Emi Krosi: Zëri universal i Bejkos me “Këngë të Solomonit” (1)

Sprovë

 

Poeti Sadik Bejko është i njohur në poezinë shqipe prej shumë dekadash, por libri i tij i fundit “Këngë e Solomonit” ka një qasje krejt tjetër, në krahasim jo vetëm me botimet e mëparshme, por edhe me shumë botime te reja në tregun shqiptar poetik të librit, ku mungon tërësisht kritika.

Vetë titulli, të çon larg në hapësira dhe kohërat biblike, ku mbreti i Juresalemit, Solomoni, ka shkruar dhe lënë trashëgimi këngët më të bukura të dashurisë. Solomoni “shqiptar” ka vite që përpiqet të gjejë “kështjellën e besimit” nëpërmjet rrugës së frymëzimit si një Goglotë e përvuajtur, në kohën e hapërdarë të demokracicë. E pamundur, një komb të përparojë pa patur edhe “ndihmën” e poetëve, penës së tyre, që janë çelësa magjikë për portat e shpirtit dhe dritaret e mendjes.

Libri hapet me poezinë “Rrotullimi i planeteve”, ku dukshëm ngërthehet lëvizja planetare, si një gjallim i natyrës, me portretin e një gruaje, që lëviz ashtu rrethore rreth vetes, jetës, dashurisë dhe poetit.

Asgjë s’mund ta sjellë mrekullinë e agimit

Veç heshtja e sigurtë e lëvrimit të planetëve tej, diku

…

lëvrimi i heshtur i ndjenjës gjer dhe shkrirja e Arktikut

S’janë presje me gërshërë fati për pritje të gjata.

Poeti priti 10 vjet të sillte “dashurinë e Arktikut”, por pa akull, pot me zjarrmin poetik rinor.

Poeti Sadik Bejko, librin e ri e ka ndarë në 9 cikle.

Cikli i parë: Thirrja e udhës.

Cikli i dytë: Ora 24.

Cikli i tretë: Shqipëria e Karafilave.

Cikli i katërt: Harroji zotërimet, madhëri.

Cikli i pestë: Krishti vetëm.

Cikli i gjashtë: Kohë e përjetshme.

Cikli i shtatë: Lamtumirat.

Cikli i tetë: Lutje Naimit.

Cikli i nëntë: Kënga e Solomonit.

Nis udhëtimi si një rrëfenjë e pakohë, e parrudhë në udhëkryqet e Fatit, Jetës së shqiptarëve në Kalvarin e gjatë të VETVETES. Te kërkosh dhe të gjesh veten, është me keq sesa të njohësh atë “me huqet” njerëzore.

Natën nënkresë tok-tok, tok-tok…

(çohuni) më ushtojnë hapa:

Kushtrim! Jam udha, nisuni!

Nismëni gjithmonë nga e para.

Udhë…udhë udhëpërshkrime dhe udhëkryqe ku fatet takohen, si paralele ikin dhe vijnë…të gjitha fatet njëlloj, si fatet e shqiptarëve, ballkanasve, europianëve, popujve të botës. Njeriu vetëm udhëton. Udhët janë sa njerëzore aq edhe abstrakte, pa vijëfund. “Thirrja e udhës” është udhëtimi i muzës, në shtigje të panjohura për të ndryshuar dhe rigjetur: Fatin Njerzor!

Cikli i dytë: (“Ora 24”), eposi shpirtëror i poetit, shkulet, ngulet dhe  “ringjallet” në kohëtoren e kujtimeve të mesnatës, ku…një eklisp gjysmëhëne në kokë, nuk e lë ulërima e ujkut nën thnenglat e mjegullës, për prehën “e vjetër dhe të re” kur biri dhe babai ndjekin ujkun-njeri në fatin e mbijetesës

…natën (ati im, ati im)

si në fëmijëri për të qëndruar fort tek rrënjët e ujkut-kafshë (apo të ujkut-njeri që po gllabëron çdo gjë dhe gjithçka), nën petkun e ëndërrave zbulojmë njeriun, njeriun e dykohësive: atë të librave dhe atë njerzorin që “… nënë dhunën e dritës” , rrok botën e imagjinatës deri tek Libidos e ëndrrës Frojdiane.

Në kërkim të tejhijes apo kohëhijes, vitet rrokurrisen herë në muz herë në ag, deri tek Magdalini. Ëndërrat rikthehen në tymnajën e Tiranës dimërake me sfond lulekumbulle të acarta “gozhdohet dimri” endacak si:

Sulamith, lexomë kur të them të dua

…jo në mbrëmje, Magdalini. Pa plang jam,

 

akullin strehë ndaj,tok me hajdutë rruge sepse të “lexosh” dhe të jetosh jetën e rrugës (fatkeqësisht Tirana ka të pastrehë dhe lypsarë shumë) do të thotë që përtej dinjetit njerzor të “shitur me para” koha nuk ka mëshirë për njeriun. Fundi është i afërt apo i largët, por vetë jeta është një lojë apo sfidë sepse “Loja” është vetë jeta që në tharkun e saj rrokëzon: Jetë, Besim, Bukë:

si bujk gjer te gjunjët ngjeshur me drithin e ri te lëmi.

Rrak e shtrak çarkun në poezinë “Brenga” është si një akuzë ndaj shoqërisë, si një metaforë posmoderne brenga mund ta pastrojë ajrin e planetit gjer te zemra.

Cikli i tretë: (“Shqipëria e Karafilave”). Në poezinë “Lamtumirë kometë” ironia shfytyrohet tek komunizmi një gropë i la botës: si minierë e braktisur një dyvargor me një metaforë të fortë, që gdhend “parajsën” e demagogjisë si një gropë. Metafora gropë/minierë është Errësira + Frika = Purgatori dhe Ferri dantesk, kur Botëvdekja ruhej nga Cerderi i Botës së Nëndheshme. Kjo gopëthithëse akoma po “ndez” Hadin e shpirtrave tanë të shpishur, për një tjetër Parajsë të rreme, atë të Parasë. Joshja ndaj materiales shkon deri në marrëzi. Paraapokalipsi e trishton poetin, për dhembjen, mjerimin, vdekjet, urinë, luftrat, intolerancën, racizmin, drogën, seksin, armët dhe një “ooo” që më shpënton nga brinjët kur ia mbyll me shuplakë.

Muzgut a gojës sime kur pasthirrma e klithmës  “shigjeton” edhe Hënën, sepse  në “Apokalips 2016” nuk ka më Krisht, që shpëtojë marrëzinë tokësore. Si një ikanak tejpërtej globit, në kërkim të mëshirës Buda është vetëm një murg beduin i vetmuar me velenxën e grisur nga ngryshku më duhet të rilexoj biblën, që më mbledh veten…duke kërkuar varkën e Noes dhe Zbulesa qenka “e rreme” se Fillesa dhe Përmbytja “akuzojnë” ZOTIN.

Në vëjimësinë e dy poezive “Burrnesha” dhe “Letër mikut të mërguar” janë dy trajtesa sa shpirtërore dhe intime, aq edhe lirike. Duken kaq të brishta ndjenjat saqë thyhen si “purteka të njoma” në ugarin e shpirtit të sapomnjellë më mall, nostagji për të ikurit, vdekatarët, jetësorët.

Jam burrnesha….

(barabare, primitive,  thoni ju)…

Një mohuese e jetës?

Jo… Një fat njeriu.

Apoteoza e jetës (në versionin e grua/burrë, tipike për realitetin shqiptar, një femër-burrë apo burrë-grua), dy fatkobe e “gjunjëzuan” por shëndërrimi si e Grigor Zamzës, tek “Metamorfoza” e Kafkës, është tjetërsimi që i solli regjimi, sesa vetë fati (zgjedhja) sepse [gruaja/burrë] tashmë ka humbur identitetin e saj, lirinë, statusin shoqëror, ajo është thjesht një “fat njeriu”, por jo një kandër. Por kur cinizmi bëhet egoizëm shkërmoq çdo shpresë për të mos e quajtur grotesk, deformimi apo shëndërrimin e kandrrave-njeri, të Zamzave komunistë në demokratë lauratorë, që akoma “mbjellin” kampe, ikje, ekzile, për të harruar dhe (mos)harruar në kalendat greke rrugëtimin e Shqipërisë drejt Europës të “pengosur” akoma nga kameleonët shqiptarë bëhen herë pallua e herë salamndër. Në poezinë “Ish-komunistët-demokratë” poeti është vetanak, sepse mediokrit e konkurojnë deri dhe në katedra, me grada dhe doktoratura fallse.

Në djall Marksi (them unë),

tjetërkush duhet të kërkojë falje…

Në mbyll një sy, në bëj sikur,

të hiqem anash,

krimet…s’i harroj as nuk fal.

Cikli i katërt: (“Harroji zotërimet, madhëri”) janë poezi të një rrafshi tjetër, të rrafshit diakronik (horizontal) sepse jetë-vdekja janë paralele të kësaj bote. Poezitë si “Vdekja e gjyshit”, “Kush është ai”, “Ikja e bukur”, “Të dashurit e mi”, “De profundis”, “Mëshirë për dimrin”, rivalizojnë moshën, kohën, rininë. Njeriu ecën si koha, kërruset mbi një bastun moshe, por të gjallët u ndërtojnë “memorje” poetike, zemre dhe kujtimi.

Cikli i pestë: (“Krishti vetëm”)

Ka ecur mbi ujëra me thundra algash,

me shputa

mjegulle

me thurrima barërash të thatë,

me këmbët zbathur, lakuriqësuar

sikur sapo dolën prej mitrës së Maries së virgjër,

…po ecën

Krishti po ecën. Gjithmonë letërsia është mbartëse e kumtit të madh të besimit, të Krishtit, Budës, Muhamedit. Këto simbole aq të lashta jo vetëm biblike por edhe parabiblkike, që nga Mosopotania e Lashtë deri tek qytetërimet Induse, Inkase, Babilonase, Sumere ku Gilgameshi ishte nje parakrisht, sepse kumtet levizin brenda llojit te tyre (brenda letërisë), këngëtimi i ri apo i vjetër i tharmit të lirisë i takojnë pakohësisë dhe gjithëkohësisë, rimarrja e kodeve të vjetra poetike nuk e fashtit flakën e një bardi të fjalës moderne poetike si S. Bejko, por në rostrespektivë vjen Krishti i tij, shpëtimtari i njerëzimit, në formën e foljes ([ec/ecte/ecën…ecën] një folje veprore në kohën e tashme të vetës së III-të), që akoma ecën në kohësi. Është e pamundur të mos jesh pak Krisht në shpirt, kur bota shqipatre e shembi besimin, Biblën dhe Kishtin si një “opium” duke sunduar doktrina e qoftëlargut në një vend ateist, ku shenjonte mijëra gjurmë të lashta të Krishtit.

Cikli i gjashtë: (“Kohë e përjetshme”), rreshtimi që poeti i ka bërë poezive në këtë cikël, tregon se koha vërtetë është e përjetshme dhe njeriu në këtë përjetësi është shumë i vogël. Njeriu është një “Dinozuar” që pret të “rinjallet” në përjetësinë e kohës tonë. Poeti shprehet:

jam një dinozaur…ndonjëherë

dhe qesh

qesh me veten.

Përjetësia e gjëra të pakthyeshme dhe fati natyror apo përcaktimi i qenies së përjetësisë që lidhet vetë me fatin e qenies së saj në shekuj, tregon se fati i gjallesave dhe njerzve janë njëlloj, si milingonat, krokodilët, bretkosat apo gjinkallat apo edhe vetë kalorsia si diçka e përtejkohës së vdekur tashmë, tek poezia “Më thonë”. Vazhdoj udhëtimin në pakohësinë e përjteshme duke mbjellë ullinj, grurë dhe misër, duke mbjellë bukën dhe dashurinë. “Mbjell ullinj” është sfida e jetës së fshatarit, e poetit, udhëtrit, e luftëtarit, heronjve (Skëndërbeu mbjell ullirin e tij kur martohet) sepse jeta vjen nga toka, nga rrënjët, nga buka, nga vera.

Gropa po hap

Mbjell ullinj të zinj për vaj.

Mbjell rrush për verë të kuqe…buka dhe vaji vijnë nga pakohësia. Nga fundi po vij në fillim, sepse “Koha e përjetshme” duhet te njerëzohet sepse mund të ëndërojmë planete, Marsin apo një botë tjetër që “jemi penduar” për kohën që shpërdorjmë apo që koha jonë sot është, lëvizje, vitualitet pa kohë njerzore, pa dashuri për më të dashurit sepse:

S’kam agjendë, telefon, e-mail,

kohën time kozmike gjë që s’e prek,s’e ndal,

por po të dua, si lypësit lekun e fundit,

të gjithën, në çast, për një trill, e fal…në këtë rrrokullisje kohësie, apo ciklike për tjetër kohë të dëshirueshme, por të panjohur dhe të paprekur nga njeriu, se  jemi ëndërronjës të përjetshëm dhe kureshtar.

Cikli i shtatë: (“Lamtumirat”), vetë fjala lamturimë duket se poeti lamtumirohet edhe me vetë nëntitujt. Parakalojnë imazhe, skicohen tablo nga jeta njerzore, zhbirim deri në lamtumirën e fundit. Po kujt i thotë lamtumirë Sadik Bejko? Poezisë?! Ndoshta i thotë Kleopatrës, (jo Kleoptarës së tij), por Kleopoatrës, bukurisë së pakohë dhe vrasës, të ish-mbretëreshës së Egjyptit të lashtë. Lamtumirat e pakthyeshme të përjetshme, por të paharrura, e bëjnë poetin një “himnizues” të bukurisë femërore në vargjet:

kobra, kobra më jë ti, zemar ime,

ti, femra ime,

Kleoptara ime.

Kjo lamtumirë vrasëse, ka një krahasin të bukur femra + kobra (gjarpër)= vdekje. Të gjitha Kleopatrat e bukura s’kanë lamtumirë se të “vrasin”. Lamtumirat e jetës, natyrës, zogjve, stinëve kur ndërrohen, vdekja e miqve, shokëve, të dashurve, prindërve, ajri, qielli, nata, dimri, dielli dhe dashuria. Edhe poezia “13:13” rikthen sërish personazhin biblik, Shën Pali dhe lamtumira e tij për Jezusin. Në dy poezitë “Vera që shkoi” dhe “Ditë të acarta” janë përthyerje të natyrës. Ajo që ikën nuk vjen më. “Kujtimi i Kësulkuqes” është përralla unike e vajzës së vogël dhe ujkut (jo në petkun e përrallës) por në stilin modern.

Miturak, me palcë mole, me palcë mjegulle,

Kësulkuqe që endej për ujkun,

Për kthetra mbi rrush poshtë pjegulle ështrë epshi mashkullor, (jo vetëm poetët meshkuj) dhe femra e pjekur (e kuqja që ka dëshira seksuale, e përballueshme për çdo burrë, poezia është trillim), kësulkuqja është metafora e dëshirës, dashurisë, epshit dhe seksit, por koha e plakut (ujk) ka perënduar. Lamtumirë kësulkuqe!

Cikli i tetë: (“Lutje Naimit”) ky cikël me poezitë “Të pikturosh fikun”, “Kaçubja e fshehur”, “Qershitë”, “Mëngjes në bregdet”, “Bora mbi dajt” janë poezi të ndërtuara me stilin naimjan. Një lirikë natyrore që “vështron” pejzashin si një “çlirim” i çdo poeti në nektarin e psqtë të natyrës, por vetë poeti, ka shumë këndvështrime të ndryshme. Në vargjet:

Dru i kodrës, i majës së kodrës,

o dru i shkëmbit që nuk rrëgjohesh.

Ke një mijë vjet aty përsipër shpinës së malit është vizatimi i bregdetit shqiptar, deti, bregu i ashpër i qenësisë dhe betejave për detin nga kanë ardhur miqtë dhe armiqtë. Në vargjet më poshtë:

borë e freskët e kësaj ditë shkurti

atje larg, vetëm sa e shoh, mbi Dajt, simboli i lartësisë i  Tiranës, Dajti “hyjnëzohet” si ballkoni ku kryeqyteti  “thyen” pasqyrën e tij herë të mugët herë të kaltër,  deri tek vargjet:

Ashtu ishte?

Vizatova jetën, vesha trungun tim

me degë dhe gjethe njeriu.

Imazhi më domëthenes, më jetësor gjethja e fikut që mbuloi “mëkatin” e Evës dhe Adamit, paranjerëzorët dhe PRINDËRIT UNIVERSALË të Njerëzimit. Simboli i fikut, si pema që mbuloi lakuriqësinë e mëkatit dhe revoltës ndaj Zotit, (për të njohur të mirën dhe të keqen) tundon jo si episode natyre, por si një kumt Universal. Simbolika e Dajtit si lartësi/mali, qershia/ frut,  breddeti  simbol i përfaqësimit të Shqipërisë turistiko-mesdhetare, kapërcen kufijtë, kohërat si një tharm universal, jo vetëm për Shqipërinë, për të shpalosur çdo dëshirë të jetës, për të përçuar vlerat dhe mirësinë e çdo populli dhe kombi, në çdo kohë.

Vijon