DËSHMORI NGA SOPOTI I ZERQANIT QË U VRA PËR ÇLIRIMIN E DIBRËS SË MADHE

Sakip  Cami

 

JASHAR  KOLA (1912 – 1943), DËSHMORI NGA SOPOTI  I  ZERQANIT  QË  U  VRA  PËR ÇLIRIMIN  E DIBRËS SË MADHE

 

 

U lind në fshatin Sopot të  Zerqanit të Dibrës në prill të vitit 1912. Ai rridhte nga një familje  patriote dhe shumë arsimdashëse.

Jashari  me gjithë  të  motrën, Tixhen, mbetën  jetimë  që  në  moshë fare të  vogël, sepse u vdiq i jati, Selmani.

Xhaxhai i tyre, Qerimi, që drejtonte  familjen, si zot shtëpije, bëri çfarë ishte e mundur me kujdesin,  përkushtimin e dashurinë  për  fëmijët  e vëllait, që ata të mos e ndjenin  veten  jetimë.

Qerimi, ndonëse djalin e tij, Izetin nuk  pati mundësi ta dërgonte në shkollë sepse  e nisi  për në kurbet, në Stamboll, për të siguruar të ardhura për familjen, në ato  kohëra të  vështira  me luftëra  e kriza ekonomike, Jasharin, si djalë  i vetëm i të vëllait, e dërgoi në  shkollën  5 vjeçare  të  Zerqanit. Në shkollën fillore të Zerqanit, Jashari  u dallua, ndër të gjithë nxënësit e kësaj shkolle/ (L.Hanku, Yje të pashuar Vëll. IV Faqe 72-75)

Pasi mbaroi shkollën fillore të Zerqanit u regjistrua në shkollën e mesme veterinare të Tiranës, të cilën e mbaroi në vitin 1937.

Në  vitin 1931, Jashari u martua  me Nazife Metën nga Zerqani, ndërsa e motra Tixhja u martua  me Tahir Alliun ne Strikçan.

Në vitin  1937 u njoh me Vasil  Laçin. Po këtë vit u emërua me punë në Peshkopi, por  e pushuan nga puna si veteriner  pas një viti, pasi kishte paraqitur shënja pakënaqësie ndaj regjimit zogist.

Jashari ishte  i  sjellshëm e i dashur me të gjithë. Ai ishte jo vetëm i pashëm e i qeshur, por edhe i apasionuar  pas këngëve popullore, veçanërisht  pas  këngëve të Isuf Myzyrit, që  kur i këndonte  me shokët e tij në  kullën e Kolajve, i dëgjonte  edhe  mëhalla. Me këto u rrit edhe kushuriri i tij Lahimi, ai që do të bëhej një nga muzikantët më të mirë të orkestrës së ansamblit dhe estradës  së  Peshkopisë.

Jashari  bleu  një  sharki në  Tiranë  dhe ia solli Isait, djalit  të  madh të  Izetit, që t’i shoqëronte  kur këndonin. Me djalin e xhaxhait, Izetin, nuk  i ndante gjë,   më shumë  se të  ishin vëllezër, aq sa vishnin dhe rrobat e njëri-tjetrit.

Pushtimin fashist e priti me indinjatë të thellë , ndaj menjëhrë u aktivizua me Lëvizjen  Antifashiste  Nacional  Çlirimtare.

Kthehet  në Sopot. Fashistët e kërkojnë  për  ta  veshur karabinier, por Jashari nuk pranoi. Me ndihmën e një miku në fillim të vitit 1940 siguroi një punë në Tiranë si nëpunës veteriner. Këtu ai  ra në kontakt me Mihal Durin dhe me shokët e tij guerilas. Por aktiviteti i tij ra në sy të spiunëve të SIM-it dhe kështu e burgosin. Në fillim e burgosin në burgun e Tiranës dhe më pas dërgohet në kështjellën mesjetare të Ishullit Gaeta të Italisë. Këtu ai përsëri u njoh me shokë të tjerë të internuar  sikurse  ai . Ata i dhanë literaturë italiane dhe e brumosën akoma më shumë për rrezikun fashist që i kërcënohej botës dhe vendit tonë.

Pas qëndrimit prej 17 muajsh burgosje, lirohet në nëntor të vitit 1941.

Pas kthimit në atdhe, ai e intensifikoi edhe  më shumë aktivitetin e tij antifashist. Për t’ju shmangur arrestimit në fillim të vitit 1942 u vu në lidhje dhe u strehua tek Baba Faja në Martanesh. Nazifja, bashkëshortja e tij, tregon se në udhëtimet e tij natën dhe në takimet e tij me Baba Fajën ai më kërkonte që të mos e dinte asnjeri, as ne njerëzit ne shtëpisë.

Në fillim u rradhit me forcat e Haxhi Lleshit dhe më pas me formimin e Çetës Vullnetare Territoriale të Grykës së Madhe në mars të vitit 1943 u bë pjesë e kësaj çete  dhe me 26 korrik 1943 edhe pjesë e Batalionit  Partizan të Dibrës.(Xh. Krifca, Kujtime, faqe 69)

Në këtë batalion dhe në këtë çetë mori pjesë në shumë aksione e luftime si në betejën e Sofraçanit, për çlirimin e Zerqanit etj.

Por trimëria dhe heroizmi  i  Jashar Kolës  shkëlqyen në luftën për çlirimin e Dibrës së Madhe.

Me 31 tetor forcat gjermane në bashkëpunim me forcat e Xhem Hasë Gostivarit sulmuan Dibrën e Madhe, për ta patur nën hegjemoninë  e tyre.

Sulmi filloi  mbi Kishën  e Varoshit në mesditë, për të siguruar befasi.

Jashari nga pozicionet e luftimit, nga ndërtesa e shtabit partizan,  nëpërmjet telefonit luftarak raportonte: “Po qëndrojmë heroikisht, jemi me moral të lartë, pozicionet  nuk  i lëshojmë”. Ai kalonte nga dritarja në dritare dhe qëllonte pa pushim.

Armiqtë kur e panë se nuk po e merrnin dot ndërtesën e shtabit, deshën t’i vënë zjarrin.

Haki Stërmilli në ditarin partizan, faqe 109, shkruan: “Njoftohemi se armiqtë po hedhin shishe  me  benzinë  e lecka kundër godinës së shtabit, për me i djegë brenda heronjtë që qëndrojnë e luftojnë tuj këndue”.

Katet dhe korridoret e ndërtesës u shëndrruan në transhe e dritaret në pozicione. Partizanët nuk thuhen.

Populli kësaj qëndrese i ka kënduar:

Partizanët qëndrojnë si kalaja

S’ka ç’u ban topi, s’ka ç’u ban mortaja…

-Shokë, ka rënë  zjarr në katin e parë nga lindja! thirri Jashari dhe vrapoi i pari.

-Dorëzohuni se do t’ju djegim brenda!  S’keni shpëtim ! bërtisnin dhe thirrnin armiqtë.

-Partizanët nuk e kanë zakon të dorëzohen, o të shitur, thirrte  Jashari dhe vazhdonte betejën.

Armiqtë hodhën kundër tyre mijëra predha armësh , qindra bomba dore dhe shoshe me benzinë  por u thyen nga partizanët trima  të njësitit të Zerqanit  Jashar Kola, Thoma Harito, Destan Meta, Merdan  Sefa, Ismet  Sula, Ali Danga , Asllan Vorfi dhe dy partizanë italianë.

Flaka  sa vinte e shtohej dhe gjuhët e saj zgjateshin e ua ngushtonin fushën e pamjes dhe të veprimit partizanëve.

-Shokë, sillni  kova me ujë nga bodrumi, thirri doktori i batalionit.

Partizanët sillnin kova me ujë për të shuar flakët dhe për të vazhduar betejën. Plagoset Asllan  Vorfi. Shokët i japin ndihmën e parë.

Armiqtë i afrohen dritareve dhe qëllojnë nga dritaret direkt drejt partizanëve. Një plumb goditi Jasharin që udhëhoqi qëndresën për 4 ditë e 4 netë në këtë kala partizane.

Ndaj populli e ka përjetësuar në këngë këtë heroizëm të pashoq:

“Për liri këtu ka ra Jashari

E goditi-o një plumb barbari

Shqipërisë ia fali rininë

E dha jetën  për  Shqipërinë…”.

Komanda partizane duke parë se njësiti partizan ishte në rrezik afroi forca dhe ndihma të tjera për të shpëtuar të rrethuarit dhe si rezultat armiku u tërhoq duke lënë 153 të vdekur dhe afro 110 robër.

Edhe muret, edhe hekurat e ndërtesës ishin shkatrruar nga plumbat, ndërsa partizanët qëndruan…

Shkrimtari  dhe luftëtari Haki Stërmilli e krahasoi  qëndresën e Jashar Kolës dhe të 10 shokëve të tij  me Oso Kukën. Ai shkruan: “Sulme të dëshpërueme bajnë armiqtë kundër ndërtesës së shtabit , ku asht ngujue Jashar  Kola me 10 shokë si Oso Kuka në Kullë të Vraninës”.

 

 

 

 

KËNGA  PËR  DËSHMORIN  JASHAR  KOLA

Teksti dhe muzika:    Munir  Shehu

Kënduar nga Flora Toska, 1962

 

Hej, n’ato kodra, n’ato livadhe

U ndez ashpër lufta në Dibër të Madhe

Me ballista e me gjermanë

Ç’po luftojnë trimat partizanë

Krisma e pushkës që ban Haxhi Lleshi

E dëgjoi Dibra, e dëgjoi Martaneshi

 

Federatën (Bashkinë) e mbron Jashar Kola

Me dhjetë shokë, partizanë , sokola

Dhe në terr edhe në mjergull

Ta hanë syrin, veç me t’pa në vetull

Për tre ditë që kanë ndejt’ rrethue

Kambë armiku s’ka mujt me u afrue

 

Partizanët qëndrojnë si kalaja

S’ka ç’u ban topi, s’ka ç’u ban mortaja

N’Grykë të Radikës, kush po ik i pari

Kryeballisti  prej  Gostivari

Dibra e Madhe ka qenë e do të jetë

Kamb’ armiku këtu s’ka me mbetë

 

Tuj luftue këtu ka ra Jashari

E goditi një  plumb barbari

Shqipërisë ja fali rininë

E dha jetën trimi për lirinë.