Aleko Likaj: Mëkatet e Orfeut…

Disa mendime për krijimtarinë e poetit Xheladin Mjeku

Xheladin Mjeku është një zë krejt tjetër në poezinë që shkruhet sot në trevat e Kosovës, e cila për mua tingëllon në kohë, ndryshe nga rymat që nuk u sprovuan dot, ndofta më herët në atë që cilësohet, “Toka amë”. Një krijues serioz që prej katër dekadash e ca ka provuar që të shkruaj e të shfaqet në disa gjini të poezisë e të prozës kontemporane. Me një krijimtari tepër të begatë ku vetëm në fushën e poezisë për të rritur ka shkruar dhe ka sjellë për lexuesin shqiptar pothuajse tetë vëllime, pa përmendur këtu një seri tjetër të librave për fëmijë, që natyrisht kanë lënë gjurmë. Një pjesë e mirë e tyre është vlerësuar me disa çmime në të dy anët e kufirit shqipëtar veçanrisht këto kohët e fundit, duke tërhequr edhe vëmëndjen e studjuesve dhe e kritikëve të kësaj fushe.

Ajo që bie në sy dhe e bën ta dallojë poetin Mjeku, është racionaliteti dhe nervi në vargun e tij të bardhë, i cili ka tharm e të bën që të meditosh e ta përjetosh atë si një krijim dinjitoz artistik, duke të falë emocionin, pa thirrje e grishje. Dallojnë kryekëput nga parrullat e citatet, të cilat lëshohen “veresie” nga shumë krijues në botimet e këtyre dy dekadave të fundit, që për hir të realitetit qëndrojnë dhe janë kthyer si qëllim më vete aty, për cilindo që kërkon të shkruaj poezi.

”Mëkatet e Orfeut” është një nga vëllimet e mbrapme të autorit, i cili më ra në duar këto kohët e fundit, edhe pse botimi i tij daton gati dy vite të shkuara atje në kosovë, nga “Botimet MUZA”, nën kujdesin e Bibliotekës “Lasgush Poradeci”.

Xheladin Mjeku sjell në të tema interesante të ndarë në cikle si “Motive Ballkanike”, “Rapsodi Kosovare, “Itinerari i erërave”, “Akti i lindjes”, “Fundi i enigmës”, “Kuptimi i lirisë”, si dhe “Kënga e Orfeut”, një poemth i ndarë në pesë pjesë e i shoqëruar pastaj edhe me një epilog.. Në vëllimin poetik gjen një galeri personazhesh që nga ata historike e deri tek intelektualët e fundit shqiptar që kanë ndikuar në zhvillimin dhe përparimin e shoqërisë sonë. Por Xheladin Mjeku në këtë libër poetik, ashtu si edhe në të gjithë krijimtarinë e tij nuk rend aspak pas figurave hermetike duke i qëmtuar ato e rendur pas tyre si për të dhënë për lexuesin në të dy anët e kufirit, ”peshën e mendimit poetik” deri në një abstragsion banalizues. Kësaj lloj poezie për mua i ka ikur koha dhe ka mbetur aty tek vitet shtatëdhjetë të shekullit të kaluar. At’botë kur kosova ishte nën diktatin serb, ndonëse në atë periudhë disa nga emrat e zërat e saj përfaqsues e kanë lëvruar me sukses poezinë me figuracionin e ngjeshur. Sot ka dimensione të reja. Ndaj mendoj se pikërisht vargu e poezia e autorit Mjeku, të cilin prej vitesh e ndjek dhe e lexoj rregullisht, është shumë njerëzor dhe me ndjenjë e botë interesante. Në të ndjehet pulsi e gjuha gjuha tepër figurative ku mbizotëron e funksionon organikisht simboli dhe metafora.

Poeti është ndryshe dhe zë një vend sot si përfaqsues i një poezie krejt tjetër, e cila tingëllon në kohë, diametralisht kundër me rrymat që u sprovuan.

Xheladin Mjeku shkruan thjeshtë e shqip. Tipar tek ai është gjuha standarte e norma letrare, që në fakt bën edhe dallimin në mishmashin dhe kakofoninë poetike të autorëve të asaj treve, kur tentojnë që të rrokin e të shkruajnë nën petkun e dialektizmave krahinore. Kjo është një veçansi jo vetëm për tu përshëndetur por tregon në rradhë të parë frymën kombëtare. Natyrisht ky fenomen nuk të le aspak hapsirë e shteg për diskutim, përderisa sa është sanksionuar me ligj e në moral tek kongresi i drejtshkrimit të gjuhës shqipe i vëndosur që në vitin 1972 nga linguistë e shkencëtarë e studjues të kësaj fushe jo vetëm nga të dy anët e kufirit, por edhe nga e gjithë hapsira shqipfolëse sot që shtrihet jo vetëm në ballkan por edhe përtej adriatikut, në kalabrinë dhe në jugun e gadishullin apenin.

Le të mendojmë që të gjithë një çast se si do të ishte gjuha jonë e bukur shqipe në se do të shkruhej vetëm në dialekte të veçanta që rrokin pothuajse të gjithë trevat e krahinat nga veriu në jug dhe që kalon nga diftongjet huindore deri tek zgjatja e panevojshme e zanoreve.

Kjo në fakt për të mos e hapur e shtyrë më tej parantezën, pasi nuk është qëllimi i kësaj shkrimi, por mund që të thuhet që veçanrisht edhe sot, brezi i ri i intelektualëve e gazetarëve qoftë edhe në median e shkruar e asaj të folur e vizive, të shkolluar në kosovë jashtë dhe larg diktatit të okupatorit serb, u mungon gjuha shqipe. Nuk e flasin dhe nuk e shkruajnë dot, edhe pse bëjnë dhe lëshojnë për kombin me patitizëm deri në ekzaltim deklarata të thekura patriotizmi. Patriotizëm sot është dhe kërkohet që të shkruash dhe të flasësh shqip.

Eshtë vërtetë për të ardhur keq. Një fenomen që po e shkatëron standartin. Është detyra e të gjithë krijuesve që të kujdesen e ta shkruajnë atë pastër, larg barbarizmave që i gjejmë sot kudo deri tek facebook-et, ku ndesh poezi nga rapsodë që i mbushin vargjet me turqizma e rima foljore dhe që të bëjnë të mos lexosh më poezi.

Është mbizotëruese kjo situatë.

Por le të kthehemi sërish tek poeti Xheladin Mjeku për të cilin është edhe ky shkrim, i cili jo vetëm vjen dhe shfaqet tek vëllimi i fundit poetik i tij, por në përgjithësi në gjithë krijimtarinë që i zë dhe i përfshin gati katër dekada, duket i dashuruar marrëzisht, pas tokës, virtutit, e ndjenjës për njeriun e mirë që transformon, ambjentin, shoqërinë dhe veten, dhe atdheut skalitur brenda shpirtit dhe zemrës së tij. Për Atdheun ai thotë në një varg “se nuk i duhet gjë tjetër veçse këngës së lirisë. Ruajtur nga verbimi i dritës së fundme që përcëllon”…/; Dhe krah tij si nëna me bijën Kosova e ditëve të sotme, pas luftës dhe shkëputja nga okupatori, për të cilën ka edhe një shqetsim të ligjshëm për të ardhmen, si djalë i saj, intelektual, ku thotë: Mbrëmë u zumë me Bajlozin e Zi./ Keq u zumë, fytas, deri në pikën e fundit. / E më këndoi në vesh një këngë kobi./ Për inat të ëndrës së keqe./ Natës i a shqeva çarçafin e zi./Copë-copë….

Por para saj ai kujton tjetër kohë si një qytetar i përgjegjshëm. Atë kohë kur…’Nuk na mjaftonte gjaku./Sa të ngopeshin bulevardet./ Ishin mësuar të zgjohen me erë dheu./E ne bënim rregulla tjera./ Derisa barbarët zhyteshin në hatanë e vet./Kupa duhej përmbysur njëherë…

Poeti bën thirrje që të mos harrohet, as heronjtë që u flijuan dhe ëndëruan për një jetë krejt tjetër, të begatë e në liri dhe që nuk duhet shpërdoruar…

Natyrisht që në vëllimin në fjalë, “Mëkatet e Orfeut”, gjen aty këtu edhe vargje që tingëllojnë dhe mbajnë peshën e një prozaizmi krejt të panevojshëm si në poemthin gatuar me materiale balade me të njëjtin titull, apo përsëritje mendimi në dy a tre poezi të tjera në ciklet që pasojnë në faqet e librit, por që nuk i a prishin bukurinë dhe nuk i a zbehin aspak vlerën vargut dhe poezisë së Xheladin Mjekut.

Padyshim dhe hezitim do ta konsideroja si një hap mjaft pozitiv i poezisë kontemporane të ditës në atë treve.

Aleko Likaj- Bordeaux-Francë/