Ribotohet studimi i Çabejt për Mesharin

“Vëjen me e thashunë shqip” se me 5 janar 1555, si sot 463 vjet më parë, don Gjon Buzuku na njofton se e kreu Mesharin e tij, dhe librin tonë të parë (a së paku atë që njohim deri më sot si të parë). Pas shumë pëpjekjesh nga pararendës si Gazulli, Rrota etj, Meshari erdhi për shqiptarët (me transkriptim e transliterim) pas një pune 10-vjeçare nga Eqrem Çabej. Dikush mund të pyesë: pse gjithë ky mundim ndër shekuj për një libër?

Përgjigjen mund ta gjejmë te vetë Buzuku: “En së dashtunit botës sanë” që don të thotë: “Për dashuri të vendit tonë”. Shqiptarët shpesh kanë gjuhën për atdhe, ndaj dhe faqet e Mesharit, këtij të pari libër, janë strehë për ne. Meshari i ripunuar nga Çabej do të rivijë sërish në treg nga botimet “Çabej’; shoqëruar me faksimile dhe transkibim fonetik.
Që nga botimi e deri më 1740, gati dy shekuj, “Meshari” ishte një vepër e humbur, një vepër e panjohur.

Më 1740 u zbuloi ne Bibliotekën e Propaganda Fides, afër Romës, Mesharin e don Gjon Buzukut (1555) e zbuloi ipeshkvi i Shkupit Imzot Gjon Nikollë Kazazi nga Gjakova. Gjithë gëzim për këtë gjetje, ai njoftoi Gjergj Guxetën në Palermo të cilit i dërgoi një faqe. Libri mendohet të jetë shtypur në Venedik në alfabetin latin, duke shtuar disa shenja cirilike për tingujt në shqip.

Ky zbulim bëri bujë të madhe, sepse është libri i parë në gjuhën shqipe. Ky zbulim mbeti në heshtje për më tepër se një shekull, deri më 1909, kur e ri zbuloi arbëreshi Pal Skiroi, në Bibliotekën e Vatikanit në Romë, ku gjendet edhe sot me shënimin Katalogu: R.G. Liturgia III, 194. Më 1932 libri u fotokopjua në tri kopje, njëra nga të cilat gjendet ne Bibliotekën Kombëtare Shqiptare ne Tirane.

Me 1968, gjuhëtari i shquar shqiptar Eqerem Çabej, botoi studimin shkencor te veprës së Buzukut të shoqëruar me studimin për gjuhën dhe meritat e autorit. Ekspozimi i veprës origjinale për herë të parë në Shqipëri u arrit në kuadrin e 100-vjetorit të pavarësisë, në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë. Ashtu siç është sot, ka 188 faqe, i mungojnë 16 faqet e para, por edhe disa të tjera në mes.

Kështu që, duke mos pasur as kopertinë, as faqen e parë, nuk dimë as titullin e tij të vërtetë dhe as vendin e botimit të tij. A është kjo fatkeqësi apo fatmirësi, s’mund ta themi dot. Ndoshta po ta kishte kopertinën ose faqen e parë, libri mund të ishte zhdukur, sepse, me sa duket, ka qënë ne listën e atyre librave që kanë qenë të ndaluar. Kështu që janë zhdukur nga qarkullimi të gjitha kopjet e tij dhe mbeti vetëm kjo që është e gjymtuar.

Kjo ndoshta, është arsyeja që sot gjenden vetëm në dy kopje të fshehura e të harruara që i ka shpëtuar syrit të inkuizicionit. Kopja që gjendet me sa duket ka qenë përdorur shumë. Veç fletëve të grisura, në shumë faqe anash ka shënime e emra priftërinjsh që, me sa duket, e kanë pasur nëpër duar. Ne pasthënien e veprës , Buzuku i kërkon falje për gabimet e shtypit duke folur dhe për vështirësitë e botimit.

Ai thekson se ndihet krenar qe harton veprës e pate me një subjekt te tulle, që ishte mjaft e vështirë për kultivimin e shkrimit shqip. Eqerem Çabej, ishte i pari ne studimin e tije qe vuri re shtate psalmet pendestare, të mesharit të gjon Buzuku Kane bukurinë e një veprës artistike.

Rëndësia e “Mesharit “për gjuhen letërsinë dhe kulturën shqiptare është monumentale. Aty gjendet shqipja dhe gjendja e sajw nw kohwn e botimit, me një pasuri te madhe të fjalorit, me gegërishten veriore dhe trajta që do dalin më vonë në toskërishten dhe të folurën arbëreshe.