote juaj”

Me romanin “Hana” ajo u jep lexuesve një protagoniste idiosinkretike, të zhdukur, e cila e gjen lirinë e saj nëpërmjet betimit, përmes lirisë së paprekshme. Ende në mërgim, Hana insiston në autonominë e saj dhe thotë: “Nuk mund ta nxitoj shpirtin tim”.

Elvira Dones është një transmetuese e zellshme dhe e gjallë, duke kombinuar dialogë të rastësishëm. Romani u filmua gjithashtu nën drejtimin e Laura Bispuri, (“Virgjëresha e betuar”, Berlinale 2015).

Vetëm Elvira Dones është nga ato regjisore që preferon të prodhojë një dokumentar pa u shfaqur në kamera. Ajo ka bërë filma për RSI dhe aktualisht po punon për një autobiografi të shkrimtarit Ticinese Alberto Nessi. “Më pëlqen të marr kamerën dhe të shoh botën përmes saj”. “Është e rrezikshme ta shikosh botën vetëm nga tavolina jote”. /Tirana Today/