2 KORRIK 1990: PSE TË BURGOSURIT POLITIK REFUZUAN AMBASADAT, KËRKUAN AZIL POLITIK NË FRANCË

Lavdosh Beqo, nga Vlora, të cilin kur e dënuan qe përfshirë në “Grupin e gjimnazit Ali Demi”, ishte 17 vjeç dhe bëhet fjalë për vitin 1950. Atë vit të arrestimit të tij, ishin lëshuar provokacionet greke apo hedhjet e bandave të diversantëve, kështu dhe këta djem të rinj krijuan “aktivitetin” e tyre, duke shpërndarë trakte derisa u zbuluan, u arrestuan dhe më pas u dënuan. Beqo u dënua me 18 vjet heqje lirie. Por rindënimet e tij kanë vazhduar deri në marrjen e vendimit të Gjykatës për të bërë 5 vite internim. Në ciklin “Zërat e kujtesës” me intervista, shënime memuaristike me të mbijetuarit e diktaturës, me të cilët biseduan Agron Tufa dhe Luljeta Lleshanaku, Beqo kujton torturat në burg, jetën në kampet e punët e rënda. Fillimisht i dënuar në kampin e punës në Maliq, Beqo pas një varg vuajtjesh përfundon në burgun e Burrelit, ku ka një situatë kujtese mjaft komplekse, jo vetëm në njohjen me personalitetet politike të dënuar, që kishin refuzuar regjimin e Enverit.. Beqo rrwfen se u nis nga Vlora në Tiranë, duke refuzuar bashkë me të tjerë të hynin në ambasada, por të zgjidhnin azilin politik drejt aeroportit për në Francë. Lavdoshi ka treguar se ka provuar pothuaj të gjitha kampet e Shqipërisë…

“Kur u lirova prej Vloçishtit, jam kthyer në Vlorë. Por, në vendimin e gjykatës thuhej që kur të mbaroja burgun e dytë, duhej të bëja edhe 5 vjet internim. Në fillim, internimi ekzekutohej vetëm me një copë pusullë, ndërsa tani, me vendim gjykate. Mirëpo kishte filluar çoroditja dhe një lloj ndjesie që komunizmi kishte filluar të binte, dhe mua nuk më ngacmuan kur u ktheva në shtëpi. Të njëjtën gjë bënë edhe me disa shokë të tjerë. Pra, nuk më çuan në itnernim. Puynova ca kohë, deri në ngjarjen e mbasadave, në vitin 1990. Kur u hapën ambasadat, unë erdha mënjehrë në Tiranë, se kisha dy motra të martyara këtu. Dhe mora vesh, që kishin hyrë më shumë se ata të Torovicës, të kampit të Torovicës, që ishte një kamp i tmerrshëm ordinerësh, kju të burgosurit janë trajtuar mizorisht. At në kamp mbaheshin kryesisht minorenët, që kishin bërë vjedhje. Në kampin e Torovicës, kishin çuar policët më të këqëinj dhe brigadier, njëerëzit më të degjeneruar. Futja e tyre në ambasadë, më bëri të hezitoj për të hyrë vetë, sepse mendova, që trupi diplomatic nuk do t’I merrte seriozisht. Dhe pjesa më e madhe prej nesh nuk hymë në ambasadë, sepse gjykuam që do I nxirrnin me forcë, dhe pastaj do të na bënin neve, të burgosurve politikë, fajtorë për hyrjen brenda,  si organizatorë e do të na dënonin për herë të tretë. Por, pasi pashë që ata I morën, fillova të interesohem. Dhe gjeta një rrugë tjetër që të ikja: andej nga kishte ikur nipi im, nga Kalaja e Dodës. Por, çfarë ndodhi? Për fat të mirë, duke bredhur nëpër Tiranë, pashë që ne na mungonin dy nga shokët tanë, që kishin ardhur edhe ata nga Vlora. Pyeta për ta dhe më treguan që “kanë ikur me aeroplan”. “Si kanë ikur?- pyeta i habitur. “Po shesin bileta pa vizë”- më thanë. Unë njihja një kamariere që punonte në një ëmbëltore që quhej “Besa” më duket, që ndodhej m’u afër vendit ku shiteshin biletat, dhe shkova e takova me një shokun tim. Ajo shkoi e foli me drejtorin, dhe drejtori na tha: “Rrini në rresht që të prisni biletën”. Ne ndjenjëm në radhë dhe premë biletën. Por kishte një kusht: që po të të kthenin, këta nuk mbanin përgjegjësi. Dhe pas dy orëve, duhet të niseshim prej aty e të shkonim në Rinas. Ika me vrap, të takoja nënën, se kisha edhe nënën këtu. Këtë herë e kisha lejen e saj, dhe të motrës për të ikur, sepse kam pasur edhe raste të tjera të sigurta, por, që ato të dyja nuk donin, sepse e dinin që do t’I kthenin prapë në internim.

SHkuam me autobus në aeroport, dhe bashkë me ne, erdhën edhe dy djem tiranas, me të cilët kisha shumë muhabet dhe të cilët më kishin kërkuar që t’i ndihmoja kur të mbërrinim atje, në Francë. Këta dy tiranasit, sekretarin e partisë së aeroportit, e kishin kunat. Dhe kur mbërrijmë në aeroport, ata e thërrasin kunatin e tyre, dhe i thonë për ne: “Kemi këta dy miqtë tanë…Janë të sëmurë; po shkojnë për t’u kuruar”. Dhe ai na mori ne, që ishim të hutuar, bëri checkin-in, dhe na shoqëroi deri tek oficeri në portën ku kalohej kufiri. Oficeri pyeti: “Po këta?” Dhe ky, sekretari i partisë, iu përgjigj italiasht:”I nostri”. Me demek “janë tanët”, që “po I dëgjojmë andej”. Na vu vulën, kaluam dhe u futëm në sallë. Salla ishte plot. Ora po shkonte katër. Pra një çerrek ore, dueht të dilnim. …

Tek hyrja e avionit, ishte një tjetër oficer që kontrollonte prapë pasaportat. Kur e pa që na shoqëronte sekretari I partisë, e nderoi dhe ne hipëm pa asnjë problem…Ngaqe nuk kisha hipur ndonjëherë në avion, kur e pashë që avionic po lëvizte nëpër pistë, pa u ngritur, mendova se kaq qe: do të ndalej atje në fund të pistës do na kontroninin e do t’na nxirrnin jashtë. Kurse ai po shkonte në fund për të marrë shpejtësinë e duhur për t’u ngjitur. Dhe interesant fakti, që në atë avion ishte edhe Dudie Kupi. Ajo ishte e martuar me Besnik Ndreun, dhe unë me Besnikun kisha ndejnur kaq vjet në një dhomë në Burrel, dhe e kisha ruajtur miqësinë me të. Edhe Dudien e njihja, por në avion nuk e pashë.

Zbritëm në Paris. Na ka marrë policia të gjithëve, na ka ngjitur në ato shkallët elektrike, dhe ne rrezoheshim, se na iknin këmbët dhe humbisnin ekulibrin, ngaqë nuk ishim mësuar me to. Përfundimisht, grumbullohemi sipër, në një sallë të madhe, në katine  dytë a  të tretë. Dhe shikonim nga dritarja të habitur makinat në autostradë, që një pjesë kalonin sipër e një pjesë poshtë. Thjesht, po prisnim. Në mes të kësaj turme, ishte edhe një inxhinier minierash, i  cili e njihte mirë itinerarin, sepse kishte qenë edhe herë të tjera, në kohën e Enver Hoxhës.

Unë i kisha të dyja pasaportat në dorë: timen, dhe të atij mikut tim. Instiktivisht, shkova tek truproja. “Ne kërkojmë azil politik” – thashë unë. Ai u ngrit menjëherë dhe më pyeti: “Po tjetri, ku është”. U afrua dhe shoku im, dhe ai na mori të dyve, dhe na futi në një zyrë. Jashtë nuk kishte asnjë polic, po zyrat brenda, ishin të mbushura me policë dhe police. Ai na dorëzoi te kolegët e tij, u tha që “këta kërkojnë azil politik”, dhe shkoi në vendin e tij, të punës se e kishte lënë bosh. Ata na panë me habi. Ne nuk denim frengjisht në atë kohë. Unë fola anglisht me një police që gjoja dinte disi anglisht, dhe ajo ose nuk dinte anglisht, ose nuke çau shumë kokën… nuk e mora vesh! Rrini, rrini aty!- na tha.

Pasi kaluan nja dy orë, dhe asgjë nuk po ndodhte, ne u kërkuam të na sillnin dikë, që të paktën, të dinte italisht. Ata na sollë një oficer, ai e kishte pasur nënën italiane, dhe fliste mirë italishten. Dhe i thanë: Thuaji këtyre, se kemi bërë 20 vjet burg. Dhe sa u tha ai, ata sikur i zuri korenti. Njëri mori në telefon. Tjetri shkurajti diçka në kompjuter. Një tjetër na ofroi cigare. “I kemi”, – i thamë. “Hidhini ato” , – më tha dhe ndezëm nga e tija. U qetësuam, por se çfarë po bëhej nuk denim gjë fare. Pas pak, i thashë njërit prej policëve se doja të shkoja në tualet. Erdhi njëri prej tyre, më mori, e më çoi në tualet. Unë si shqiptar, mora drejtimin më pas të shkoja të takoja shqiptarët e tjerë që po rpsinin akoma turmë në sallë, kur më ndaloi polici: “këtej”, më tha. Rresht policësh. Kur i tregova shokut tim se çfarë ndodhi, ai më tha: “Na paske marrë në qafe!”. Unë qesha: “Kur s’na vari Enveri Hoxha, këta nuk do e bëjnë”. Kemi ndenjur aty edhe dy orë të tjera. Pas dy orësh, kanë ardhur të na marrin Ishim të shoqëruar: një polic përpara, pas dy policëve ne të dy, dhe pas nesh, dy policë të jterë, dhe turma e shqiptarëve të tjerë, qëndronte pas nesh. Diku qëndruam, për të na fotografuar me sa duket. Pastaj na futën të gjithëve në një sallë të madhe. Salla ishte e ndarë me vazo me lule, në dy pjesë. Ne na futën në njërën anë dhe të tjerët i futën në atë sallën e madhe. Policët ikën, dhe lanë vetëm njërin me ne. Kur inxhinieri u afrua të na pyesë se pse na mbanin mënjëanë ai bërtiti: Ik, andej….Na mbajtën aty dhe nja gjysëm ore. Pastaj erdhën dy policë të tjerë të na merrnin. Pasi ecëm një copë rrugë të mirë, u ndalëm në hyrjen e një zyre, para derës të së cilës, ndodhej një tavolinë. Morëm procesverbalin dhe ne na ulën në karrigët që ndodheshin aty. Kishte pesë ditë që nuk kisha vënë gjë në gojë, nga shqetësimi. Por, atë moment sikur u qetësova dhe i thashë këtij djalit, Nergutit: “Ore, më ka marë uria!, Edhe mua,- tha ai dhe shkoi e na mori ca sanduiçë e ca birra. Kur ç’të shoh: në këtë zyrë, po vinte polici me Dudien. Kur e pashë Dudien, u habita, dhe u ndjeva i turpëruar para këtij mikut, për të cilin kisha dyshuar…Dudia do ta takonte Nderimin, me një ndarje xhami midis, sigurisht, sepse nuk mund të dilje në territory francez, pa i kryer procedurat. Kur Dudia takohet me të vëllanë, ndër të tjera i tregon edhe për mua: Këtu është edhe një miku ynë.

Ndërkohë, Nderimi deshi të më takojë shkurt. I tha rojes, dhe roja nuk pranoi. Kur vijnë dhe do të kalonin po nga kjo zyrë, Dudia më tha: Ai do të takojë, por nuk pranon roja. Dhe roja më tha: për këtë ne nuk kemi përgjegjësi (se Dudia nuk kishte kërkuar strehim politik akoma). Për ty kemi përgjegjësi. Por unë do të të bëj një nder: do të marr komisarin.

E mori komisarin në radio dhe ai iu përgjigj: Fut atë personin brenda por, mos nxirr këtë përjashta. Atëhere e morën Nderimin brenda, e futën në zyrë, dhe ai më tregoi: Ne po bëjmë përpjekje për t’ju ndihmuar edhe me ndihmën e Julian Amery-it. Dhe situate është e tillë, që francezët thonë që nëse deri nesër në orën 8.00 këta nuk do kërkojnë azil politik, ne do t’i kthejmë në Shqipëri. Me përjashtim të juve të dyve. Nderimi ia përcolli këtë mesazh Dudies, ajo ju tha shqiptarëve të tjerë, dhe ata kërkuan azil politik. Nderimi iku, dhe u kthye përsëri. Mua, këtë shokun tim, Dudien, të birin, dhe dy që kishin fëmijë të vegjël, na mbajtën tri ditë në aeroport; pjesën tjetër i çuan në qytet. Për ne, i kërkuan dokumentacion Ambasadës Franceze në Tiranë. Gjatë këtyre dy ditëve, ne na erdhi një avokat që e kishte dërguar Leka Zogu bashkë me një shqiptar. Ditën e parë na pyetën. Erdhën edhe ditën e dytë që të dy. Kurse ditën e tretë, që në mëngjes, erdhi Ylli Spahia, një shqiptar i arratisur prej kohësh, po me të njëjtin avokat, dhe na tha: “Bëhuni gati se do vijnë t’ju marrin. Ne s’dinim gjë fare. E pyesim, si ishte puna. Ai na sqaroi: “Ministria e Jashtme, ka pyetur Ambasadën Franceze për ju, dhe për çudi, Ambasada ka informuar që “përveç asaj që kanë deklaruar, ata kanë edhe gjëra të jtera në kurriz”. Kështu që juve, ju ka marrë në ngarkim Kryqi i Kuq Francez. Dhe ashtu ndodhi: Aty nga mesdita, rreth orës 12 e gjysëm, kur ne nuk kishim ngrënë drekë akoma, erdhi Kryqi i kuq. Pritën sa hëngrëm drekë dhe na morën e dërguan në një hotel, i cili quhej hotel turistik “Balladin”. Na dhanë nga një dhomë me krevat dopio, dhe për të ngrënë, duhet të hanim poshtë në restorant, ku hanin turistët. Aty erdhi na takoi Leka Zogu, i cili shtroi një banket për ne, dhe na ftoi të vizitonim në shtëpi. Ai atë kohë, jetonte në Afrikën e Jugut, por kur vinte në Paris, jetonte te Ylli Spahia, i cili kishte një shtëpi të madhe. Shkuam. Aty kam takuar për herë të parë edhe Geraldinën, Nënën Mbretëreshë. Qante dhe pyeste gjithë kohën. E kam takuar edhe dy herë të tjera më vonë”.