Poezi në shqip dhe italisht nga Mario Bellizzi

GJUHA RIZOMË
Gjuhët bëjnë shaka si dhia
prandaj delarë dhe Akademi me ata dalin trush
djersitin t’i mbyllin brenda oborrit të Fjalorëve
Ndërsa unë dashuroj fjalët të arratisura të dogançes
që kalojnë kufijtë si të fshehtat
“Camosu, o cimadh se ta thurën tortëzest!“1
Me ata unë ëndërroj simetri dhe va
hone dhe përqafime të fshehta midis popujve.
Gjuhët ndër udhëkryqet e Historisë
zëmërgjer ndërrojnë fjalë
pa egërsi i ngallmojnë
në gjeografinë e heshtjes së natës.
Ndonjëherë bëjnë atentate në një guerilje
që lëshon ndër lëmenjtë afër kufijve trupa e fjalë.
Mekaq, shfletojmë listën e kreditorëve të shqipes.
Egjiptianët i dhanë martrinë 2
erdhën pas filozofët grekë me pirivolin e trondofilan
dafinën e vasilikoin
kallogjerin që i vuri kurorë 3 nusës e dhëndërit
si kanë zakonë bizantinët.
Litinjtë menduan për kohën ashtu dhuruan ca emra muajve
me gështenjën dhe bukën.
Më tutje, Turqit më se lufta dhe ikje
me mirësi na zgjatën manushaqen
nuses i dhanë cohën e sënduqin, bilbilin e honin.
Arabët na dhanë kanakën, tafanarin e tavutin4
Spanjollët, të nëmurit, na ndëjtin një taçë5 për këpucë të çara
Gjermanët fjalën takarjel6.
Sllavët dhuruan kyçin e prakun
kapicën e karkalecin edhe grushtin, kulaçin me kravelen7.

Nga Azia e Vogël na lëshuan në dasmë
shegën, rrushin e verën
Francezët na kanë prurë nulë8
dhe një ëmbëlsirë: sanxhurrë 9 me arra, sheqer e stafidhe10.
Gjuha Shqipe me zëmërgjerësi
nga paja e saj më të mirat shpërndau
Grekëve i dhuroi një kaciq11, një kopile
vëllazërinë, gjizën e lulen
Sllavëve i dha katundin e vatrën
Turqëve, po jo vetëm atyre, Shqipja i zgjati besën e ujkun
Italianëve një vegël bujqësore: shatin si brir cjapi
Por Shqipja hyri në borxh rëndësisht me popullin Armen
që i ka dhënë hua abetaren e vet
dhe Shenjat e Rrethit të Kafshëve.
Te kjo vjeshtë, më përket mua, poet,
të heq nga trupi gjithë dherat
e t’i dhuroj një vegim (shembëlltyrë) i zëjes12
mbi të cilin Armenia të ecë si në një Tokë të Re
plot me çadra endacake
një mbretëri gurësh çë thërrasin mbi malin Ararat, të kaltër
trëndafila të fryrë me gjak venoz në vjeshtë.

1 Fshehu, çun se të kapin xhandarët!
2 Fjala dëshmitar në arbërisht priret martri-u që rrjedh nga fjala greke
martyr e kjo nga gjuha egjiptiane mtrw.
3 huazimet greke: kopsht, trëndofila, dafinë, borzilok, murg, marton
4 gushoren; prapanicën, arkivolin ; 5 dhuruan një gozhdë, pineskë.
6 dru ; 7 çyrek ; 8 likëngë e majme ; 9 ëmbëlsire nga sangier (sang = gjak);
10 kokrra rrushi të thatë; 11 kec; 12 e shpirtit.

 

LA LINGUA RIZOMA
Le lingue sono dispettose come capre
con esse impazziscono pastori e Accademie
che si affannano a chiuderle nell’ovile del Vocabolario.
Invece io amo le parole latitanti del dogançe*
che oltrepassano le frontiere come clandestini
“Nasconditi, ragazzo, chè ti prendono i gendarmi!”
Con esse sogno simmetrie e linee di fuga
abissi e misteriosi abbracci fra genti.
Le lingue nei crocicchi della storia
generosamente si scambiano parole
senza violenza le incastonano
nella geografia del silenzio della notte.
Alle volte compiono attentati in una guerriglia
che lascia corpi e parole a terra, nei confini.
Comunque sia, leggiamo la lista dei creditori con l’albanese.
Gli Egizi le diedero il testimone
poi vennero i filosofi greci con giardino e rosa
l’alloro e il basilico
il monaco che mise all’uso dei bizantini
la corona sul capo degli sposi.
I Latini pensarono al tempo e regalarono i nomi di alcuni mesi
la castagna e il pane.
Più in là, i Turchi oltre a guerre e fughe
gentilmente porsero la violetta
alla sposa il peplo e il baule, l’usignolo e l’abisso.
Gli Arabi la collana, il deretano e la bara.
Gli Spagnoli, poveracci, un chiodo per le scarpe rotte
i Tedeschi un pezzo di legno.
Gli Slavi offrirono la chiave e la soglia
il tarlo e il grillo, il pugno, la ciambella e il pane tondo.

I popoli dell’Asia Minore portarono al banchetto
il melograno, l’uva e il vino
i Francesi la salsiccia grassa e un dolce
il sanguinaccio con noci, zucchero e uva passa.
La lingua albanese con generosità
attinse dalla sua dote i beni da distribuire
ai Greci regalò un capretto, una ragazza
la fratellanza, la ricotta e il fiore
agli Slavi diede il paese e il focolare
ai Turchi, ma non solo, porse la fede e il lupo
agli Italiani un utensile la zappa.
Ma l’Albanese contrasse un debito enorme con gli Armeni
che gli prestarono l’alfabeto e i Segni dello Zodiaco.
In questo autunno, tocca a me, poeta,
liberare il corpo dai territori
per regalare all’Armenia un’immagine dell’anima
su cui camminare come in una Nuova Terra
terra piena di tende di nomadi
un regno di pietre urlanti sull’etereo monte Ararat
rose gonfie di sangue venoso in autunno.
*Per il gergo dei ramai albanesi, denominato dogançe, si legga, tra gli altri
testi: Sociolinguistikë e shqipes: Nga dialektologjia te etnografia e të
folurit, 2009 di Gjovalin Shkurtaj. Di questa lingua ‘segreta’, in codice, si
conosce l’esistenza sin dalla seconda metà del XVIII sec. e che ebbe come
epicentro geografico la Malëshova, poi il dogançe si estese anche tra i
ramai della Limara e Brezhdan. Come tutti i gerghi combina parole di
varia provenienza: greco, arumeno, ecc.; fra i motivi che hanno stimolato
la sua invenzione, oltre a preservare i segreti del mestiere, ricordiamo la
particolare attività dei ramai che li portava ad attraversare diversi confini
territoriali con i relativi controlli dei gendarmi.

 

KONCERT PËR PËRRALLË DHE OBOE

Një rreshtë, dy rreshta, tri rreshta pleqësh
brenda një qishë një orkestër i bie
po fëmijët janë gjetkë.
Zëri rrëfen një përrallë
një violë një violinë një oboe një klarinë
dëgjojnë.
Emisioni i lajmeve, parashikimi i motit,
Bursa e vlerave, programi televiziv …
Fëmijët s’janë këtu!
Janë e flën.
Është vonë, sa keq më vjen!
Poka, fëmijë, unë ju taks, se nesër,
dua t’ju rrëfej një përrallë
me orkestrën time
gjatë zallit guror të Mesdheut.
Fëmijët
një rreshtë, dy rreshta, tri rreshta
lëshojnë
nga gjithë vërat1 e përrallave kurrë të treguara
e do të thërrasën
“Qëndro, qëndro!
Duam të hyjmë edhe ne në përrallë!”
1 vrimat

CONCERTO PER FAVOLE E OBOE

Una fila, due fila, tre fila di vecchi
dentro una chiesa l’orchestra suona
ma i bambini stanno altrove.
La voce racconta una favola
la viola il violino l’oboe il clarino
ascoltano.
Il telegiornale, le previsioni del tempo,
la Borsa, i programmi della serata …
I bambini non ci sono!
Dormono.
È tardi, peccato!
Perciò bambini, vi prometto che domani
la racconterò io una favola
assieme alla mia orchestra
sulla spiaggia sassosa del Mediterraneo.
I bambini
una fila, due fila, tre fila
sbucheranno
da tutte le favole mai raccontate
e urleranno
“Fermati, fermati!
Vogliamo entrare anche noi nella favola!”

 

URAT
Kemi shkuar larg
pa arritur
atje ku gjella fsheh jetën
Urat mbi agimet e Mesdetit
janë të këputura
me kaq, unë ec pezull pranë dy ëngjëjve
mosbesues
që vërejën1 tue buzëqeshur
me gojë koralli.
Askush do të shijë udhët
që poetët përshkruajnë, kot.
1 shikojnë

PONTI
Siamo andati lontano
senza giungere
dove la vita annida la vita.
I ponti sulle albe del Mediterraneo
sono interrotti
così cammino sospeso tra due Angeli
increduli
che guardano sorridendo
con labbra di corallo.
Nessuno potrà cancellare le strade
che i poeti descrivono, vanamente.

 

GJEOLOGJA E BRENDSHME
Në gjelogjinë e brendshme
nuk shikoj më katundin tim
hithra u mbiu kudo
e ka përmbysur.
Fëmijëria derdhet nga ëndërrat.
Të vdekurit
lot që piksen
bëhen det guri.

 

GEOLOGIA INTERIORE
Nella geologia interiore
non vedo più il mio paese
l’ortica è spuntata ovunque
l’ha sommerso.
L’infanzia straripa dai sogni.
I morti
lacrime che si condensano
diventano mare di pietra.

 

MOI I MAJIT

Sa i bukur ish moi i Majit
buronte nga honi i shpirtit të motit
zëri dhe muzika atë natë
poshtë maleve me emëra arabë.
Gjergji – fllad me pentagram diellor –
Pjetri – jerm muzikor i stilizuar –
të dy Zotra të Dionizit
më sillnin dora-dora
ndër shkretëtirat e mallit
ku janë të rralla trëndafilat pa të djegur.

 

MESE DI MAGGIO
Com’era bello il mese di maggio!
Sgorgava dal fondo dell’anima e del tempo
la voce e la musica quella notte
sotto le montagne dai nomi arabi.
Giorgio – zefiro dal pentagramma solare –
Pietro – delirio musicale stilizzato –
entrambi sacerdoti di Dioniso
mi conducevano per mano
nei deserti della nostalgia
dove rare sono
le rose non bruciate.

 

LETHE
Pokëdhin1 çë stateja
me pak hare
mat agimin
dy hëna e katër yj
trim trihimisu2
ec drejt jugut
atje vajzat qindisin
pëlhura me shega të kuqe
e diellin si rrogjè3
çë derdh ujë argjëndi
kush e pi harron udhën e shtëpisë
i dalin përpara korrabaça e qiparisa të bardhë.
Ec mbatan trim
jugu është një tufë xigarelash4
një kryqevotë zërash.
1 pastaj, prandaj; 2 shkundu, ndezu; 3 qyp; 4 ordele.

 

LETHE
Poiché la stadera
senza gioia
pesa l’alba due lune e quattro stelle
tu giovane ribellati
va’ verso sud
le ragazze là ricamano
stoffe con melograni rossi
e il sole a forma di orciolo
che versa un’acqua d’argento.
Chi la beve smarrirà la strada di casa
incontrerà fantasmi e cipressi bianchi.
Va’ da quelle parti giovane
il sud è un fascio di nastri colorati
un crocevia di voci.

 

Marrë nga përmbledhja poetike “PASQYRA DHE HIJA” (LO SPECCHIO E L’OMBRA).