Arta Ramadani: Libri im është një letër dashurie për Kosovën nga Gjermania

Arta Ramadani ka ardhur në moshën e adoleshencës në Gjermani për t’i ikur luftes së ish-Jugosllavisë dhe prej dhjetë vjetësh punon si redaktore në ZDF, ku ka bërë me qindra reportazhe dhe portretizuar shumë njerëz, ndër ta edhe superyllin e muzikës pop, Dua Lipa.

Sivjet ajo ka botuar debutimin e saj si romanciere. Romani “Die Reise zum ersten Kuss” (Drava 2018 ) (Rrugëtimi drejt puthjes së parë) është një roman për të rinj dhe flet për historinë e një vajze të re nga Kosova që në vitet ’90 vjen si refugjate në Berlin.

Në intervistë për Deutsche Welle-n Arta Ramadani flet për përvojën e saj si adoleshente nga Kosova në Gjermani, për lidhjet e saj me Kosovën dhe për qëndrimin e saj ndaj seksizmit dhe lëvizjes #meetoo.

Si u bë Arta Ramadani shkrimtare? 

Si fëmijë kam pasur shumë fantazi dhe kam shkruar. Por shkrimet nuk i kam marrë kurrë seriozisht. Por dy momente kanë qenë vendimtare: Kur erdha në Gjermani dhe u thosha nxënësve se jam nga Kosova, ata nuk e dinin se as nga binte Kosova në hartë. Aty u çudita shumë dhe fillova të mendoja se përse ka në botë kombe të rëndësishme dhe kombe të parëndësishme. Dhe momenti i dytë ka qenë, kur mësova se im atë ka qenë i burgosur politik. Atëherë thashë se duhet të shkruaja diçka për Kosovën. Nuk doja të shkruaja një libër historik e të thatë, por një libër që të kishte edhe elementin argëtues por edhe përmbajtje e informacion.

Çfarë ju tërheq te të shkruarit? 

Nuk më intereson të jem e famshme, më tërheq procesi i punës. Më pëlqen të jetoj në një shoqëri ku njerëzit japin një kontribut për bashkëjetesën. Dhe ky është kontributi im.

Cili ka qenë kontakti me publikun shqiptar? 

Rezonanca te shqiptarët ka qenë shumë e vogël. Më e madhe ka qenë rezonanca e medias së këtushme. Libri është gjermanisht, shqiptarët nuk e kanë lexuar. Mu bë qejfi shumë kur Ambasada e Kosovës më thirri për ta prezantuar me rastin e dhjetëvjetorit të marrëdhënieve zyrtare mes Gjermanisë dhe Kosovës. Dhe e kam marrë me qejf, sepse libri im është një letër dashurie për Kosovën nga Gjermania.

Romani është shkruar në vetën e parë, personazhi krysesor i tij është Era, që vjen nga Prishtina në Gjermani, sikurse edhe vetë autorja, në moshën e adoleshencës. Ju keni ardhur atëherë në Mannheim, kurse Erën e keni vendosur në Berlin. Përse pikërisht në Berlin? 

Për mua ka qenë me rëndësi që të bëja një dallim mes Erës dhe jetës sime pesonale. Ka disa gjëra që janë të përbashkëta, por unë nuk jam Era. Era ka lindur nga fantazia ime personale. Por prapëseprapë ka disa paralele, sepse babai i saj është aktivist politik, edhe ajo u rrit me një frymë shumë humaniste edhe ajo është një vajzë shumë e gjallë dhe i do shumë njerëzit. Prandaj kam vendosur që vendi i ngjarjes të ishte Berlini. Dhe ky është qyteti më i përshtatshëm për personazhin e Erës. Berlini është një qytet shumë i hapur, aty ti mund të jesh vetvetja.

Cila është e  përbashkëta mes Erës dhe Artës? 

Era është shumë e gjallë, i do njerëzit, është rritur në frymë humaniste. Është simpatike (qesh) dhe i ka qejf djemtë e bukur. Edhe unë i kam pak pikë të dobët meshkujt e pashëm. Ajo ka një interes të hershëm për gjninë tjetër. Por është një mënyrë e shëndoshë. Edhe dëshirën për një botë më të mirë e kemi të përbashkët.

Në roman Erës i bën përshtypje që nxënësit janë të lirë në shkollë dhe se madje mund ta refuzojnë të ngrihen në mësim.  “Në Kosovë do të kishin ngrënë ndonjë shuplakë për këtë”, thotë Era. Po përvoja e Artës si ka qenë?

Unë kam kaluar vitet 90 në Kosovë. Edhe pse shkolla ishte shumë e mirë, ka pasur rregulla të rrepta, ishte e përcaktuar se ku të uleshin vajzat e ku djemtë. Dhe më dukej mënyrë shumë e vrazhdë e sjelljes.

Ju punoni prej dhjetë vjetësh si redaktore  e ZDF-së, që është një nga kanalet televizive më cilësore në Gjermani. Dhe për ZDF keni qenë edhe në Kosovë për reportazhe. Si e keni përjetuar atë? 

Kosova ndryshon, përparon, por me hapa shumë të vogla. Kam përshtypjen se atje flitet shumë, por punohet pak. Kam përshtypjen se vetëm artistët punojnë për Kosovën. Vetëdija për një jetë më të mirë, jo vetëm për veten, por edhe për brezat e ardhshëm mungon. Kur shkon në spital, është njësoj si në kohën time. Unë jam gazetare me pasion. Kam shkuar te mjeku vetëm për të parë se si është gjendja. Kam shkuar edhe në shkollën time, “Hasan Prishtina”. As aty nuk kishte ndryshuar mendësia. U paraqita si një grua e diasporës që po kthehet të jetojë në Kosovë vetëm për të parë se si do të reagonin njerëzit. Dhe përvoja nuk ka qenë shumë e mirë. Edhe te mjeku i dhëmbëve kam shkuar. Në fokus ka qenë vetëm paraja. Edhe në Fakultet shkova dhe pashë se si profesori i thoshte një studenteje: “Oj nuse!” E unë veç e kam këqyr dhe kam thënë: Oh, mein Gott! (shq: o Zot).

Çfarë të keqe ka fjala “nuse”?

Është një fjalë nënçmuese, sepse të shtin me një kategori, është një farë seksizmi.

Edhe pse mund ta kenë si kompliment për pamjen e jashtme? 

Po, në mentalitetin e tyre është kompliment, por ai vjen mirë një burri po t’i thërrasësh “Or dhëndër!”. Mua kjo më duket se është pa respekt. Ne nuk jemi në shtëpi ose në pub. Ti je në fakultet, ke shkuar për të mësuar diçka. Profesori  është model  për stundetin. Po ashtu edhe politikanët, madje edhe gazetarët.

Nga lëvizja #metoo del se ky nuk është vetëm fenomen kosovar. A keni pasur përvoja ku e keni ndier veten objekt seksizmi në Gjermani?  

Zakonisht nuk kam shumë probleme të tilla, sepse gjinia tjetër e ndien menjëherë se te unë ka një kufi. Edhe pse jam femër, dhe e ndiej veten atraktive,  jo se nuk e vërej, por meshkujt para meje e ruajnë respektin. Edhe unë i trajtoj të gjithë njësoj. Por njëherë më ka ndodhur edhe mua me një koleg të punës, i cili bëri ca vica (shaka) pa lidhje.

As humori nuk tolerohet? 

Humori përfundon aty ku preket dinjiteti yt dhe kur ti nuk e ndien veten mirë. Unë nuk mund të qesh me humor superseksist. Nuk jam nga ato femra që qeshin me vica të tillë vetëm për t’u pëlqyer burrave. Unë them: “Të lutem, në praninë time, mos bëj më asi vicash!” Në rastin e kolegut shkova dhe u ankova te zyra e së ngarkuarës për barazinë gjinore.

Pati pasoja negative për ty? 

Për mua jo, përkundrazi, kolegu mori vërejtje që të sillet më mirë. Atij i mbeti hatri, sigurisht, dhe deri sot është i idhnuar, por kjo është një pasojë me të cilën mund të jetoj fare mirë. Nuk është në rregull ta bësh një femër të ndjehet keq me humorin tënd. Secili prej nesh bën gabime dhe mund të mësojmë që të sillemi më mirë, dhe kjo vlen edhe për shumë burra. Edhe ata duhet ta dinë se femrat duhet t’i respektojnë, jo vetëm me sjelljen, por edhe me gjuhën që përdorin dhe humorin që bëjnë. Dinjiteti për mua vjen para karrierës.

Pra, lëvizja #meetoo ju ka ardhur si me porosi? 

Jam pak kritike ndaj kësaj lëvizjeje. Sepse femrat që hapën debatin #meetoo mund t’ua kishin vënë vetë kufirin personave që abuzonin me to. Por unë mendoj se shumë prej tyre e kanë përdorur seksualitetin e tyre për të bërë karrierë. Prandaj më duket pak jo e sinqertë, që të përdorësh për vite me radhë seksualitetin për karrierë dhe në fund të ankohesh. Unë pyes: Ku ishit më herët? Sepse pikërisht këto femra që janë kaq me famë janë model për brezat e rinj. Më të prekura nga seksizmi janë ato femra që punojnë në fabrika dhe bujqësi, që bëjnë punë të thjeshta. Dhe nuk i kanë mundësitë të protestojnë në media. Ato heshtin.

Arta, me këtë tip që keni nuk ua bëni shumë të lehtë meshkujve. Si është jeta private e Artës? 

Unë jam single (e pamartuar). Sepse deri tani nuk kam synuar të krijoj familje. Por po e shoh se me kalimin e kohës po troket ajo që quhet “orë biologjike” dhe nuk jam kundër të lidhem me dikë. Por duhet të jetë burrë i fortë që ta ketë mirë me veten e vet, se ndryshe nuk funksionon./DW/