Tri tregime nga Ali Podrimja

ÇELËSI I HUMBUR

 

Këmbëzbathur dilte. Nuk di nga cila poezi e poetëve tanë. Dyer, dritare e kapexhikë rrapëllonin pas tij. Vraponte Hove sapo rënia e fundit e telefonit të pushonte. Tri-katër shkallë i kapërcente menjëherë. Nga çimentoja e ftohtë e Belëve shputat e bardha i shkoqte rëndë. Dhe ato dallonin nga të tjerëve se ishin më të lehta mbasi vetëm ai vraponte dathur. Sipër tyre derdhej një ngjyrë bojëkafe e mbyllur. Kur hapin ngriste, ngjyra e bardhë binte në sy edhe në pikë të natës. Arrinte gati pa u shuar cingërrima e fundit. Merrte frymë thellë. Në anën tjetër sapo dëgjonte zërin, zbardhte dhëmbët. Ngriste dorën në drejtim tonin: Afrika! Afrika!…

I përcillja lëvizjet e tij në mënyrë të posaçme. Shumë poezi të poetëve tanë më binin ndërmend, por nuk dija se në cilën e kisha takuar. Ulej në karrige. Zëri i largët kur humbte, lëshonte kufjen. U binte gjunjve me gishtërinj. Në fillim ngadalë, pastaj shpejtonte të rënat. Ngriste kokën. Prapë pëshpëriste: Afrika! Afrika… Nisej dikur në dhomën e vet. I bënte të njëjtat lëvizje, që i kishte bërë më parë. Fikte buzëqeshjen. Me dorën e djathtë i lëmonte flokët e shkurtra katran. Nga tri-katër shkallë i kapërcente prapë. Tamam si një gazele e lastuar. Dhe, para se të mbyllte dyer, dritare e kapexhikë e të shtrihej diku në ndonjë poezi të poetëve shqiptarë, këlthiste: Afrika! Afrika!…

Kishte udhëtuar Hove me vjet nga fundi i Afrikës për në Evropë. Pushtonte edhe metropolet e Amerikës. Ndërsa, për mua Hove ishte diçka tjetër, një fat i thyer, i cili kishte hyrë me rrapëllimë e shi edhe nëpër shumë poezi të miqve të mi – dyer, dritare e kapexhikë, duke i përplasur sa herë nxitonte të kapë zërin e largët të Afrikës.

I thashë një ditë tek pinim kafe:

– Hove, di sa poezi i kanë shkruar shqiptarët për Afrikën?

– Ai ngriti krahët. Habitshëm tha:

– Ashtu!

– Po – i thashë – shkruanim për Afrikën. Na dukej më afër se Parisi. Nuk besonim se do të binim më poshtë se ajo.

Si në një kuti duhani mbylli dhëmbët. Drita e syve të ndritshëm sa nuk iu fik. Dhe kishte ditë kur nuk mund e dalloja se kur vërtet buzëqeshte ai. Se, atë buzëqeshje, më bëhej, se e kisha parë diku tek kjasonte nga ndonjë çati Dukagjini apo fjalë e vjetër e gjuhës shqipe. Nga kujtesa përpiqesha ta shkund. Të pikojë ende ose të lirohem nga imazhi i ngrirë. Më kot! Mbi harkun e Belëve, aty tek dera kryesore, më bëhej se rrinte varur buzëqeshja e tij. Kishim vazhduar bisedën:

– Më ke habitur, të shkruhen aq shumë poezi tek ju e të mos dimë gjë për juve! Po, po… por ku gjendet kjo Dardania?

Mora nga rafti hartën, që ma kishte sjellë Bertoldi. E hapa ngadalë mbi tavolinën e gjerë të bibliotekës. Hove e pa se ajo ishte një hartë jo e zakonshme, prandaj u përqendrua duke përcjellë gishtin tim tregues si rrëshqiste nëpër të. Pak më vonë lëshoi një fishkëllime të çuditshme. Në notesin e vet kishte shënuar emra për të cilët thoshte se nuk i kishte dëgjuar kurrë më parë: Iliria, Dardania, Ulpiana, Albanopolis, Genususu, Arnisa, Avlona, Elima, Nissus e shumë të tjerë. I pëshpëriste ngadalë e rëndë edhe kur hartën e ktheva prapë në vendin e mëparshëm. “Po ku gjendet qyteti yt?” – pyeti pasi u ula në karrige. “Në Dardani – i thashë – Në fillim quhej Jak… Jakova”. “Jak! Jak!” tha pakëz habitshëm. “Ashtu, disi – i thashë me një ton të theksuar – Ndoshta, edhe Isak…” “Bibla! Bibla! – shtoi me një gaz fëmijëror. “Pse jo. Vendi im është një bibël e vërtetë. Është krijuar nga gjaku dhe nga ai shpesh ka shpetuar.

Hapa pastaj një hartë të kohëve të fundit. Ia tregova emrin e vendlindjes sime. Hove zgurdulloi sytë “Po këtë e pamë!”. E hap prapë hartën e mëparshme. “E pamë, e pamë, por emrat janë ndryshe” i thashë. Ia kallëzova ëndrrën e Sebastianit nga Sorrania për hartat e reja. “Zoti vetëm sipas hartave të vjetra i bekon njerëzit” – i thashë. Shëtiste Hove nga njëri në tjetrin skaj tavolinës. Bënte krahasime në mes hartave: Det aty, det këtu; male aty, male këtu; lumenj aty, lumenj këtu, por emra të ndryshëm. “Oh zot!” këlthiti dikur dhe mori një vrap deri në fund të livadhit. Pak më vonë u kthye, duke shtrënguar dhëmbët: “Po qenkeni popull i çuditshëm… Çudë si paskët mbetur gjallë! Edhe për ne paskët kënduar. Më afër se Parisin na paskët! Por, pse?”.

Vështirë i kapte ai ndodhitë në Evropë, lëre më ato në Gadishullin Ilirik, ku ende mbretëron koha e mjegullave. Ndeza një cigare. Pashë se ai ishte shqetësuar. E luta të kthehet prapë në ndonjë poezi të miqve të mi. dua t’i kyç dyer, dritare e kapexhikë. Është kohë kur Evropa bën pazarin e vet. Ai brofi në këmbë. Dhe tek kur dëgjova rrapëllimën e dyerve, dritareve e kapexhikëve kuptova se ishte shtrirë diku në ndonjë poezi të miqve të mi, ose vraponte teposhtë Afrikës. Në të dalë pëshpërita: Cilin poet shqiptar e gjet sherri me këtë kokëfortë të Afrikës?…

Në bibliotekë ishte mbyllur ai. Shikonte një videokasetë. Sapo hyra, ma tregoi një kasollë prej kallami aty të vetmuar në mes zallit të nxehtë të shkretëtirës, që edhe ekranin e kishte errësuar. Pas pak doli nga aty një grup meshkujsh. Loznin. Në mes publikut, që u pa më vonë, dëgjohej një kumbim karakteristik xhungle. Ritmi bëhej më i shpejtë e më i rëndë. Dikur grupi i meshkujve ra në gjunj para zërit të fortë. Anash u ngrit publiku. I mbuloi ata me klithma. M’i kujtonin ca filma amerikanë për Afrikën. Hovës nuk i zihej vendi. Me shuplaka u binte gjunjëve. Merrte pjesë edhe ai në valle. Na bënte nganjëherë me dorë të përqëndroheshim më shumë: Afrika! Afrika!… Një qetësi e rëndë dikur pllakosi.

Nga kasollja, që shihej në sfond, u shfaq një plak me një verdhushkë rreth qafe. Me duar të çara e lëmonte vazhdimisht. Mbi kokën e tij gjarpëri nxirrte gjuhën e ai shëtiste nëpër publikë, ndërsa nga brendia e kasollës prej kallamit një tingëll trishtues përcillte lojën e tij me gjarpërin. Syzgurdulluar, pa frymë. Hove i rrahte shuplakat me ritëm të ngadalësuar. Imitonte ritin e vdekjes. Pas pak plaku me gjarprin rreth qafe nuk u pa më. Në skenë u shfaq prapë grupi i meshkujve. Çdo gjë ishte në trans. Patosit të Belëve i ra me shuplaka disa herë Hove: Magjia, magjia… Unë mendoja për miqtë dhe poezitë e tyre.

Dhe kur filmi përfundoi, ai ndezi një qiri dhe hapi një shami. Nga arka prej drurit nxori një dhëmb. Nuk di të cilës kafshë. Nga një brirë derdhi pakëz pluhur, që i vinte erë djegësime. Filloi të lutej në gjuhën e tij. Të dy shuplakat i vuri pastaj mbi shami dhe rrufeshëm i fërkoi faqet e bëra ujë. I fërkoi disa herë. Dhe pamë kur fytyrën e tij e mbuloi një shkëlqimë drite: Unë nuk mundem pa Afrikën, tha sapo ngriti kokën. Gjërat e shpërndara nëpër shaminë e hapur para nesh i mblodhi. Një nga një i vendosi në arkë. Vaji i tij ma kujtonte Martin Camajn, të cilin kur e merrte malli për Temalin, zbriste në odën e mysafirëve aty në Lengris, dy bojë njeri nëndhe. Nga një arkë e nxirrte tërë Atdheun. Mbasi çmallej, prapë i kthente në arkë. Kyçte atë dhe te dera varte çelësin. Hove ishte një yrnek i krijuesit që vështirë pranonte shkëlqimin e metropoleve. Dhe, kur i flisja për Dardaninë, ngriste kokën nga qielli e pëshpëriste diç…

Sa ishim mësuar me të, na befasoi kur tha: “Do të ik në Afrikë”. M’u kishte drejtuar: “Nuk di pse, por shumë poetë nga Antologjia e poezisë suaj në anglishte i kam lexuar nga disa herë”. Dhe nuk pranoi se tash e tutje nuk dinte gjë për Dardaninë.

Pinim kafenë lamtumirëse: “Është interesant poetët e Dardanisë të mbanin një mbrëmje letrare në Keptaun?”. “Kemi rënë mjaft poshtë, Hove – iu gjegja – Nuk di a bën më poshtë”.

Të nesërmen bëri gati plaçkat. U përshëndet me secilin nga ne dhe secilit na la nga një kujtim. Në tavolinën e madhe të bibliotekës derdhi ca para metalike. Tha se ishin para të vendit të tij. Unë mora dy, vlera e të cilave nuk ishte as sa një qindarkë e lekut. I thashë se në vendin tim kemi mungesë të drunjve. Ka më shumë cunga dhe paratë tona nuk i kemi prerë ende. Një dhjetëlekësh të Arbërisë ia dhashë mbasi Dardani ynë vononte.

Hove i kishte sytë të lagur. Sapo ngriti dorën, ne këlthitëm njëzërit: Afrika! Afrika… Ai qeshi apo… Fytyrën nuk ia pashë më.

E di se do të qortohem nga miqtë e mi pse atë nuk e thirra në kafe diku buzë Drinit nën hije të Pashtrikut. Por, sapo desha t’i propozoja, dëgjova rrapëllimet e dyerve, të dritareve, të kapexhikëve. Diku ishte kyçur dhe çelësin e kishte hedhur në një lumë apo ia kishte varur në qafë ndonjë gjirafe, që nuk mund e arrija.

Rëra ishte tepër e nxehtë.

 

(Langenbroch, 1994).

 

NË FUND TË RRUGËS SË BREHTIT

 

Kallëzojnë kur gjallë as i vdekur nuk ishte parë Fyhreri, nëpër parqe e sheshe ishte dukur Poeti tek kërkonte të humburën, të linte shenjën e ndritshme. Rruga që më shpie në atelieun e mikut mban emrin e tij. Ditë e natë në fund të saj rri ndezur një llambë.

Nuk mbahet mend kush e ndezi i pari dhe a është fikur ndonjëherë. Drita e saj tregon fundin e të gjitha tmerreve. Shpesh bëj ecjaken nën të. Në mes mureve të larta që m’i kujtojnë ato të rrugicave të qyteteve bregdetare të Ilirisë, përbirohem kalli vetëm, dritë e llambës më përcjell si një sy ciklopi, të cilit sapo ia kthej shpinën, gjendem te shkallët, ku zbres dhe humbi në një labirinth. Dikur ulem në karrigen time.

Pak kohë më vonë, si në ekran, më shfaqet përpara Malësia e Mbishkodrës; kanjonit të bredherakjeve të Cemit filloj maratonën; pi ujë në Krua të Traboinit; dal në Majë të Deçiqit, trokas shtëpive të zbrazëta; ia qes tymin ndonjë vatre, shtrihem diku në hijen e një lisi gati të rrëzuar nga rrufeja; kap ndonjë tingull lahute, që m’u ngjan ciatjeve në pyll; zbres buzë liqenit; padashje i shkaktoj lëndime Rozafës së gurëzuar aty në fund të horizontit blu; laj sytë dhe sa përvjel pantallonat të kapërcej Ujin e Madh, vërej mikun si hedh ngjyrën në pëlhurën e varur. Ai dredh mustakun e djathtë e thotë:

– Keni shëtitur mjaft… Ende nuk është kryer.

Prapë gjendem në krye të shkallëve. Nisem nga fundi i rrugës. Deri në fillim të saj më përcjell drita e llambës. Pasi të kem kaluar para shtëpisë së Moxartit, pasi të jem shkëputur nga fyti i thellë i rrugës dhe pasi të jem futur në zhurmën e tmerrshme të automjeteve, kthej kokën edhe një herë. Në fund të rrugës, atje, ku fillojnë shkallët shihet kulmi i shtëpisë së mikut. Brenda tij frymon një copë e atdheut tim.

Augsburgu është qytet humbës. Ata që kanë pak kohë nuk ndalen. Mua më këput në gjunjë kur kërkoj shtëpinë e mikut dhe kur syri im nuk has llambën, e cila rri ndezur natë e ditë. Lexues i dashur, po qe se të qet udha këndej dhe sheh një llambë të ndezur në pikë dite, dije se gjendesh në rrugën më se të çuditshme. Mbaje mend atëherë llambën dhe nisu pa hamendje. Ec rrugës hijerëndë, e cila frymon thuaj se është një qenie e gjallë. Në fund sapo të arrish, mbetet pas teje drita e saj kur shkallëve zbret. Në një derë po trokite, ta çelë një njeri me një buzëqeshje karakteristike. Pak më vonë heton se e njeh tash e njëqind vjet. Në ndarje do t’ju thotë:

– Keni shëtitur mjaft.. Ende nuk është kryer.

Nga pëlhura largohet pasi, hedh ngjyrën e re, ose e fshin një të mëparshme. Nuk ulet se gjërat dëshiron t’i kapë në lëvizje. Edhe kafenë e pi në këmbë. Se ekziston, e ndjen tek kur zjarri e djeg në mes gishtërinjve të verdhë. Pastaj ndez cigaren tjetër. Iu thotë kushedi për të satën here: kanë zënë të zbehen kujtimet. Prandaj ankohet se ka net që nuk vë gjumë në sy. Nën dritare e trand tramvaji, i cili ia kujton gjarpërimet e Cemit. Të bind dikur se ai tramvaj vërtet me atë rrapllimën trishtuese bën gati të njëjtat dredhake që i bën edhe Cemi. Merr frymë thellë, duke vënë gishtin te ngjyra e re: Mbishkodrën dua ta mbyll. Shton më vonë. Dhe merr ngjyrën tjetër. Largohet prapa. Nga distanca lexon harmoninë e ngjyrave. Përjashta dëgjohet fishkëllima e tramvajit. Qet kokën në dritare. Buzëqesh. Ngul shikimin tek një lis gati i rrëzuar. Diçka nëpër atele thyhet. Kthej kokën dhe kërkoj mikun, i cili pas pak kohe më bëhet se zbret nga një mozaik, duke thënë:

– Kam shëtitur mjaft… Ende nuk e gjeta.

Kulmet e larta e të përhirta të Augsburgut shembjen e qiellit e ndiejnë më parë se njerëzit. Pas shkrepëtimës dëgjon rrapllimën e shiut. Ulluqeve të panumrta derdhet me ushtimë. Përskaj shtëpisë së Moxartit largohem pas pak kohe. Rrebeshi i shiut, që kishte plasur para se të gjendesha në rrugë, ka ndodhur para dhjeta vjetësh. Miku mbështjell shallin rreth qafës. Gati sa nuk e shkul mustakun e majtë. Me një lëvizje buze pëshpërit:

– Udhëtimin ndoshta e përfundoj nesër…

– Dhe në krye të rrugës do të pijmë. Aty në “Dardani”, i them.

– Po ku tjetër… Në krye të rrugës shpie udha jonë.

Dëgjoj çdo ditë diçka të re për qytetin ku humb nganjëherë…Është çudë sa shumë flitet e pëshpëritet. Si në përralla tregohen ndodhitë për njerëz e objekte. Por mua, nuk di pse më pëlqen ta tregoj shpesh atë për Fyhrerin dhe Poetin, që ma tregoi një bavarez plak kur tramvaji më shpiente në periferi.

Moti, dikur moti, Fyhreri dhe Poeti paskan qenë të parët e qytetit, por kurrë nuk ishin takuar. Fyhreri ishte megjithatë njëfarë Zoti i vogël, vrante e kthjellte mbi Europë. Nga aerporti i rrethuar me gjemborë urdhëronte eskadrilën e vdekjes, e cila linte pas vazhdën e pafundtë të tmerrit. Të keqen Poeti e kishte parandier. Përflakja e Europës ishte dhe përflakje e qytetit të tij, që e donte mbi çdo gjë. Lajmet që vinin nga fushëbetejat nisën ta tmerronin. Europa kur kishte zënë të kundërmonte në krematorium, Fyhreri kishte urdhëruar: mund ta varni tani edhe Poetin! Forcat sekrete nuk kishin lënë vend pa e kërkuar. Por ndore e kishin ate fjala, njerëzorja, guximi. Dritë e çuditshme e kishte mbështjellë dheun, dritë që e paska verbuar Fyhrerin. Dhe ishte shfaqur Poeti nëpër shi, këmbëzbathur, në këmishë e brekë i kishte rënë qytetit me një republikë në kokë, para të cilës kisha qëndruar më vonë në Muzeun e Augsburgut dhe e kisha shikuar gjatë, ma kujtonte disi atë të Lasgushit, nga e cila nuk i kisha hequr sytë gjatë në kafenenë “Tirana”. Nuk di as vetë pse. Larg në horizont tregonin se e kishin parë hënën duke rënë dhe pranë një gërmadhe ishte ndalur Poeti. Më në fund e gjeta rrugën time, kishte thënë: Llamba ndezur të rrijë! Krimi është turp për një popull. Asaj rruge unë ecën dhe lë pas llambën që nuk fiket ditë as natë. Zbres pastaj shkallëve dhe vizitoj mikun, zërin e të cilit e dëgjoj:

– Keni shëtitur mjaft… Ende nuk është kryer…

Paramendoni diku veten në Serbistan do të bindeni se krimi nuk dallon nga krimi, por mënyra tregon diçka tjetër. Pas disa vjetësh, tek kalon nga Pallati Albania për në Tashmejdan, dëgjon: këndej ka kaluar Vozhdi, ai që preu e vrau e katër luftëra i humbi. Por llambën që e kisha parë të ndezur në fund të Rrugës B.Brehti në Ausgburg lë të besohet se krimi është qyqarllëk…

Kisha dalë në Arbëri dhe isha ulur në një cung. Lexoja tmerret e shkaktuara nga Monomani ynë. Gjenocid ndodhka edhe brenda një populli? Ia kisha vënë veshin pastaj shpellës Aram. Mostri hijonte “mbi ish njerëzit”, siç thotë Bejko, ku “jetë e qelqtë u thye pa një krak”.

Zogu i dalë nga dheu mos i ngjante feniksit, apo ishte imagjinata e mikut?

 

DIELLI I ZI

 

Kurrë më shumë nuk ishin shitur syza kundër verbërimit se atë ditë dhe nuk ishte folur aq shumë për ditën e kijametit. Ku do të çahet toka më parë dhe ç’do të ndodhë në botën e këtejme. Kishin mallkuar edhe shtetet që kishin tërë ato armë vdekjeprurëse. Sipas tyre, katastrofa mund të jetë shumë e madhe. Sa afrohej dita, njerëzit humbnin durimin, kërkonin vendstrehim më të sigurt. Taxi që më shpuri deri te biblioteka ishte në boshatisje e sipër qyteti. Shoferi preras më tha: pa diell nuk ka gjallesë.

Ende pa u dukur ndonjë shenjë, njerëzit kishin filluar të rrëqethen. Pyesnin vazhdimisht se ç’kishte ndodhur para njëqind vjetësh dhe a do të përsëritet ndonjë lëkundje e tokës dhe ku. Për ditën e kijametit thonin se kishin lexuar në libra. Nga duart e lëvizjet e pakontrolluara hetohej ndjenja e frikës. Kjo venerohej edhe nga thyerje të shpeshta të gjërave të çmuara. Rreth meje sa vinin e shtoheshin syza gjithfarë formash e pa kurrfarë shije. Kishte edhe asosh në formë të patkoit të kalit. Pas xhamit të tyre të errët nuk dihej se kush fshihej.

Isha ulur në verandën e Belëve. Sytë i kisha bërë katër. Nuk pranoja syza, as mendja nuk më shkonte për to. Isha mësuar me terr. Në vendin tim nuk dinte kush se kur ishte zënë dhe kur do të hapet. Në librin shqip pak gjëra lexoje për këtë ogur. Sytë e mi rrëshqitnin pas shpinës së zhugaftë të hënës. Prisja fundin e diellit ose shfaqjen e Ujit të Madh. Isha pajtuar me të keqen. Udhë nëpër terrin e dendur të vendit tim kishte vite që bëja.

Nga ajo veranda dëshiroja të shihja mbylljen e fundit tim; të prekja atë ose të kacaviresha në harkun e zjarrtë, në formë të draprit, që shihej atje mbi buçimën e fortë të Ujit të Madh. Tjetër zgjidhje nuk kisha. Po drapri vazhdimisht tëhollohej, i ngjante vetullës së femrës, që me orë e rregullon para pasqyrës. Në lëkurën time njollat e para, qimet ishin rrëqethur, mërdhica më kishte mbështjellë. Ngadalë rrëshqisja në një botë apokaliptike ndoshta. Më vonë më kishte zgjuar zëri i femrës, e cila ndante syza kundër verbimit.

Me një gaz sarkastik ia kisha refuzuar ato. Sytë i kisha endur nëpër xhamin e verandës, i cili errësohej. Ajo kishte tentuar përsëri. Kam dëshirë, zonjë, ta shoh fundin tim. M’i kishte lëshuar syzat në tavolinë, ku nuk e shihja më as filxhanin e kafesë. Padiktueshëm pushtonte kthinat e Belëve dielli i zi. Tërësisht gjendesha në terr. Kisha urdhëruar të mos ndizet as llamba. Me eklipsin tim kombëtar isha mësuar. Ky nuk mund të ishte më i rëndë se imi, që zgjat kushedi sa vjet.

Në mes meje e diellit ka mbi njëqind vjet ndoshta që përbindëshi frymon e nuk më lë të shoh se ç’po ndodh tej Malit të Shenjtë; nuk di çfarë drite zbardh, as çfarë ere e rrah faqen tjetër. Gruaja me syza ishte afruar për të satën herë. Kishte prekur sytë e mi dhe ishte larguar fluturimthi, duke pëshëpritur se unë do të verbohesha i pari.

Rreth meje shtoheshin fytyrat e fshehura pas xhamit të errët. Unë nuk luaja qerpikun as vendin nga veranda. Sytë më bëheshin se ndritnin dhe se ishin ngjitur për xhamin e errët. Nuk dija ç’ndodhte tej.

Isha shkëputur tevona nga ky realitet. Turrevrap isha lëshuar Bllacës. Kërkoja të mitë në turmë. Bregut të lumit kisha parë njerëz. Ngjiteshin lartësive tërë duke bërtitur; shndërroheshin pastaj në zogj të mëdhenj dhe fluturonin dikah. Kërcimet e tyre priteshin me ofshamë. Unë kisha kapur kokën. Mezi merrja frymë në luginën e vdekjes.

Një kokëqethur keq kishte kaluar pranë meje. Pëshpëriste duke numëruar diçka me gishtërinj. Ia kisha lëshuar udhën. Kisha prekur çdo pjesë të trupit tim dhe kisha vazhduar kërkimin nëpër turmë. Befas isha shtangur para një trupi të shtrirë. Se ç’bënte gjumë të rehatshëm në një batanije të lagur! Flinte si në lumë. E kisha shikuar përmallshëm, pastaj ca drithmë të tij më kishin trandur. Dikur një shkumë e bardhë ia mbuloi fytyrën e nxirë, që mezi e kisha parë nën dritën e hënës. Nga goja e shtangur iu kishte përhapur edhe në pjesën e poshtme të mjekrës. Ishte ky njeriu i dytë pas Lumit që e shihja të jepte shpirt.

Kisha zgjuar tjetrin aty afër dhe njerëzit me maska në fytyra e të veshur në hekur si në përralla të moçme, na kishin hedhur në kokërr të shpinës. E kishin kapur në katër cepa batanijen e qulltë me trupin e pajetë dhe ishin nisur në drejtim të panjohur. Më mirë kështu të shkosh se të dhihesh ndërveti në bodrume, kishte shtuar një i revoltuar dhe kishte sharë: në këmbë dua të vdes, he nënën e nënës… Ia kisha kthyer shpinën turmës. Njeriu që ishte parë pak më parë me kokë ndër duar kisha qenë unë, i cili i kishte sytë plot terr dhe kishte një bukë bajate nën sqetull, largohej përskaj dhomave të errëta, ku i vendosnin ata, që kishin humbur vetëdijen dhe bënin çmos t’ua kthenin kujtesën.

Në kthesën tjetër kishin plasur britma grash, fëmijësh. Pehateshin mbi ta njerëzit e hekurt. Dhe, prapë nga shkëmbinjtë ishin parë njerëzit si fluturonin drejt qiellit të përcjellë me gazin e një kokëqethuri keq. Nga duart e mia koka ime kishte vazhduar të rrëshqasë sa nuk më kishte rënë para këmbëve.

Isha përplasur për xhamin e errët të verandës së Belëve. Duartrokitjet më kishin zgjuar. Dielli shplohej, nxirrte krahun nga ana tjetër e Malit të Shenjtë dhe ngrica rreth meje avullohej. Ishte shfaqur vasha, që ia kisha refuzuar syzat. Tani ia shihja sytë, fytyrën, flokët. Më kishte shikuar rreptas. Ishte përulur t’i mbledhë ato. Të njëjtën gjë kishte vepruar edhe turma. Syza as një palë nuk kishte përreth.

Me sy të mi të gjallë shihja si ngritej dielli mbi ushtimën e Ujit të Madh, që sa vinte e pashitej. Hapësira ishte mbushur pëshpërimë. Gojë pas goje kishin arritur ca fjalë edhe në veshin tim. Kisha qeshur me të madhe. Në xhamin e verandës kisha parë gjithfarë fytyrash gërditëse, të lexueshme. Ca ma kujtonin kërmillin e Soreskut. Nxitonin të hipnin shpinës sime atje nga e kisha hedhur edhe përbindëshin. Kisha përplasur derën dhe kisha vrapuar me sy të mjegulluar.

Pak më vonë isha shtrirë nën kurorën e një druri të madh dhe kishte zbritur i zbathur një fëmijë, m’i kishte pastruar sytë me një ibrik ujë. Engjëlli yt jam, më kishte thënë. Dritë e fortë ishte derdhur përgjatë udhës sime. Më kishin çuar fjalë se edhe në vendin tim ishte parë dielli, tek rrokullisej e njerëzit bënin gara se kush më parë do ta zë atë. Oh, Zot! Dielli është i të gjithëve, kisha pëshpëritur para derës së shtëpisë, që nuk e çilte çelësi im! Edhe anën tjetër të Malit të Shenjtë e shihja si në shuplakë të dorës. Të tjerët nuk di, përmorra veshin ende, ndoshta…

 

Marrë nga përmbledhja me tregime “Fundi i mitit”. Ndalohet riprodhimi i paautorizuar i përmbajtjes së kësaj faqeje.