Sali Bashota: Basri Çapriqi, poeti i pavdekshëm i letrave shqipe

E nderuara familje Çapriqi,

Të nderuar miq, studentë, profesorë, shkrimtarë

Sot të gjithë e kemi vështirë, shumë vështirë për t’i thënë lamtumirën e fundit profesorit, shkrimtarit, mikut Basri Çapriqi.

Biografia

Basri Çapriqi u  lind më 15 janar  1960 në vendlindjen e tij në Krythë të Ulqinit.Ndërroi jetë Prishtinën e tij të dashur, më 14 janar 2018.Një ditë pa i mbushur të 58-tat iku nga kjo botë tokësore, për të hyrë dhe për të mbetur përgjithmonë në botën e pavdekshme të vlerave letrare të letërsisë shqipe.

Basri Çapriqi ishte poet i mrekullueshëm,eseist brilant, studiues i thellë i letërsisë, mësimdhënës i veçantë në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës. Gjatë punës së tij më shumë se tridhjetëvjeçare ka botuar studime letrare në revista të ndryshme brenda dhe jashtë vendit. Gjithashtu, ka botuar veprat e tij poetike në disa gjuhë botërore dhe është përfshirë në dhjetëra antologji të poezisë në gjuhë të ndryshme të botës.

Vlera e poezisë së tij, si dhe e studimeve letrare, pastaj kontributi e tij në fushën e kulturës,  profesionalizmi në  projekte të rëndësishme kërkimore e shkencore, aftësia për udhëheqje akademike, ligjërimi e tij në universitet në të gjitha shkallët e studimeve, si dhe rezultatet e punës  së tij në përgjithësi, të gjitha këto dhe natyrisht se edhe të tjera ka shumë, dëshmojnë për një personalitet, ndër më të rrallët në tërë hapësirën shqiptare.

Basri Çapriqi shkollimin fillor dhe gjimnazin klasik i mbaroi në Ulqin. Studioi letërsi shqipe në Universitetin e Prishtinës dhe diplomoi në vitin 1983. Vijoi studimet e magjistraturës në Prishtinë, ndërsa  magjistroi me temën “Format antitetike të tekstit letrar në poezinë e sotme shqipe”.Në vitin 1994 mori diplomë në Universitetin e Edinburgut për letërsi skotlandeze. Doktoroi në Prishtinë në vitin 2004 me temën “Simboli në poezinë e sotme shqipe”.

Basriu ka nisur punën në vitin 1986 si asistent në Degën e Letërsisë Shqipe, në Universitetin e Prishtinës. Në periudhën 1988 – 1992 ka qenë kolumnist në gazetën “Fjala” të Prishtinës.Në vitin 1996 zgjedhet ligjërues për lëndën Stilistikë dhe më 1999 edhe për lëndën Semiologji, ndërsa në vitin 2005 zgjedhet prof. asistent  për lëndët e lartpërmendura. Në studimet master  në Degën e Letërsisë Shqipe ka ligjëruar Letërsinë aktuale. Nga viti  2004 ishte kryetar i PEN Qendrës së Kosovës. Basriu ishte anëtar i redaksisë së revistën rajonale për letërsi, kulturë e arte “Sarajevske sveske”(“Fletoret e Sarajevës”).

Në dy mandate (2006-2012) ishte Kryetar i Këshillit Drejtues të Universitetit të Prishtinës.

Në vitin 2010 zgjedhet profesor i asocuar për lëndët mësimore: Stilistikë, Semiologji, Semiotikë e medies dhe  Letërsi aktuale, ndërsa në vitin 2016 zgjedhet profesor i rregullt në Universitetin e Prishtinës.

Në vitin 2012 zgjedhet Anëtar i Akademisë Shqiptare të Arteve dhe Shkencave dhe po në këtë vit zgjedhet edhe nënkryetar i kësaj akademie.

Poezia

Krijimtaria poetike e Basri Çapriqit shquhet me veprat e tij me poezi: “Ulli me dy mijë unaza” (1983),“Në fund të verës” (1986), “Ma qet gjuhën”(1989), “Frutat bizare”(1996),“Grass on the Window(1996),“Burimi nën gjuhë” (2005),“Zbutja e gjarprit” (2006),“Deschiderea scoicii” (2010), “Përkryerja e shiut” (2013), etj.

Poezia e Basri Çapriqit sjell një sensibilitet të veçantë krijues në poezinë bashkëkohore shqipe, me idetë, stilin, figuracionin poetik, etj. Duke qenë njëri ndër autorët më të njohur të brezit letrar të viteve ‘80 të shekullit XX, Çapriqi ka arritur ta ndërtojë dhe ta sistemojë një lirizëm të fuqishëm poetik, i cili mbështetet në filozofinë e tij krijuese përbrenda koncepteve të qarta moderne dhe postmoderne.

Poezia e Basri Çapriqit frymëzohet nga perceptimi i një realiteti ekzistues, ku përmbajtja antonimike shtresohet përbrenda një strukture të re ligjërimore.Natyrisht, një poet me vokabular mesdhetar, siç e ka cilësuar Ali Podrimja, Basri Çapriqi ka arritur të trajtojë tema dhe motive interesante në poezinë e tij për të dëshmuar veçantinë e individualitetit krijues.

Nga libri i parë poetik “Ulli me dy mijë unaza” e deri te libri i tij i fundit me titullin “Përkryerja e shiut”, Basri Çapriqi ofron materien krijuese me qasje individuale, kryesisht nëpërmjet leksikut dhe sintaksës së zgjedhur poetike, ku mbizotëron ironia e dialogut lirik, e cila, jo rrallë, del në rrafshin kontekstual dhe në njëfarë mënyre bëhet, po ashtu, bartëse e ideve dhe e kuptimeve të kësaj poezie.

Studiues shqiptarë dhe të huaj e kanë vlerësuar lart poezinë e Çapriqit, pikërisht për temat e veçanta që trajton, të ndërlidhura me aktualitetin, mitin, historinë, pastaj për veçoritë figurative që i shtreson dhe i funksionalizon kjo poezi, për ligjërimin, stilin, gjuhën, etj.,  duke  dhënë mjaft shembuj karakterizues për vlerën letrare dhe estetike të poezisë së këtij autori në kuadër të poezisë bashkëkohore shqipe në përgjithësi.

Studimet letrare

Basri  Çapriqi ka botuar vepra me studime letrare, kritikë, ese, monografi. Në veprat e tij më të njohura, siç janë:“Mikrostruktura e tekstit” (1990), “Aksidenti i orës shqiptare”(1993),“Përmasat e kontekstit”(1998),“Simboli dhe rivalët e tij”( 2005) dhe “Paradigma kadareane” ( 2006) Çapriqi ka dëshmuar nivel të lartë profesional dhe dije të sistemuar letrare e teorike në paraqitjen dhe vlerësimin e fenomeneve të ndryshme të letërsisë. Shumica e çështjeve dhe dukurive i përkasin fushave të caktuara të interesimit të tij hulumtues e shkencor, siç janë: poezia e sotme shqipe, letërsia aktuale, stilistika, semiologjia, etj.

Në veprat e tij me ese dhe studime letrare Basri Çapriqi ka sjellë analiza dhe interpretime interesante, të cilat ndërlidhen me konceptet e tij teorike, kritike, estetike, etj. Duke dhënë mendime me interes për prodhimin letrar shqiptar, për veçoritë dhe karakteristikat e veçanta dhe të përgjithshme të letërsisë, Basri Çapriqi  ofron vlerësime profesionale shkencore në fushën e studimeve letrare shqiptare.

Në librin e  parë  me ese dhe shkrime kritike “Mikrostruktura e tekstit”(1990), Basri Çapriqi dëshmon përkushtimin dhe dijen e tij për t’u marrë me tema të caktuara letrare, duke arritur të bëjë studime analitike dhe krahasimtare për probleme të ndryshme të letërsisë. Më tutje, pikëpamjet e tij  për fatin e shqiptarëve, pas të gjitha thyerjeve të mëdha në hapësirën europiane, i shfaq në librin “Aksidenti i orës shqiptare”(1993), ndërkaq në librin e eseve të tij me titullin “Përmasat e kontekstit”(1997), Basri Çapriqi trajton tema, të cilat ndërlidhen me politikën e shkrimit, me efektet dytësore të gjuhës, me civilizimin shqiptar, etj.

Dy librat  e tij më të rëndësishëm, të cilët dallohen për objektin e studimit, për kërkime të avancuara shkencore dhe për rezultate të dëshmuara teorike dhe kritike janë: “Simboli dhe rivalët e tij”(2005) dhe ”Paradigma kadareane”(2006).

Në librin “Paradigma kadareane”, Basri Çapriqi  ka trajtuar praninë dhe ndërtimin e simboleve mitike në poezinë dhe prozën e Kadaresë, duke dhënë shembuj karakterizues për funksionin e tyre përbrenda universit krijues kadarean. Gjithsesi, shquhet qasja e veçantë eseistike, e cila dëshmon mendimet e qarta dhe të argumentuara të Çapriqit përbrenda një dialogu kritik me veprën e Kadaresë.

Në veprën monografike “Simboli dhe rivalët e tij”, e cila mund të konsiderohet projekti më i realizuar dhe më i suksesshëm shkencor i studiuesit Basri Çapriqi, trajtohen një varg e vistër çështjesh dhe problemesh teorike, kritike dhe estetike, të cilat ndërlidhen me simbolin dhe interpretimin, simbolin dhe psikanalizën, simbolin dhe mitin, simbolin dhe kodin, simbolin dhe metaforën, etj., duke shkuar më tutje në konkretizimin e analizave të rëndësishme studimore që kanë të bëjnë me letërsinë shqipe përballë simbolit mitik, historisë dhe realitetit.

Për më tepër, studimet e veçanta për autorët: Martin Camaj, Rrahman Dedaj, Dritëro Agolli, Fatos Arapi, Ali Podrimja, Azem Shkreli, Ismail Kadare, etj.,  dëshmojnë për vlerën studimore dhe shkencore të këtij libri monografik, i cili mund të konsiderohet si njëri ndër librat më të rëndësishëm në studimet letrare shqiptare.

Lamtumira e fundit

I dashur Basri,

E diela e dytë e janarit 2018 ishte një kumt i dhembjes së madhe për ikjen tënde të hershme dhe të papritur. Kur ne prisnim Ditëlindjen Tënde, përse miku im u ngute dhe e harrove dritaren hapur për të fluturuar shpirti yt në zemrën e qiellit. Shpesh na thoshe: “Dritaren lëre hapur dritaren lëre/ të hyjë ajri nga rruga/flaka t’i dalë”.

Basri i dashur,

Nuk mund të të themi lamtumirë asnjëri prej nesh, asnjëri nga të dashurit tu.Nuk kemi lamtumirë për ty. Na fal.  Sa herë e sa herë bisedonim në fakultet, apo në vende të ndryshme, për vargjet tua të bukura në poezinë tënde me titullin “Qirinjtë”. Ti thoshe: “Habitem sa pranë më digjen/Qirinjtë/Them me pasë pak frymë/Me fikë trupin…

Krejt fryma jote ishte poezi. Art. Dashuri. Humanizëm. Edhe në dhomën tënde në Ulqin,edhe në dhomën tënde në Prishtinë. Miqve të tu të dashur vazhdimisht u thoshe:”Edhe kur s’jam aty/Nëna hap dritaren kah deti”/.

Miku ynë i shtrenjtë,

Pse ike kaq shpejt? Me virtytet tua të larta njerëzore dhe me personalitetin tënd krijues Ti i sigurove vetes një vend nderi në historinë e letërsisë shqipe dhe të kulturës kombëtare.I pajisur me dije të gjerë e të rrallë, me ide origjinale e me pikëpamje të qarta, Ti do të mbetesh poet i shenjave emblematike në poezinë shqipe, me semiologjinë dhe stilistikën tënde.

Me kohë u ngjite lart, shumë lart në majat e poezisë shqipe, i veçantë nga të tjerët, për të mbetur mjeshtër i figurave dhe i vargjeve të bukura, në secilën poezi dhe në secilën vepër.

Basri i dashur,

Më shumë se tri vjet me një përkujdesje dhe përkushtim të jashtëzakonshëm të Familjes Tënde, megjithatë nuk gjete rrugëdalje për ta munduar sëmundjen e rëndë , por kurrë nuk u ligështove, kurrë nuk u dorëzove, kurrë nuk lëshove asnjë ofshamë për të ikur nga kjo botë, prandaj të gjithë të dashurit e tu u mësuan me besimin dhe durimin tënd. Ti ishe poet i jetës jo i vdekjes. Pranë teje ishte vetëm dashuria për jetën dhe miqësia për njeriun.

I dashur Basri,

Të qoftë i lehtë dheu i Kosovës,  poeti i Ulqinit. Pusho në paqe. I paharruar, i ndritur dhe i pavdekshëm qoftë kujtimi për jetën dhe veprën tënde.

(Fjalë e mbajtur në mbledhjen komomerative, organizuar nga Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë, 16 janar 2018)