Kosova, e madhja dashuri e Ramize Gjebresë
Vasfi Baruti
… Çonju vllazën të lidhim besën
Për Kosovë e Çamëri
Drejt andej ta ngjallim shpresën
Për bashkim e për liri…
… i dashuri im është Shqipëria e vërtetë, e pandashme; atdheu është si e këndon marshi dhe u jep jetë gjithë dashurive të tjera, që ushqehen nga i madhi Zot, …
E madhja dashuri
Mes dashurish e madhe shumë Dashuria Kosovë. Që në vegjëli, Aneja e mëkoi me kujtime për Kaçanikun e Kosovën. Ramona shpirtvrarë nga terrorizmi serb për të afërmit e saj e tërë Kosovën. Nga babai, në shpirt i gjalloi krenari, ngase në krye të çetës luftoi në grykën e Kaçanikut kundër Turgut Pashës. Nga shoqe shkolle, prej viseve të Kosovës, i mbeti refreni i përditshëm: Kosova, Kosova. Nga lexime të shumta në libra historie e periodikë mësoi për histori të Kosovës dhe tmerret serbe të hedhura në blloqe shënimesh. Janë ngulime shqiptarie në ndërdije e shpirti Gjebrea, që formësuan shqiptari, sa s’mund të mendojë shqipëri pa Kosovë e Çamëri. Marshin Për Kosovë e Çamëri, i mësuar nga vajzat e Nëna Mbretëreshë me kujdesin e Gjebresë – e këndonin në “dirigjimin” e saj.
… Kishte disa fletore me shumë fletë me shënime për Kosovën, të nxjerrë nga libra e gazeta të lexuara. Kur iku në Vlorë, i la në shtëpinë tonë e ku i dihet ku janë se shtëpinë e bastisën fashistët. Me shumë njohuri për gjeografinë e historinë e Kosovës e figura të shquara të saj, për krimet e serbëve në Kosovë, që i kishte ndarë sipas qyteteve e fshatrave të Kosovës. Njëri bllok me shënime, skica rrugësh e objekte nga Kaçaniku e më tregonte: ja kjo është rruga X, atje rruga Y, këtu shtëpia e gjyshit, atje shtëpia e axhës … të gjitha nga rrëfime te Anesë; … kur të shkoj në Kaçanik e mezi e pres të vijë ajo ditë e lumturisë sime të madhe, nuk pyes por hap portën e futem brenda. Më mësonte hymnet e Kosovës, i recitonte me pasion e ndjej keqardhje që i kam harruar, kujtojini ju … (Vera Tetova. Dosja 1955/2002).
Marshi nr. 1
Për Kosovë e Çamëri!
Çonju vllazën të lidhim besën
Për Kosovë e Çamëri
Drejt andej ta ngjallim shpresën
Për bashkim e për liri
Mjaft u talle me ne Europë
Mjaft duroi ky kombi ynë. […]
[Nga Krishina, me çmimin e parë].
Marshi nr. 2
Zgjohu Kosovë
Zgjohu Kosovë, tokë e shqipërisë
Ku vetë Leka ka sundue,
Për liri do vdes shqiptari,
trashëgim si na la i pari
Gegë e toskë, sokola e Lekë
sod për ne do zbardh agimi
Në Kosovë të lirë
O gjallë o dekë! […]
[Nga Plaku i Drenicës, me ëmimin e dytë]
Marshi nr. 3
Kosova!
[…] Kosovë, o vend i famshëm i trimnisë
Kosovë, o lule e bukur e shqipnisë
Si vashë e virgjën: nuse sikur je
[…] Kosovë, o atdhe i lavdishëm i burrnisë
ti ke pas kjan mbretëreshë e Rumelisë
[…] Gra e vasha ke, si zana sy-mëdha
[…] Kosovë o trimneshë, lule e rrallë…
[Nga Asdreni, me çmimin e tretë].
… Ja këto janë dashuritë e mia, këtu është dashuria që ngacmove motra Vera; po ta them, i dashuri im tashti është shqipëria e vërtetë, e pandashme; atdheu, si e këndon marshi, u jep jetë gjithë dashurive të tjera, që ushqehen nga i madhi Zot, më e madhe dashuri. Të dashurin tim e dua të bukur si atdheu, trim si Kosova, të mençur si Dante. E thosh me humor, por besonte në çka më thoshte. Gjebrea prirej drejt ideales, që është në shpirti i rinisë! (Vera Malo – Katina Afezolli 2003).
Idile kosovare
Idilet kosovare janë gjetje e Ramonas, ruajtur nga shoqja e saj, Vera Tetova. … unë e Ramona bënim dashuri, here unë dashnor i Ramonas e herë ajo i dashuri im. Ishte dashuri e marrë vërteti e shprehnim dashurinë e vedit. Mbetesha pa mend nga bukuria e dialogut të saj. Kur flisnim për dashurinë, natyrisht bisedonim shpesh, vinte një çast e ndanim rolet o djal o vajzë e i shfaqim dashurinë njëra-tjetrës dhe loja dashurore mori emër në shoqërinë tonë. Ramona i di përmendsh idilet, se vetëm ato! Mërzitej kur unë deformoja dialektin e idileve nga të cilat mbetën …
Idyll Kosove
… Djali:
N’u bash troftë me ra n’ujë
Më ka falë Zoti ustallak
Edhe dal nëpër komshi
E lyp gjinden gjirali
E i fus n’ujë e të lypi
Në pastë ba Zoti kismet
Për me qitë trofën në breg
të ha baca me kimet si simitin me sherbet:
Nuk t’del çare pa m’marrë mue
moj bardhokja e bukur-o.
Vajza:
Unë gjylpanë kam me u ba
E n’ hi t’zarrmit kam me ra
Nuk t’marr ty more i keq-o
merrem n’mujshë more i shtremt-o. …
Idili i dashurisë një bashkëbisedim i ndezur dashuror i djalit e vajzës, dialog mes tyre e në garë kush fiton me zgjuarsi e thjeshtësi, me bukuri të shprehjeve, me gjuhën e pasur e plot metafora e alegori. Fitorja është e djalit, pse vajza preket me benë e armëve: Dikur lodhesh e del n’fushë,/ Tak, qet baca e t’ vret me pushkë:/ S’të del çare pa m’marrë mue, bardhok’ e bukur-o. Be-ja me armë dashuri për armën në mbrojtje t’atdheut, Kosovës.
Copëra tragjedie
“Dosja Tetova – Gjebrea” ka mbetje copa gazetash të kohës me fragmente nga tragjedia e Kosovës, lexuar nga Ramona.
“Tragjedia e Kosovës.
Gjakova, me katunde të lulëzuara, kthyer në qimitire, hi e shkrumb prej egërsirave sërbe të Beligradit gjakatar. 20 maj 1919. Nënprefekti kriminel Miro Proda me çetën e tij rrethon katundin e qetë Botusha […] arreston 11 burra, me Ymer Isufin në ballë, grabiti 9000 krerë bagëti, 50.000 kv. drithë e 60.000 napolona pasuri shtëpijake, stoli vajzash e nusesh […] shtëpive iu vu zjarri… një ditë-natë Botusha e bukur digjej zjarr e flakë, mbeti hiri […] Po e ca zjarr n’atë hi që nuk do shuhet kurrë […] të arrestuarit u lidhën nëpër shelgje në mesnatë në dritën e flakëve të Batushës i vunë nishan trupat e u bënë shoshë […] kur po i ekzekutojshin, aty sollë gjithë fshatin që të shihnin me sy atë tragjedi tmerri, që Neroni di ta bëjë. Në Batusha janë instaluar serbë e malazezë e pesionarë burgjesh […] Jablanica: vranë me mitraloz 78 shpirtra dëshmorë burra, pleq, gra, fëmijë, me Tahir Ismalë në krye; dogjë 32 shtëpi, plackitet fshati mbarë […] kështu e Mazniku, Zhabeli, Krajlani” …
“Pllavë.
Pllavë, 20 mars 1919, serbët pushtuan qytetin e Pllavës […] fëmijë, plaka, pleq, burra, vajza, sakatë, plot 356 dëshmorë i nxuar në fushë të lidhur e i grinë me mitroloz e asnjë nuk shpëtoi. Ishte Edhe Ali beg Pllava me 5 hoxhallarë…
“Mitrovica.
Mitrovica, 1942. Janë 15000 banorë e pak kolonizatorë serbë, ardhur për herë të parë pas viti 1918. Manifaktura zotërohej nga tregëtarë shqiptarë, zyrtarët në shumicë shqiptarë […] 3 fabrika mjelli […] pasuri të shumta metalike e pyjore në krye të viseve ballkanike. Ne Zveçan, mbretëreshë e Ballkanit, punohet plumbi, ari, argjendi. Në lagjet sërbe me shumë modernizim. […] Familjet shqiptare me dinjitet moral, jetë patriarkale, fëmijët me dashuri të madhe për gjuhën shqipe e shkollën; Shihet se shqiparët janë shumë maxhoritarë ndaj sërbëve. Katundari s’di as turqisht, s’merr vesh sllavisht, krejt pazari u shton me zëra shqipe. Gjermani e sheh mitrovicarin e shqiptarin me adhurim, shqiptari racë e pastër ariane. Die Banern sind die echte Albenern”.
Marrë nga monografia e Vasfi Barutit.