Dosjet e FBI per Camus dhe Sartre

Andy Martin 

Po shfleftoja disa dosje të FBI mbi filozofët francezë kur një kandidat i ri për pozicionin popullor të Grassy Knoll (1) në Dallas m’u shfaq para syve. Listës së gjatë të CIA, Mafias, KGB, Castro, Hoover dhe LBJ (2), tani mund t’i shtojmë: Jean-Paul Sartre. Raporte të viteve ‘60 të FBI dhe Departamentit të Shtetit tërhiqnin vëmendjen për anëtarësimin e Sartre në  Fair Play for Cuba Committee, pjesë e të cilit ishte edhe Lee Harvey Oswald. Dhe-profetike?- Sartre i konsideronte “Shtetet e Bashkuara si nj komb pa kokë.” Natyrisht, që unw nxitova të mësoja se saktësisht ku mund të kishte qenë Sartre më 22 nëntor, 1963. A mund të kishte qënë ai Qitësi i Dytë? Papritur, copat e gjëagjëzës po shkonin në vendin e tyre.

Por referencat pasuese në dosjen kryesore Oswald treguan se FBI, megjithëse përgjithësisht të trazuar nga “prirjet e majta” të Sartre, dhe lidhjet e tij me komunistët, Castro-n dhe Bertrand Russell, ishin veçanërisht të shqetësuar që ai tani—përveç protestës për përfshirjen e ShBA në Vietnam—po kërcënonte të “luante një rol aktiv në Komitetin e Francezëve që Vranë Kennedy-n” (sipas një artikulli të botuar m 14 qershor, 1964, te Washington Post). FBI ishte e lidhur fortë me teorinë e Qitësit të Vetmuar. Theksi i interesit të tyre te Sartre, atëherë, nuk ishte nëse ai kishte marrë pjesë në ndonjë konspiracion, por që ai besonte në teorinë konspirative dhe “mbështeste pozicionin që Oswald nuk ishte vrasësi i vërtetë i Presidentit Kennedy.”

FBI kishte që nga 1945 që e mbante një sy nga Sartre. Shumë shpejt, ata filluan të hetonin edhe bashkëkohësin e tij, Albert Camus. Më 7 shkurt, 1946, John Edgar Hoover, drejtori i FBI, i shkruan një letër “Agjentit Special në Detyrë” në zyrën e New York-ut, duke i tërhequr vëmendjen për njëfarë ALBERT CANUS (duke hamendësuar me diplomaci që “Canus” me shumë gjasa ishte një pseudonim që ai kishte adoptuar me mjeshtëri).

Ironia që del nga dosjet e FBI për Camus dhe Sartre, e shpërndarë nëpër disa dekada (dhe të cilën, pjesërisht të redaktuar, e mora falë magjisë së Aktit të Lirisë së Informacionit (3) është se G-Men (4), fillimisht kaq anti-filozofikë, e gjejnë veten duke filozofuar me gjysëm zemre. Ata bëhen (në fjalët e GK Chesterton-it) policë filozofikë.

Hoover-it i nevojitetj të dinte nëse Ekzistencializmi dhe Absurdizmi ishin njëfarë fasade për komunizmin. Për atë çdo gjë ishte një rishkrim i kodifikuar i Manifestit Komunist. Por kjo ishte gjëja interesante rreth Manifestit– nuk ishte shpallje: më shpesh ishte, siç do të thoshte edhe Frojdi, i fshehtë. Prandaj agjentët e FBI ishin të detyruar të bëheshin psikoanalistë dhe hermeneuta (5) – të tërhequr nga ajo që historiani CalroGinzburg mjeshtërisht e quajti “paradigma gjahtare” (një vëllazëri detektivësh në kërkim të informatave ku ai përfshin edhe Frojdin dhe Sherlock Holmes-in). Prandaj ne i gjejmë agjentët e inteligjencës duke studiuar vepra studimore dhe të marrin pjesë në leksione. Por, agjentët e FBI ishin “policë filozofikë“ edhe në një sens të dytë: në gjurmimin e Camus dhe Sartre (mbikqyrja, përgjimet, çimkat, vjedhja) ata i kishin dhënë shprehi markës së tyre të hetimeve filozofike. Në veçanti, dosjet e filozofisë së FBI tregojn se si agjencia ishte bërë në mënyrë dogmatike kaq anti-konspirative.

Sartre ishte ftuar në Shtetet e Bashkuara, andej nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, si pjesë e fushatës propagandistike të mbikqyrur nga Zyra e Informacionit të Luftës (ZIL). Përballë skepticizmit të FBI nëse autori i Nause dhe Të qënit dhe asgjëja ishte në gjendje të krijonte një propagandë të përshtatshme për cilindo, Sartre kishte të paktën një mbështetës kokëfortë Archibald Macleish, Nënsekretari i Shtetit, dhe ndihmës drejtori i ZIL. Maclesh tani njihet më shumë si autori i formulimit klasik të estetikës moderniste: “Një poemë nuk duhet të nënkuptojë/por të jetë”. Ai ishte një poet në Paris në 1920, dhe u bë Bibliotekar i Kongresit dhe Profesor i Retorikës në Harvard. Por gjatë luftës ai ishte figura themeluese e “Degës së Hulumtimeve dhe Analizës” te Zyra e Shërbimeve Strategjike—pararendës i CIA-së, shërbimet e inteligjencës më ndërkombëtare (rrjedhimisht rival të FBI-së) që Hoover u mundua të abortonte dhe të minonte.

Në një intervistë të publikuar te France-Amerique, në mars të 1945, Macleish i kërkoi intervistuesit të tij “të mos harronte të informonte Sartre, talentin e të cilit ai e donte shumë, që ai po gëzonte paraprakisht për vizitën e tij.” Ndërkohë, nga pikëpamja e FBI çdokush që kishte qenë pjesë e Rezistencës (qoftë aktivisht-Camus-apo më shkarazi—Sartre) ishte automatikisht i dyshuar. Sidomos gazetarët dhe filozofët. Edhe më shumë kur një tjetër shkrimtare francez, i vendosur në Shtetet e Bashkuara, Geneviève Tabouis, ishte e zënë duke i denoncuar ata si komunistë. (Sartre shkruajti një artikull ku denonconte atë si spiune për Departamentin e Shtetit, diçka që ajo fuqishëm e mohoi, edhe teksa e raportonte te Departamenti i Shtetit.) Sartre e priste që të spiunohej. Por ai kurrë nuk ishte i fshehtë. Ai e vlerësonte transparencën e plotë. Prandaj përçmimi i tij për pavetëdijën frojdiane dhe parashikimi dhe vlerësimi i tij për rolin që vizibiliteti luan në kulturën e njerëzve të famshëm. Sartre ishte një mister për FBI: e pamundur të vidhje informacion prej tij sepse ai dëshpërimisht e jepte vetë. Edhe kështu, pas një çerek shekulli shastisje pas punës së tij, duke vënë në dukje lidhjet e tij me Che, Russell, Panterat e Zeza, dhe lëvizjen kundra luftës në Vietnam ata duhej të arrinin në përfundimin, në përmbledhjen e punëve të tij, që, nga një anë, ai mund të “përshkruhet si një pro-komunist” (dhe “inkurajonte rininë të besonte në asgjë shpirtërore”) ndërsa në të njëjtën kohë “përshkruhet nga disa burime si anti-komunist.”

Camus, duke ndjekur në hapat e Sartre në 1946, u ndalua shkurtimisht nga emigracioni për shkak të urdhëndalimit të Hoover. Në kontrast me Sartre, Camus propozoi një estetikë maturie dhe privatësinë. Ndërsa Sartre ishte për një rritje të informimit, deri në një pikë të ndershme, Camus besonte se mund të kishte gjëra të tilla si informacion i tepërt.

Camus, ashtu si edhe Sartre, kishte mbështetës brenda proto-CIA-s: Justin O’Brien, profesor i Frëngjishtes në Universitetin e Columbia-s, dhe përkthyes i ditarëve të Andre Gide. O’Brien gjithashtu ishte drejtor i Katedrës Franceze në Zyrën e Shërbimeve Strategjike gjatë luftës, e cila kishte për detyrë të “formonte rrjete inteligjence përtej fronteve gjermane në Francë.” Gjatë kursit të Okupimit, ai filloi të pëlqente punët e Eluard, Michaux, Vercors, “rilindjen poetike që shënoi okupimin,” dhe Louis Aragon, i cili qartazi ishte komunist.

Pas mbarimit të luftës, dy shërbimet e inteligjencës, FBI dhe CIA ngecën në “një praktike dyshe reciprociteti antagonist” (siç do të thoshte Sartre). Me fjalë të tjera, FBI, sidomos Hoover, urrente në fillim Zyrën e Shërbimeve Strategjike dhe pastaj, pas 1947, pasardhësin e sa, CIA. Por dy agjensitë i ndante më shumë se sa vetëm një luftë për territore. Ka edhe një divergjencë të gjerë filozofike (dhe, duhet të  shtohet, estetike).

FBI e Hoover-it ishte shumë dyshuese ndaj filozofëve, sidomos atyre të huaj, gati filozofobike; por kjo nuk e ndal organizatën të formojë markën e vet të mendimit filozofik si përgjigje për Sartre dhe Camus –dosjet e FBI mbi të qënit dhe të mosqënit.

FBI nuk e lexoi Sartre apo Camus në frëngjisht. Një nga agjentët, pasi kishte vjedhur disa blloqe shënimesh dhe ditarë (të marrë nga sende personale) në fillim të 1945, ankohet se ky material është i gjithi në frëngjisht dhe u thirrën përkthyes. Pastaj mund të fillonte siç duhet hetimi.

Nga këto dosje FBI del si neo-ekzistencialiste një formë e hershme klasike Sartriane. Ata, ashtu si Archibald Macleish i mëparshëm, janë të mendimt që njerëzit, jo vetëm poezia, “nuk duhet të nënkuptojnë, por të jenë.” Ata nuk e pëlqejnë kuptimin—ata janë gjurmim të tij, sidomos të kuptimeve sekrete të koduara, por nuk e kanë qejf atë.

Ata sigurisht që janë të abonuar në shkollën e mendimit “ferri është njerëzit e tjerë.” Dhe Hoover-i, në veçanti, do të ishte shumë i çliruar sikur të gjithë njerëzit në Shtetet e Bashkuara të ishin të kapluar nga ankthi, shoqërisht të paqëndrueshëm, të mbyllur në vetvete dhe vetmimtarë. Me pak fjalë, një IHuaj. Ajo të cilës ata i frikësohen dhe që e kundërshtojnë është kuptimi, dhe më në fund, fabulën—ose narrativën. Ata janë kundra-narrativistë.

FBI jehon kritikën klasike moderniste të narrativës të Sartre, në novelën e tij Neveria. FBI-stat e Hoover-it janë ekzistencialistë tipikë në refuzimin e narrativës telologjike-atyre do u pëlqente të kishin pasiguri dhe kaos se sa telos (6). FBI e shihte Camus totalisht si njeriun e tyre: Camus i Absurdit dhe të Huajit, sipas të cilit individi kurrë nuk do e kuptojë botën, as nuk do të lidhet, në terma afatgjatë, me të tjerët.

Ne jemi të prirur t’i mendojmë ata të FBI-së si teoricienë të konspiracioneve të mëdha. Por realiteti ka tjetër nuancë: ata nuk janë konspirativë sa duhet. Ata e kundërshtojnë teorinë. Ata nuk duan që të besojnë në fabula. Prandaj edhe sjellja e tyre parake, metafizika e tyre, kur bëhet fjalë për pyetjen, Kush e vrau Kennedy-n? A ishte vrasja e Kennedy-t një komplot? FBI nuk e pranon. Ata, në atë mënyrën e tyre tipike neo-ekzistencialiste, të fiksuar te historia, apo johistoria, e Oseald ujk-i-vetmuar. Oswald, me pak fjalë, është thjesht tipi i tyre: një i vetmuar i konfliktuar, i shkëputur, shoqërisht i paqëndrueshëm. Më shumë Meursault se sa konspirator.

Narrativa, filozofia dhe spiunazhi ndajnë një bërthamë të përbashkët: lindin nga mungesa e informacionit. Pritshmëritë e Sartre-së për një botë informacioni total do t’i vdiste ata në vend. Nuk do të kishte nevojë për FBI-në, novelistët, apo filozofët francezë. Ekzistencialistët dhe absurdizmi insistojnë për një asimetri ndërmjet të qënit dhe informacionit. Agjenti James M. Underhill, i cili heroikisht ndoqi të pakapshmim “Albert Canus” e përmblodhi teorinë në një frazë kumbuese: “Dosja nuk tregon gjendjen finale.”

Pra, ku ishte Sartre më 22 nëntor, 1963? Në dosjet e FBI nuk thuhet që ai ka hyrë në Shtetet e Bashkuara atë vit. Me shumë gjasa ai ishte në Paris, ku po zbulonte pjesën e dytë të autobiografisë së tij te Les temps modernes. Alibia e Camus është edhe më e sigurt, duke qenë se ai vdiq në një aksident me makinë në janar të 1960. Por, a ishte një aksident i rastësishëm apo…një komplot?

 

 

1)Grassy Knoll në Dallas (orig. Grassy Knoll in Dallas) I referohet teorisë konspirative për vrasjen e presidentit Amerikan John F. Kennedy.

2)Lyndon B. Johnson. Gjatë presidencës Kennedy, Johnson ishte zv.president dhe pas vrasjes së Kennedy u bë Presidenti i 36-të i Shteteve të Bashkuara.

3)Freedom of Information Act—ligj që lejon bërjen publike, tërësisht apo pjesërisht, të informacioneve apo dokumentave që më parë ishin të mbyllura për publikun.

4)Government Men—bëhet fjalë për agjentët e FBI.

5)Aplikues të teorisë dhe metodologjisë së interpretimit, sidomos të teksit scriptural.

6) Qëllim (greqishtja e vjetër).

*Përktheu: Ina Xhani.