Një libër i pazakontë do të jetë në qarkullim së shpejti në libraritë e Tiranës, i sjellë nga Shtëpia Botuese “Dituria”. Dy autorët, Klodiana Kapo dhe Fatos Baxhaku, kanë shkruar për “Gratë e përgjithshme”… për ta kuptuar se kush janë këto gra, nëntitulli është: Historia e prostitucionit në periudhën e Zogut

Libri siç kuptohet, rrok periudhën e shtrirë nga viti 1922 deri më 1939-ën.

Ideja e këtij libri lindi vite më parë, kur në rubrikën “Exclusiv” në Top Channel, gazetarja Klodiana Kapo, pas muaj kërkimesh në Arkivin e Shtetit zbuloi histori të prostitucionit shqiptar, siç e emërtojmë sot, apo “kurvnisë”, siç emërtohej në fillim të shekullit të kaluar. Por ky libër nuk është thjesht histori. Autorët nuk kanë marrë përsipër të shkruajnë një histori mirëfilli shkencore. Qëllimi i tyre, siç do ta mësoni në intervistat e tyre, është tjetër.

Por të rikthehemi tek e pazakonta e këtij libri.

Vetë autorët janë befasuar nga dokumentacioni i bollshëm që kanë zbuluar në Arkivin e Shtetit mbi këtë temë. Për “gratë e përgjithshme”, “gratë e përdaluna”, “kurvat”, apo “gratë publike” (quajini si të doni) flitej në raportet e policisë, në ankesat e qytetarëve, në fatet e trishtueshme të tyre, por dhe në letrat e klientëve të dashuruar pas tyre. Koha e Zogut është e vetmja periudhë kur në Shqipëri prostitucioni ishte i legalizuar. Madje ekzistonte një rregullore me 26 pika, që kontrollonte gjithë aktivitetin e këtyre grave dhe shtëpive publike të asaj kohe. Pra, në një vend oriental si Shqipëria e asaj kohe, Ahmet Zogu vendosi që t’i hapte rrugë legalizimit të “kurvnisë” dhe hapjes së shtëpive publike në qytete kryesore të Shqipërisë.

Po kush ishin këto gra? Si trajtoheshin ato, a pranoheshin këto gra nga shoqëria? Cili ishte fati i tyre? Pse Ahmet Zogu vendosi ta legalizonte prostitucionin? Si ka funksionuar? Cilat ishin anët pozitive dhe negative të këtij vendimi? Si reaguan shqiptarët? …Dhe më kryesorja…A duhet legalizuar sot prostitucioni në Shqipëri?… Shumë pikëpyetje ngrihen në pritje të këtij libri.

Klodiana Kapo: Kush janë “gratë e përgjithshme”

 

Gra të përgjithshme titullohet libri. Çfarë ishte një grua e tillë?

Vetë legjislacioni i kohës i emërtonte të tilla: Gra publike ose Gra të përgjithshme është çdo grua e cila ushtron kurvninë. Prostitucioni, siç e emërojmë ne sot, erdhi bashkë me ushtritë pushtuese. Ahmet Zogu mori vendimin për ta legalizuar. Gjatë kësaj kohe ai solli vajza nga Mali i Zi, Serbia, që regjistroheshin në këto shtëpi publike dhe ushtronin profesionin më të vjetër në botë. Ky profesion tërhoqi edhe vajza të tjera që nuk ishin vetëm çingijet që njiheshin si të tilla në atë kohë, por dhe vajza nga qytete të ndryshme. Ishin të kategorive të ndryshme, jetime nga zona të varfra, të cilat hiqnin ferexhetë dhe regjistroheshin në këto shtëpi publike. Ky ishte një biznes i legalizuar, që do të thotë se një shtëpi publike e ushtronte veprimtarinë sipas disa rregullave të vendosura nga shteti. P.sh., një shtëpi publike me X numër vajzash paguante X taksa.

Këto vajza ishin të detyruara të shkonin dy ose tri herë në javë për vizitë tek mjeku etj. Të gjitha rregullat janë sanksionuar me rreth 26 pika sesi duhet të funksiononte ky treg.

Pse kjo temë meritonte vëmendje përtej rubrikës “Exclusive”, që ju keni realizuar kohë më parë?

Ideja lindi pikërisht nga ai emision. Ishte rastësi që nga kërkimet e mia në Arkivin e Shtetit hasa shumë dokumente që flisnin për prostitucionin në kohën e Ahmet Zogut. Unë asokohe nuk kisha informacion që prostitucioni kishte qenë i legalizuar në Shqipëri për më tepër në kohën e Zogut. Nga ky konstatim i parë nisën dhe kërkimet e mia më të thelluara dhe konstatova që kishte materiale pafund për këtë temë. Në një ‘Exclusive’ që nuk zgjat më shumë se 30 minuta, munda të sjell vetëm disa prej këtyre dokumenteve por jo të gjitha. Në arkiv gjendet një komunikim shumë i ngjeshur institucional për këtë çështje. Për mua ishte interesante të zbuloja sesi në periudhën e Zogut çdo gjë ishte e dokumentuar shumë saktë dhe me detaje. Xhandarmëria ka funksionuar shumë mirë. Të gjitha ministritë kanë funksionuar në mënyrë perfekte. Çdo gjë është e dokumentuar me datën, orën, temën që trajtohej etj. Bashkë me Fatos Baxhakun kemi punuar gjatë për këtë libër. “Gra të përgjithshme” i vjen lexuesit pas 5 vjet pune kërkimore. Mendoj se do të pritet me interes.

Si trajtohej ky fenomen në dokumentacion? Çfarë zbulove në to?

Përmes tyre tregoheshin historitë njerëzore të këtyre vajzave. Disa prej tyre kishin hequr ferexhetë dhe kishin shkuar të punonin në shtëpi publike. Pastaj një historik sesi erdhi prostitucioni në Shqipëri, si u legalizua etj. Madje ka dhe një regjistër të të gjitha këtyre grave që ushtronin këtë profesion. Gjithçka ishte e dokumentuar. P.sh., ka dokumente që tregojnë datën dhe orën kur një “grua e përgjithshme” ka shkuar për të kryer kontrollin te mjeku. Ka letër-ankesa të ndryshme të banorëve që i kërkojnë bashkisë që të mos lejohen gratë publike që të dalin me karroca nëpër qytet në orën 12:00 të natës, sepse shqetësojnë gratë familjare duke tërhequr vëmendjen e burrave të tyre dhe bashkangjitur me këtë dhe përgjigja e bashkisë që kërkon të gjejë një “konsensus” për orën që duhet të lëvizin këto gra në qytet. Ka ankesa të natyrës që nuk duan që shtëpia publike të jetë afër shkollave etj., etj.

Ka një statistikë se sa ishte numri i shtëpive publike në atë periudhë?

Jo, nuk ka një statistikë. Por ka një karakteristikë; shtëpitë publike ishin të ndara veç për ushtarët e veç për gjeneralët. Me pak fjalë kishte një lloj hierarkie.

Ju i keni identifikuar në libër me emra?

Jemi treguar të kujdesshëm në ruajtjen e identitetit të tyre. Sigurisht që ato janë të regjistruara me emra, në listat e grave që kanë kryer këtë profesion. Në arkiv ka dhe fotografi të tyre, që sigurisht ne nuk i kemi publikuar për arsye etike.

Janë shqiptare, apo të huaja pjesa më e madhe?

Pjesa më e madhe janë të huaja. Por ka dhe vajza shqiptare.

Nga hulumtimet tuaja, cilat janë arsyet që i çonin ato drejt këtij profesioni?

Janë nga më të ndryshmet, nga ato sociale në ato ekonomike. Të huajat vinin me dëshirën për të bërë para. Ishte profesion që sillte përfitime të mëdha.

Sa paguhej?

Rregullorja përcaktonte:

a) Llogaritë që ka me çdo grua në shtëpi mbyllen në pasdreken e çdo dite. Tre të katërtat i merr i zoti i shtëpisë publike dhe një të katërtën gruaja që ushtron këtë profesion.

b) Taksat që merren nga vizitat mjekësore u jepen mjekëve dhe teprica ruhet për një fond, i cili ka për qëllim: të ndihmojë kurvat të cilat nuk munden të ushtrojnë profesionin, për të ndihmuar kurvat e huaja, të cilat kanë nevoja të domosdoshme.

Sa shtëpi publike ka pasur në atë kohë dhe si ishte shpërndarja gjeografike?

Kryesisht në qytetet kryesore si, Tiranë, Shkodër, Korçë, Elbasan, Durrës, Vlorë. Ka qenë një “biznes” i shtrirë. Ku kishte ushtarë, kishte dhe shtëpi publike.

A mund të themi se ky libër është një histori e prostitucionit në Shqipëri?

Ky libër është një dëshmi sesi ka funksionuar prostitucioni në kohën e Zogut. Në libër ne kemi sjellë edhe histori njerëzore të disa prej këtyre grave. Mendoj se është një libër shumë interesant që kuriozon lexuesin. Siç ju thashë, ka dosje pafund me histori të këtyre grave. Ne kemi përzgjedhur disa prej tyre për t’i sjellë në këtë libër.

Në komunikimin zyrtar janë historitë njerëzore të këtyre grave?

Mes komunikimit të ngjeshur institucional ka dhe histori njerëzore. P.sh, është letra e një ushtari drejtuar bashkisë që kërkon informacione për ‘gruan e përgjithshme’, një bionde që kishte qenë një natë më parë, me të cilën ai kishte rënë në dashuri. Ai përshkruan gruan që i mori mendjen dhe kërkon emrin e saj në regjistrat e grave të përgjithshme. Ky ushtar i dashuruar kishte trokitur në dyert e të gjitha shtëpive publike me shpresën se do ta gjente këtë grua. Fatkeqësisht, ai s’e gjeti kurrë atë. Libri ka dhe shumë histori të tilla dashurie. Pra kish ndodhur që klientë kishin rënë në dashuri me këto gra. Ka shumë kërkesa nga meshkuj të dashuruar pas këtyre grave që i drejtonin bashkisë që emri i saj të hiqej nga regjistri i grave të përgjithshme me argumentimin se ai e dashuronte dhe do të martohej me të. Ose p.sh., është kërkesa e një prostitute rreth të 60-ve që kërkon ç’regjistrim nga lista sepse ka hequr dorë nga profesioni. Në thelb të këtij libri janë historitë e dashurisë. Megjithatë mendoj se ky është një libër që do të ngrejë edhe shumë pikëpyetje.

Pikëpyetje të çfarë natyre?

Qoftë dhe për pikëpyetjen e madhe nëse duhet legalizuar apo jo ky profesion. Me këtë libër ne japim dëshmi sesi kjo formë ka funksionuar në periudhën e Zogut. Ne dëshmojmë që Zogu pati kontroll mbi këtë fenomen.

Ky libër i jep përgjigje pikëpyetjes së madhe?

Ne kemi sjellë shembuj sesi ka ekzistuar dhe si ka funksionuar. Nuk themi hajde të hapim shtëpitë publike, por sjellim një dëshmi që legalizimi i prostitucionit në një periudhë të shtetit shqiptar ka funksionar dhe ka sjellë 2-3 gjëra pozitive. Ne sot kemi probleme të mëdha me prostitucionin ilegal dhe pasojat e tij. Në atë kohë, ky fenomen nuk shihej më si plagë sociale sepse ishte i kontrolluar nga shteti në të gjitha drejtimet. Nuk bëhej fjalë në atë kohë që prostitucioni të ushtrohej në rrugë, sepse dënohej, ndaj ishin shtëpitë publike, që i paguanin rregullisht taksa shtetit për veprimtarinë që ushtronin.

Fatos Baxhaku: Historia e një vendi oriental,që don të bëhet shpejt perëndimor

 

Pse kjo temë sipas jush duhej trajtuar në një libër?

Unë them se ky libër duhet parë në dy plane; në atë historik dhe të kuriozitetit.

Një nga masat e para që ndërmori Ahmet Zogu, atë kohë vetëm 21 vjeç, kur ishte ministër i Brendshëm, ishte miratimi i një ligji të posaçëm mbi rregullimin e prostitucionit. Në atë Shqipërinë me ferexhe, ai mori si model ligjin për prostitucionin më të avancuar të kohës që ishte ai austriak. U miratua një rregullore prej 26 nenesh dhe u vu në zbatim pas asnjë diskutim. Është e çuditshme sesi ndonjëherë këto ligje revolucionale e adaptojnë një shoqëri, siç ishte ajo e mijëvjeçarit të tretë. Në libër është trajtuar periudha e Zogut, duke pasur parasysh Ahmet Zogun si ministër të Brendshëm, më pas si kryeministër dhe Mbret të shqiptarëve.

Si ishin marrëdhëniet e vetë Ahmet Zogut me këto femra? Është trajtuar kjo në libër?

Është e trajtuar në një pjesë të vogël. Dihet dhe është shkruar shumë për marrëdhëniet e Zogut me femrat. Për dashuritë e fshehura dhe publike të tij. Ndoshta pikërisht se ka patur këtë lloj jete të mbyllur dashurore, ai ka dashur që të tjerëve t’u japë një mundësi për më shumë.

Besoj jeni i ndërgjegjshëm se është një libër i pazakontë?

Për mua është i zakontë, edhe pse ndryshe nga tematikat që janë trajtuar në botime deri më sot. Por unë mendoj se ka ardhur koha ta shkruajmë historinë jo më me kryeministra, ministra, heronj dhe dëshmorë. Historinë e bëjnë njerëzit e thjeshtë, ata që qëndrojnë poshtë këtyre. E bëjnë ai polici, doktori, këto gra të përgjithshme. Ka ardhur koha ta shohim historinë edhe në një këndvështrim ndryshe; përmes njerëzve. Në këtë kuptim mund të jetë i pazakontë ose më mirë, ndryshe nga të tjerët.

A është ky libër një histori e prostitucionit në Shqipëri?

Janë copëza rrëfimi. Ne nuk marrim përsipër të bëjmë një histori të prostitucionit. Si autorë të librit kemi shfrytëzuar aq dokumente sa ka nga kjo periudhë për temën që trajtojmë. “Gra të përgjithshme” është një libër që ka dhe histori njerëzore. Histori të grave, pronarëve, klientëve të tyre, të konflikteve për pronësinë apo dhe për mënyrën sesi duhej të vendosej tabela dhe çfarë emri duhej shkruar apo jo.

P.sh., në libër kemi sjellë ngjarjen që ka ndodhur me një shtëpi publike këtu në Tiranë. Pronari i saj kishte marrë një lokal për ushtrimin e kësaj veprimtarie, që më parë quhej ‘Skënderbeu’. Dhe kur ky lokal u kthye në shtëpi publike, ‘trashëgoi’ të njëjtin emërtim. Kjo krijoi skandal në atë kohë sepse një shtëpi publike nuk mund të mbante emrin e heroit kombëtar. Në dokumente tregohet se u mobilizua ushtria për ta fshirë emërtimin.

Ka dhe ironi?

Jo vetë ngjarjet, disa prej tyre e kanë ironinë brenda.

Keni zgjedhur si titull për librin emërtimin zyrtar të këtyre grave. Për shkak të temës që trajtohet mund dhe të kishe provokuar që në titull lexuesin…

Nuk kemi dashur të ofendojmë njeri. Sipas dokumenteve, ato gra ashtu njiheshin; gra publike ose grua e përgjithshme.

Gjithmonë kaq etike ishte gjuha që përdorej për këto gra në komunikimin zyrtar?

Varej nga personi që hartonte dokumentin. Nëse prefekti ishte njeri i shkolluar dhe me kulturë, siç është rasti i prefektit të Gjirokastrës që shkruante gjysmë shqip e gjysmë frëngjisht, me shumë elegancë ai i referohej këtyre grave me fjalën Zonjë.

Por ka dhe prefektë që u drejtohen në shkresat zyrtare me “kurva filan”.

Terminologjia sesi u drejtoheshin ishte e ndryshme; gra të përgjithshme, gra publike, gra të përdaluna, kurva etj.

Thoni se ka ardhur koha të shihet historia në një këndvështrim tjetër. Përse zgjodhët këtë temë për ta parë atë periudhë?

Përmes historive të këtij fenomeni tregohen dhe kontradiktat e kohës; të një vendi oriental që do të bëhet me shpejtësi perëndimor. Prostitucioni në atë kohë duhet parë në dy aspekte; prostitucioni zyrtar, ai modern i kontrolluar nga shteti dhe tjetri çingijet, një model që vinte nga Orienti. Çingijet ishin femrat që shkonin pas beut, të cilat kërcenin apo bënin dhe shërbime të tjera. Është interesante sesi të dyja; çingijet, prostitutat e modelit oriental dhe prostitutat e modelit perëndimor kanë bashkëjetuar në atë periudhë.

Në libër janë sjellë dhe historitë e çingijeve. Fatet e tyre zakonisht janë të trishtueshme sepse ishin një shtresë shumë e varfër dhe e keqtrajtuar nga pijanecët apo të fortët e lagjeve. Por për aq kohë sa Ahmet Zogu vendosi që këtë veprimtari ta kishte nën kontrollin e shtetit, që përfitimet prej saj t’i shkonin shtetit dhe jo kriminelëve.

Ka madje një debat mes bashkisë dhe prefekturës se kush duhet t’i vjelë taksat nga ky biznes apo kush duhet të paguaje mjekun që kontrollonte këto gra. Në asnjë mënyrë nuk lejohej që vetë gratë e përgjithshme të paguanin mjekun. Nuk guxonte njeri as t’i keqtrajtonte këto gra sepse dënohej me burg. Policia kishte të drejtë të kontrollonte pa paralajmërim shtëpitë publike, në të cilat ishin të ndaluara dhe pijet alkoolike. Pra ishin vendosur rregulla të forta kontrolli.

Cilat sipas jush ishin arsyet që këto femra zgjidhnin këtë rrugë?

Sigurisht ekonomike. Por për mua, ky është profesion dhe s’ka pse të turpërohet njeri.

Njeriu që punon, çfarëdo qoftë zanati, nuk duhet të turpërohet. Ai që vjedh duhet të turpërohet. Ka dhe tendenca nga këto gra për të dalë nga kjo rrugë. Në libër tregohen shumë histori, secila është një histori për të bërë film. Pjesa më e madhe e këtyre grave ishin të huaja, gati 80 për qind e tyre. Ato ishin; serbe, malazeze, bullgare, rumune greke franceze. Ishin siç thashë edhe çingijet. Të gjitha janë të regjistruara dhe kartelat e tyre kanë dhe fotografi që nuk i kemi shfrytëzuar.

Përse periudha e Zogut?

Mua më intrigon shumë Ahmet Zogu si personazh historik. Me intrigon zgjuarsia natyrale e pakultivuar që ai ka pasur. Ishte aq i egër kur duhej, sa dhe i butë kur nevojitej. Ndaj më ka ngjallur gjithmonë kureshtje si figurë historike. Zogu është një ato figura që i mungojnë sot politikës.

Ndoshta për këtë ka debat rreth figurës së tij?

Mendoj se ka qenë koha e tij e debatueshme. Shumica e akuzave që i bëhen sot Zogut është për vrasjet politike. Por në atë kohë vrasjet politike ishin një gjë krejt normale. Opinioni i kohës e pranonte vrasjen politike si diçka krejt normale. Pra historia duhet gjykuar me frymën dhe duke pasur parasysh vështirësitë e kohës. Brenda frymës dhe këtyre vështirësive Ahmet Zogu u tregua shumë i mençur. Zogu jo vetëm nga ky libër, por gjithmonë më ka intriguar me dritëhijet e tij. Në fund të jetës ai u bë një figurë e trishtueshme. Kishte atë vështrimin dhe pamjen e një njeriu që mendon se i ka shkuar jeta pa lënë dot asnjë gjurmë mbrapa. Figura e Ahmet Zogut e meriton të trajtohet pa ato pasionet tona të dikurshme.