Sotir ATHANASI: Të tjera kohëra, të tjera tabiate

Tregim i jetuar

Spitali që priste atë ditë urgjencat, ndodhej në stacionin e trenit elektrik “Panormu”.
Dhe qe vërtetë panoramë, siç edhe përkthehet në shqip. Por ne, të përfshirë nga meraku për të aksidentuarin, s’e kishim aspak mendjen të sodisnim bukurinë në atë lagje të Athinës. Aq më pak pozicionin e tij funksional. Kurrsesi harmonizimin në atë mjedis.
Diku, pranë portës hyrëse, një rome prej tonave, me kënaqësi, u ngut të na njoftojë se: “i rrëzuari ynë nga skela ia kishte hedhur paq me një shembje dhe se atë e kishte mbajtur fort i madhi Zot”!
Në këtë sihariq përfshiheshin dy gjëra të veçanta:
Epara, se ajo nuk gënjente nga që Niku qe njoftuar nga vetë personi dhe e dyta sepse na njohu. Gjithsesi, ne i dhamë bakshishin arixheshkës dhe Niku zuri radhën në kartotekë me “librin e shëndetit” në dorë për të kryer formalitetet. Ndërkaq, unë u spostova atje ku niste një korridor i gjatë, i mirëndriçzuar dhe me stola të shumtë. Tërësisht bosh. Dhjetë hapa më tutje, pranë ashensorit të personelit, një infermier la të sëmurin dhe karrocën-krevat për të iu përgjigjur dikujt. Ky i fundit mbërriti më pas me lartsjellësin e shërbimit dhe, së bashku me të, u ngjitëm sipër. Qe, me sa duket, një urgjencë brenda spitalit. Unë u ula në një stol nga ku e shihja Nikun radha e të cilit ende nuk kishte ardhur dhe nisa të kridhem në mendime: Se gjithmonë e vazhdimisht më kishin bërë përshtypje dhe rrekesha të gjeja tiparin dallues që shqiptari e njeh bashkatdhetarin e tij, sapo i sheh fizionominë. Shembulli i ciganes qe shumë kuptimplotë. Këtu shpërfillej formimi. Nëpërkëmbej shkolla. Përçmohej inteligjenca. Se, në mos ishte një përzgjedhje që rrokte aristokracinë pamore, me instinktin ajo patjetër lidhje do të kish. Përsiatja kësisoj, kur dëgjoj një zë si pëshpërimë e tepër të ulët në shqip:
– Mor bir!
Kaq i papritur dhe i beftë mbërriti në veshët e mi ky zë, sa që më krijoi ndjesinë e një një thirrmori. Po. S’dua ta quaj thirravajë. Se e atillë më erdhi sa që brofa menjëherë në këmbë dhe i përqendruar të dëgjoja ato dy fjalë brenda së cilave qe ndryrë jo vetëm lutja për ndihmë, por edhe fshehtësia e saj.Këtë e përforconte zëri i ulur dhe i dalë si nga e çara e një porte të mbyllur. Një zë i një njeriu që ndodhej ngushtë. Po ku?
– Mor bir!
Korridori i gjatë s’pipëtinte. Ndërsa zëri, kësaj here, si cijatje e ndrojtur, brenda tij, përfaqte përgjërimin. Kjo më bëri të përqendrohem te karroca-krevat. Aty ishte një e sëmurë e thyer në moshë. Më pas ra heshtje, nuk foli. Thjeshtë ma bëri me dorë. E pra, s’ishte jehonë e veshëve siç kemi dëgjuar se i ndodh rëndom njeriut. Ato sekonda, tek përimitoja zërin s’di për ç’arsye më ngjau se e sëmura diç rrëmonte në kujtesë për të sjellë diçka të bërë fir, por që lipsej thirrur e madje ngulur mirë në mendje. Për më tepër, me shumë ngut. Përpara se të kthehej sanitari që u largua pak më parë. Kjo më bëri që të afrohem jo vetëm butësisht por edhe, kinse, i njohuri i saj, ndonëse e shihja për herë të parë. I preka pëllëmbën tejet të  rrudhur, ku tejdukeshin kokallat.
– Urdhëro, gjyshe! –i thashë. –Mos ke humbur diçka që duhet të të sjellë dikush?
Ajo më shihte me vërejtje. I gjithë nxitimi i atymëparshëm qe shndërruar befas në një përqendrim. Në të vërtet i kishte picërruar sytë. Por jo për të shkrehur armën, siç ndodh kur marrim shenjë por, për t’u siguruar ku do të lëshonte fjalën magjike. Dhe se, a isha unë i përshtatshëm për këtë?
– Mos më kurse nënoke, – e nxita me një buzëqeshje.
– I rruash mëmës e babës tënd e të paça! Por, gjetkë është halli im.
– Thuamë!
– Di greqisht, zotërote?
Këtu më zuri ngushtë, por s’e dhashë veten, për të mos e zhgënjyer. Siç  dukej, duhet të kem qenë i pari njeri që ajo vendosi t’i kërkojë ndihmë. Dhe do të qe dëshpërim i madh për ‘të të përfundonte shpresëshuar.
– Di, – e gënjeva, – adi por jo aq mirë. Aty më tutje kam një shok që e zotëron greqishten si dhe shqipen. Po të pret puna, e thërras.
Ajo, sërish, u mendua:
– Po me të kënduar?
Këtu isha më mirë. Se vërtet s’ishte mbushur muaji që kishim ardhur në Athinë por, mbasditeve, motra që ndiqte shkollën si dëgjuese, diç më kishte mësuar.
– Po, gjyshe. Për të kënduar jam më mirë. Kësaj here s’u mendua fare:
–  Mund të të besoj një të fshehtë?
–  Fol! – i thashë. – Fol se jemi tanët. Mishin edhe ia hamë njëri-tjetrit por kockën e lëmë.
– Mirë thua, mor bir. Por halli im s’ka të bëjë me mishin e gjënë. Se ajo po i merr në qafë njerëzit dhe po hanë sho-shoqin.
– Po me çfarë, gjyshe?
Bashkoi të dy vetullat dhe tha:
– Me emrin.
–  Me çfarë, gjyshe?
– Me emrin, mor bir. Nuk di emrin tim.
– Nuk po të kuptoj, gjyshe, por u kujtova se m kishte kapur syri, diku, në krye të korridorit, tabelën ku shkruhej se ishim në pavionin e nevrologjisë. Menjëherë më erdhi një kujtim tejet për të qeshur nga koha e ushtrisë. Një shoku im më kishte treguar diçka mbi “Delirin e Madhështisë” dhe konkretisht:
Në korridoret e spitalit ushtarak në Tiranë, ushtari që vuante nga kjo   sëmundje takon një oficer madhor të sapo shtruar. Ishin të dy me rrobat e të sëmurit. I ndezi tjetrit cigaren dhe e pyet: Në ç’repart jeni me shërbim? Oficeri i thotë:
-Jam në Ministrinë e Mbrojtjes.
– Nën/oficer? –e pyet ushtari se pa moshën e tjetrit që tregonte rreth të pesëdhjetat.
– Jo, – e kundërshtoi ushtaraku. –Jam gjeneral.
Ushtari, duke menduar se edhe ai vuante nga “Deliri i Madhështisë”,  buzëqeshi:
– Mos u mërzit se edhe unë në fillim kështu thosha: “Jam gjeneral”. Por këtu shërohesh sapo të të bëjnë një kurë në prapanicë.
Gjenerali u shkri së qeshuri dhe si e përqafoi shkuan të dy në klubin e spitakit për t’a qerasur. Të dy u miqësuan. Por, le të mos shkëputemi nga tregimi ynë.
Një lajthitje mund të ishte në logjikën e gjërave. Dhe unë s’dija si t’a vazhdoja bisedën më tutje.
Ajo e kuptoi, futi dorën e majtë në gji dhe në të njëjtën kohë këmba e djathtë i lëvizi si të donte të shkelte a të shtypte diçka. Kaq mjaftonte të bindesha se diçka nervore e shqetësonte të moshuarën. Por, isha i gabuar. Ajo nxori nga kraharori një kartë vorioepi- rioti dhe m’a la në dorë:
– Këndo aty si quhem! – më tha.
Unë lexova shkoqur me një gëzim të papërmbajtur:
– Elpidha Valanidhi.
– Si?!  Si?!
– Elpidha Valanidhi.– dhe s’ishte aspak e vështirë të më shkonte mendja për greqizmin e emrit. Kuptohet, një veprim i tillë bëhej nga shtrëngesa që i kishte zënë njerëzit e hallemadhes.
– Kush t’i ka bërë kartat gjyshe?
– Nipërit, o bir. Po jam e moshuar dhe… kush tjetër do kishte nge të merrej me mua?
– Menjëherë më ra në mendje Qafa e Evgjitkës. Aty shkoja bashkë me Boranin, shokun e fëmijërisë dhe sodisnim natën dritat e Kastorjasë. Dhe kisha mësuar se ajo krahinë dushkut i thoshte valanidh. Ashtu si shpresës, në kuptimin e besimit se një ditë ëndrra jote për ta kapur Kastorjanë do të realizohej, gjyshja e tij thoshte: “Elpidha na eqis!” që do të thotë: “Shpresë të kesh”!
– Në Shqipëri, mos ke pasur emrin Shpresa? –e pyeta mbas këtyre arsyetimeve.
– Po, tha ajo. –Ku e gjete?
– Shpresës në greqisht i thonë Elpidha. Kurse Dushkut i thonë Valanidh.
– Pikës i ke rënë. Më thonë Shpresa Dushku.

Qesha.
– Në kokë i kanë rënë nipërit e tu. Atyre u ka shkuar mendja të të greqizojnë emrin. Dhe, duhet thënë, se e kanë mbërthyer mirë atë. U lumtë, gjyshe!
– Po mor bir, se të kam si evlatin tim. Ama,  nuk duhet prekur emri. Më keq akoma llagapi. Sepse kjo që më sheh, – dhe tregoi me dorën e majtë këmbëne djathtë, m’u shpif ditën e tretë që më ra në dorë kjo kartë e ndyrë e me këtë emër edhe më të shpifur.

E pabesueshme në dukje por e njëmendttë kjo që po më shihnin sytë. Të ketë shenjtëri emri dhe të jetë sakrilegj ndërrimi i tij kur bëhet për arsye rrugëdaljeje? Apo për të kaluar lumin, të themi? Sidoqoftë, në mos për t’u larguar nga pakutimshmëri të tilla, për ta futur në një rrjedhë tjetër bestytëninë e së moshuarës, hamendësova të përqendrohem më tepër tek keqtingëllimi në shqip i këtij emri: Elpidha. I thashë:
– Gjyshe, ti mund ta shkurtosh emrin e të quhesh Eli. Dhe, llagapin apo mbiemrin ti e mban mend se të kujton Dushkun.
– Po,-tha ajo.–Se, kur jesh e re, jam ngarkuar me të sa ky shpirt e di dhe s’doli ahere, por nisi të më merojë nashti. Eh! Të tjera kohëra, të tjera tabiate.
– Dëgjo, – e porosita përpara se të ndahesha: – Këtu në Greqi, kërkohet më shumë mbiemri se sa emri. Me këtë do të të thërrasin gjithmonë. Prandaj, është më mirë të mbash mënd Valanidhin dhe t’a harrosh Dushkun.
Se…, dhe unë i lejoja vetes të bëj pak humor me ‘të, që t’a ndjente veten disi më mirë pas atij emri të shpifur… Elpidha.
– Bora e dushkut  – i thashë, – nuk të shpinte asgjëkund. Kurse Valanidhi,  të ka shtruar në spital. “Të tjera kohë, të tjera tabiate”.
Plaka qeshi dhe i doli në pah proteza e sipërme, të cilën e shpinte lart, për t’a ulur sërish poshtë me gjuhë. Por, me qënëse ishte mbështetur pak anash, çarku i dhëmbëve, tek lëvizte nëpër gojë, ngjante më së shumti, me tespije kokërverdha në duart pas shpine të një plaku, që i kalon ato gjithë nge, kokër e nga një kokër.  Pamje më komike, vështirë se mund të gjeje. Se mos qe më e kollajtë dhe më pak qesharake të ishe i detyruar të konvertoje: Shpresa Dushkun në Elpidha Valanidhi? Ngjan tejet gastore, por s’duhet të na çudisë përshtatja.Të gjitha kohërat, si në një sitë mielli, njerëzit kanë kaluar. Kujtojmë këtu emigrantët e viteve të para të shekullit të kaluar kur mërguan në Amerikë. Nëpër një kalvar të ngjashëm janë rropatur.  Tipik është Xhemil Shijaku, që u kthye në moshën tetëdhjetë e pasë vjeç për të prehur kockat në vëndlindje, pasi të merrte udhën e gjatë për te Zoti. I duhej të bënte gjyq për emrin. Se në Amerikë ai e kishte konvertuar atë në XHEJMS SHAVJAK. Dhe ishte pra, shqiptari ynë XHEMIL SHIJAKU!

Këtë histori i  tregova plakës dhe nënvizova faktin se ai kishte jetuar tetëdhjetë e ca vjet me këtë emër e mbiemër të “shpifur”, siç të pëlqen ty t’a quash, gjyshe.
Brilante nuk ju duket historia e Elpidha Valanidhit, konvertuar, aq mënçurisht, aq saktësisht. por dhe aq dinakërisht nga nipërit e saj, në Elpidha Valanidhi?
Po mua, që mezi ia dola t’a përmbajtje veten pa ia plasur gazit? Se këtu mpleksen shumë gjëra.
Qoftë edhe vetëm ajo vramëndje.  Se do t’a quaja të “gjetumirë”, edhe përkthimin tim të parë nga greqishtja pa mësuar ende gjuhën.
Edhe sepse njeriut, në momente të caktuara,  Iiduhet ndihma e tjetrit dhe kjo vlen, kur ai është i përpiktë. Ndryshe, bën të kundërtën.
Kur im atë u paraqit në Ambasadën greke në Tiranë për të marrë vizë, mendoi, do t’i duhej të spjegonte atje se:
Familjarët e trungut që po mbushnin vitin në Greqi, shkuan në Ministrinë e Jashtme Greke dhe se, këta të fundit, në një listë emrash dërguar për përparësi vize në Ambasadën e tyre në Tiranë, kishin vënë edhe emrin e tij. Por babai, fjalën EKSOTERIKO, që do të thoshte e JASHTME,  e dinte. Ndërsa fjalën ministri në greqisht, nuk e kish dëgjuar ndonjëherë.
Mos qeshni me këto që do të shpreh më poshtë, ndonëse t’a provokojnë gazin:
Vazhdojmë tregimin tonë:
Im atë,  në oborrin e Ambasadës, pyet një minoritar: – Si i thonë në greqisht Ministrisë?
– Purxhio, – përgjigjet ai me nxitim.
Tim eti nuk i pëlqeu përgjigja dhe dyshoi se mund të quhej kështu. Pyeti dikë tjetër. Ky tha: – Burgjio.
Kuptohet se edhe kjo nuk e kënaqi dhe hoqi dorë. Mendoi se duhet t’a formulonte ndryshe shprehjen ku të përfshihej fjala LISTA, domethënë, ajo . . . E dreqo punë!
Lavdi Zotit, babait nuk iu desh të përdorë asnjërën nga këto.
Një punonjës i Ambasadës me listën e Ministrisë së Jashtme Greke, lexoi emrin e tij dhe  i kërkoi pasaportat, të cilat i mori dhe ia dorzoi me vizë…

Kur më në fund Niko me të motrën dhe Librin e Shëndetit në dorë, cikluar në kartotekë erdhën, unë I pyeta.
– Si quhet në greqisht Ministria e Jashtme?
Ata u përgjigjën njëherësh me gërma të rrokëzuara:
– I-pur-gji-o  E-kso-te-ri-ko!

Athinë, 17, Tetor, 2018!